تحلیل‌ رسانه‌های خارجی بعد از رحلت امام خمینی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی – دکتر جواد منصوری؛ متعاقب پیروزی انقلاب اسلامی و ناتوانی ابرقدرت‌های غرب و شرق در مقابل نظام جمهوری اسلامی، تنها امید آن‌ها برای زمین‌گیر کردن نظام، رحلت حضرت امام بود. از این‌رو رسانه‌ها و سیاست‌مداران جهانی در تحلیل‌هایشان می‌گفتند چون این انقلاب متکی به شخص امام خمینی است با رحلت ایشان عمر انقلاب به پایان می‌رسد. به عنوان مثال، در ایام جنگ تحمیلی، زمانی که امام خمینی در بیمارستان بستری بودند بعثی‌ها تحت تأثیر همین تحلیل‌ها، انتظار رحلت امام را می‌کشیدند. در داخل نیز جریان‌های معاند با این تحلیل‌ها، خود را برای تصاحب قدرت آماده می‌کردند.

امام آگاه به این تحلیل‌ها هموراه سعی داشتند با تحکیم ساخت دورنی نظام، آینده انقلاب را تضمین کنند. با این حال حضرت امام در سال‌های پایانی عمرشان تصمیماتی اتخاذ می‌کنند که ضمن تضمین آیند نظام جمهوی اسلامی همه تحلیل‌های جهان غرب و شرق را در مورد وابستگی انقلاب به شخص امام و ایجاد بحران در زمان رحلت ایشان نقش برآب می‌کند.

یکی  از این اقدامات مهم امام مربوط به پذیرش قطعنامه است، اگر در زمان حیات امام تکلیف جنگ مشخص نمی‌شد بعد از آن اوضاع خیلی پیچیده می‌شد و ممکن بود اتفاقات پیش‌بینی‌ناپذیری رخ دهد. مسئله دوم عزل آیت‌الله منتظری از قائم مقامی رهبری بود که خود موضوعی بسیار حساس و مهم تلقی می‌شد. سوم اینکه حضرت امام در چند ماه آخر حیات چندین بار به صورت مستقیم و غیرمستقیم اشاراتی در تأیید توانایی آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان گزینه رهبری داشتند، که همین اشارات بعدها کار مجلس خبرگان را در انتخاب رهبری راحت‌تر کرد.

وقتی این اقدامات را کنار هم می‌گذاریم متوجه می‌شویم که امام خمینی برخلاف تحلیل‌های موجود ماهیت انقلاب اسلامی را که به هیچ فرد و جریان خاصی متکی نیست در عمل به رخ جهانیان می‌کشیدند. از این رو است که متعاقب رحلت امام روزنامه «تایمز مالی» چاپ لندن با تأکید بر ابطال نظر کارشناسان غربی اذعان می‏دارد: «همه کسانی که انتظار داشتند با درگذشت آیت‌اللّه خمینی سیاست‌های ایران ناگهان تغییر کند، باید با دیدن صحنه‏های پر هیجان و خروشان جمعیت تشییع‏کننده پیکر آیت‌اللّه خمینی همه امیدهای خود را بر باد رفته ببینند».

البته این نکته لازم به یادآوری است که با رحلت امام خمینی غربی‌ها برای متشنج کردن اوضاع می‌گفتند در ایران بین افرادی مثل آیت‌الله خامنه‌ای و آقای رفسنجانی برای تصاحب رهبری نظام دعوا بالا گرفته است. اما انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری نظام در همان ساعات نخستین بعد از رحلت امام و پذیرش این انتخاب توسط همه اقشار جامعه، تعجب و حیرت رسانه‌های جهان را برانگیخت به طوری که رسانه‌های غربی به انسجام درونی نظام اعتراف کردند. مثلا روزنامه لوموند در تحلیلی نوشت: «نظام ایران با راهپیمایی انبوه عزاداران امام و تلگراف‌های حمایت از [آیت‌الله] خامنه‌ای تصویری متحد از خود بروز داد به نحوی که در حال حاضر ارزیابی موازنه قوا میان رهبران ایران برای خارجی‌ها غیر ممکن است».

زمانی که خبر رحلت امام منتشر شد رسانه‌های جهان، خبر را بدون تحلیل منتشر کردند زیرا در واقع نمی‌دانستند چه تحلیلی باید ارائه کنند. لذا از باب احتیاط به غیر از چند رسانه اروپا و آمریکایی بقیه صرفا فقط خبر را منتشر کردند. با این حال حضور گسترده و میلیونی تمام اقشار مختلف در مراسم تشییع امام از چشم رسانه‌ها پنهان نماند.

روزنامه پرتیراژ کوریره دلا سرا چاپ ایتالیا در گزارشی ضمن اشاره به حمعیت عزادار در سوگ رهبر ایران نوشت: وجود چنین جمعیت عزاداری را شاید تنها در کتاب‌های قدیمی بتوان یافت. شبکه سراسری تلویزیون بلژیک هم ضمن نشان دادن فیلمی از انبوه جمعیت عزادار اعلام کرد: این گرد هم‌آیی با تمامی اجتماعات گذشته در ایران فرق داشت واین تعداد جمعیت تا به حال در ایران سابقه نداشت.

