روایت اسنادلانه‌جاسوسی از فضای سیاسی ایران در ماه رمضان
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ بررسی اسناد لانه جاسوسی نشان از حساسیت آمریکاییان به فرارسیدن ماه رمضان و ترس آنان از گسترش دامنه اعتراضات مردمی در ایـن مـاه دارد. نوشتار پیش رو به بررسی فضای سیاسی ایران در ماه رمضان به روایت اسناد لانه جاسوسی می‌پردازد.
گسترش اعتراضات در
ماه رمضان
افزایش دامنه اعتراضات در ماه
مبارک رمضان از جمله موضوعاتی بوده که همواره موجب نگرانی و ترس امریکاییان شده
بود. در سندی خیلی محرمانه به تاریح 28 فوریه 1978 (9 اسفند 1356) که از سفارت
تهران به وزارت امور خارجه امریکا مخابره شده است در مورد افزایش
نارضایتی‌ها در ماه مبارک رمضان در تابستان 57 آمده است:
«در تابستان وقتی زمان روزه‌داری
ماه رمضان فرا رسد، کم‌بودهای آب و برق توأم با گرمای بیش از حد، می‌تواند شهرهای
ایران را به بشکه‌های قابل انفجار تبدیل کند».
گزارشکر سفارت در ادامه ضمن
اظهار نگرانی از این وضع، به احتمال وقوع نارضایتی‌ها و تظاهرات گسترده علیه رژیم
پهلوی در این ماه اشاره می‌کند و می‌نویسد: «در پیش‌بینی‌های دراز مدت می‌توان گفت
تابستان جاری دوره‌ای بسیار خطرناک‌تر خواهد بود. رمضان امسال با ماه اوت مصادف می‌شود
و ترکیب محدودیت‌های ناشی از روزه‌داری، کم‌بود پیش‌بینی شده آب و برق به اضافه
گرمای شدید تابستان می‌تواند شهرهای ایران به مکان‌های نشو و نمای سریع محرومیت و
خشن تبدیل نماید که به سادگی می‌توانند تحت شرایط مناسب به محل وقوع اغتشاشات ضد
دولتی مبدل گردند».
متعاقب ترس امریکاییان از
گسترش مبارزات مردم در ماه مبارک رمضان، سفارت امریکا در سندی به تاریخ 2 اوت 1978
(11 مرداد 1357) با اشاره به آغاز این ماه مبارک به امریکایی‌ها هشدار می‌دهد که
از انظار عمومی مخفی بمانند. در این سند آمده است:
«نظر به این وقایع و شروع ماه رمضان در 3 اوت
سفارت و کنسولگری به امریکایی‌ها گفته‌اند از اجتماعات عمومی و مناطق مذهبی دور
بمانند و در انظار نباشند».
سفارت در ادامه نگرانی‌های خود
از گسترش تظاهرات مردمی علیه رژیم پهلوی، در گزارشی «خیلی محرمانه و غیر قابل رؤیت
برای بیگانگان» به تاریخ 16 اوت 1978 (25
مرداد 1357) می‌نویسد:
«ماه اسلامی رمـضان کـه نـزدیک
است و روزهای ویژه عزاداری در اواخر ماه اوت احتمال بروز تظاهرات بیشتر را افزایش
مـی‌دهد... می‌توان گفت که در 22 ژوئیه دور جدیدی از اغتشاشات مذهبی پایه‌ریزی شده
است. در همان حال ماه رمضان ـ ماه روزه و نماز ـ نزدیک است و احتمالا میزان تشنج و
بحران را افزایش خواهد بخشید ».
در ادامه این گزارش، تحلیل‌گیر
سفارت به برگزاری مراسم در شب‌های قدر اشاره کرده است و این مراسمات را بسیار
خطرناک برای رژیم می‌داند، او می‌افزاید:
«روزهای 24 و 26 اوت که در آن
ایام ایرانی‌ها در سوگ وفات (حضرت) علی علیه‌السلام رهبر مذهبی بسیار والامقام
خویش می‌نشینند نیز دورانی بسیار خطرناک خواهـد بـود».
یک روز بعد، یعنی در تاریخ 17
اوت 1978 (26 مرداد 1357) گزارش «سری و غیر قابل رؤیت برای خارجیان» از سفارت
امریکا در تهران به وزارت امور خارجه در واشنگتن مخابره می‌شود که در آن، قدرت شاه
به عصای شکسته تشبیه شده است. در این گزارش آمده است:
«بسیاری از ناظران در اینجا
امیدوارند که پایان رمضان به نحوی جریان را خاتمه بخشد ولی ما هر چه بیشتر مردد می‌شویم.