علاوه بر ایران برگزاری مراسم در دیگر کشورهای مسلمان از دیگر موضوعات مورد تحلیل سیاست‌مداران و رسانه‌های جهانی بود. به عنوان نمونه فلسطینی‌ها و لبنانی‌ها مراسمات مختلف و حزن‌انگیزی برگزار کرده بودند یا مثلا بازتاب رحلت امام در میان مردم پاکستان حیرت‌آور بود. در هند و کشمیر اتفاق فوق‌العاده‌ای رقم خورد. شاید صدها یا هزاران پسری که در آن سال به دنیا آمدند، "روح‌الله" نام گرفتند.

سوگواری مسلمانان جهان از غم از دست دادن امام خمینی، از دید رسانه‌ها پنهان نماند. به طوری که هفته‌نامه «العهد» ارگان حزب‌الله لبنان  می‌نویسد: «شرکت گسترده مردم لبنان، فلسطین، پاکستان، هند، افغانستان و دیگر کشورهای اسلامی در غم ارتحال امام عزیز نشان‌دهنده این است که ایشان حق رهبر مسلمانان جهان است و خط جهادگرای وی در قلب تمامی مردم زنده خواهد ماند».

در دانشگاه جنوب کالیفرنیا مراسمی برگزار شد که در آن فتحی عثمان یکی از شخصیت‌های مصری و از همر‌زمان حسن البنا سخنان مبسوطی تحت عنوان «امام خمینی یک رهبر اسلامیست نه متعلق به شیعه و سنی» ارائه کرد.

روزنامه «ال پائیس» پر تیراژترین روزنامه اسپانیا نیز در تفسیری پیرامون شخصیت تاریخی حضرت امام رضوان الله علیه نوشت: «امروز تأثیرات پیام امام در الجزایر، تونس، مصر، فلسطین، افغانستان و دیگر کشورهای مسلمان حتّی آنها که دارای اکثریت سنّی مذهب هستند به چشم می  خورد... امام خمینی پیروز بود و باید راز پیروزی او را کشف کرد».

 ولی در کشورهایی مثل عراق و بعضا مصر به دلیل حضور شخصیت‌هایی چون صدام و حسنی مبارک در راس قدرت، مردم آن کشورها نتوانستند برنامه‌ای در سوگ امام خمینی ترتیب بدهند.

نکته جالب این است که تعداد هیئت‌هایی که برای شرکت در مراسم تشییع و تدفین حضرت امام وارد ایران شدند زیاد نبود. علت آن هم این بود که تصور می‌کردند ایران به زودی گرفتار بی‌ثباتی خواهد شد. از همین رو تنها چند هیئت از کشورهای خارجی وارد ایران شدند. علاوه بر این در تمام سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی در خارج از کشور دفتر یادبودی تهیه شد که مقامات و شخصیت‌ها آمدند و در ستایش از مقام شامخ امام خمینی مطالبی ثبت کردند که این اسناد در مرکز اسناد وزارتخانه موجود است.

در تمام جهان، فقدان شخصیتی چون امام خمینی درک شد. مثلا «فرنستو کارونال» از روحانیون سرشناس و مسیحی انقلابی نیکاراگوا با اشاره به سنگینی غم از دست دادن امام خمینی گفت: «ای خدای بخشنده! تو را شکر که برای ما فرستادگانی فرستادی ولی اکنون این انسان‌ها از میان ما رفتند. خدایا در عوض این انسان‌ها برای هدایت ما انسان‌های دیگری به زمین بفرست.»

نکته‌ حائز اهمیت این که هنوز هم در بسیاری از مراکز مطالعاتی دنیا  بحث در مورد شخصیت علمی امام مطرح است و پژوهش‌هایی جدی‌ هم در این زمینه صورت گرفته، اصطلاح «خمینیسم» در ادبیات سیاسی دنیا رایج شده و کتاب‌های اندیشه‌ای در این رابطه به زبان انگلیسی به تحریر درآمده است.

در پایان یادآوری این نکته ضروری است که بعد از رحلت امام و انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری نظام، دوباره برخی از تحلیل‌گران جهانی برای متشنج کردن بیشتر اوضاع می‌گفتند که آیت‌الله خامنه‌ای از پس مدیریت نظام برنمی‌آید، اما امروز با گذشت چند دهه از انتخاب ایشان به رهبری، همان تحلیل‌گران به ناتوانی دولت‌های غربی در برابر مدیریت ایشان اعتراف کرده‌اند. مثلا کاندولیزا رایس وزیرسابق امور خارجه آمریکا و مشاور ارشد جرج بوش در اعترافی اذعان داشت؛ رهبر ایران می‌تواند نقشه‌هایی را که بهترین ذهن‌ها، با صرف بیش‌ترین بودجه‌ها، در زمانی بسیار طولانی کشیده و مجریانی ماهر اجرای آن را به عهده گرفته‌اند، با یک سخنرانی یک‌ساعته خنثی کند.