رهبران مذهبی، حتی میانه‌روها تازه مزه قدرت را می چشند. و فکر نمی‌کنیم که
بخواهند فشار را کم کنند٬ مگر اینکه دست کم رضایت‌هایی بدست آورند. شاه در حال حاضر
روی عصای شکسته تکیه دارد».
نتایج مبارزات مردم
در ماه رمضان
شکنندگی رژیم پهلوی و نفوذ بیش
از پیش امام خمینی در بین مردم و گروه‌های مختلف از جمله موضوعاتی است که تحلیل‌گران
و گزارش‌نویسان سفارت امریکا در تهران از نتایج مبارزات مردم در ماه رمضان دانسته‌اند.
به عنوان نمونه گزارشگر سفارت امریکا در تهران در تاریخ 16 اکتبر 1978 برابر با 24
مهر 1357 به سست شدن پایه‌های رژیم پهلوی و ترس بیش از حد مقامات این رژیم در
نتیجه تظاهرات گسترده مردمی اشاره می‌کند و می‌نویسد:
«متأسفانه روحیه شریف امامی در
اثر تظاهرات وسیع تهران در آخر رمضان که ارتش، دولت و شاه را تا حد برقراری حکومت
نظامی در 11 شهر (علاوه بر اصفهان) ترساند، شدیدا ضربه خورد».
قدرت بلامنازع امام خمینی در
میان مردم و گروه‌های مختلف، و اقتدای همه گروه‌ها به ایشان از دیگر مسائلی و
موضوعاتی است که تحلیل‌گران سفارت امریکا در تهران در سلسله گزارش‌های ارسالی خود به
آن اعتراف کرده‌اند. در سندی به تاریخ 15 نوامبر 1978 گزارشگر سفارت در این مورد
می‌نویسد:
«با پایان یافتن ماه رمضان،
میانه‌روها دریافتند که بیش از این قادر به ادامه یک نقش میانه واقعی و مستقلی
نیستند. در تمام طول تابستان، سیاستمداران پس از آنکه دیدند که بـرخـلاف [امام] خـمینی
قـادر نیستند پیروانی را گرد خود جمع کنند، به سمت [امام] خمینی گرایش پیدا کردند».
تأثیر جهانی روز قدس
نام‌گذاری آخرین جمعه ماه
رمضان به عنوان «روز قدس» توسط امام خمینی و تأثیر جهانی این روز در بین مردم از
دیگر موضوعات مهم در مکاتبات و گزارش‌های سفرای امریکا در کشورهای مختلف است.
به عنوان
نمونه سفارت امریکا در منامه در تاریخ 19 اوت 1979 (28 مرداد 1358) در گزارشی که
به وزارت امور خارجه امریکا مخابره می‌کند. به برگزاری تظاهراتی در مرکز منامه
اشاره می‌کند که به حمایت از روز جهانی قدس برگزار شده بود. در بخشی از این سند با
اشاره به برگزاری این تظاهرات آمده است: «ملاهای شیعه ظاهرا می‌خواسته‌اند با
استفاده از روز اورشلیم [روز قدس] [آیت‌الله] خمینی به اهداف سیاسی خود دست یابند.
نکته جالب توجه این است که در آخرین روز جمعه ماه رمضان با وجود گرمای بیش از حد
طوفان شن آنها توانسته بودند این تعداد افراد را برای برگزاری تظاهرات از منازل
خود بیرون بکشند»
در سند
دیگری که در تاریخ 29 مرداد 1358 مطابق با 20 اوت 1979 با عنوان «تظاهرات
موگادیشو به حمایت از آرمان فلسطین» از
سفارت امریکا در موگادیشو به وزارت امور خارجه در واشنگتن مخابره شده است در این
مورد آمده است:
«صبح روز 27 مرداد در موگادیشو
تظاهراتی برپا شد. گرچه برخلاف ادعای رسانه‌های سومالی تعداد تظاهرکنندگان به صدها
هزار نفر نمی‌رسید ولی با در نظر گرفتن معیارهای موگادیشو تعداد آنها زیاد و
احتمال بیش از ده هزار نفر بود. بنابه اظهارات آژانس خبری مـلی سـومالی، تـظاهرکنندگان
پلـاکارتهایی به همراه داشته و با شعارهای خود «سیاست توسعه‌طلبانه اسرائیل» را
محکوم می‌کردند و اعلام می‌داشتند که اورشلیم باید از کنترل اسرائیل آزاد شود».
در ادامه
این سند با اشاره به حمایت مردم از روزجهانی قدس آمده است: «قطعا
سومالی نیز خواسته با دیگر کشورهای عربی همگام شود و به ندای آیت‌الله خمینی که
خواسته است که تمام دولت‌های مسلمان آخرین جمعه ماه رمضان را روز قدس (اورشلیم)
اعلام کنند، پاسخ داده باشد».
