مروری بر منش اجتماعی و سیاسی شهید چمران

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی – سید محمدجواد قربی؛ شهید دکتر مصطفی چمران از شخصیت‌های تاثیرگذار در روند انقلاب اسلامی است که عموماً به بعد نظامی شخصیت وی توجه شده است. با این‌حال، عملکرد  او چند وجهی بوده و علاوه بر فعالیت در میادین جهاد و دفاع، در حوزه‌های سیاسی، علمی و اجتماعی نیز شاهد ایفای نقش دکتر چمران هستیم. در این نوشتار کوتاه تلاش می‌شود، منش سیاسی و اجتماعی شهید چمران مورد بررسی قرار گیرد.

1.     روحیه ایثار و از خودگذشتگی

یکی از ویژگی‌های بارز شهید چمران در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی روحیه ایثار بود و این روحیه حتی در عرصه جهاد و دفاع مقدس نیز خود را به خوبی نشان می‌داد. او همواره خود را وقف آرمان‌ها و ارزش‌های والای دینی و فرهنگی می‌کرد که برآمده از اسلام بود.[1] جهاد و ایثار او نه برای هیاهوهای سیاسی و خودنمایی، بلکه در راستای رضای الهی و اهداف مقدس بود. در دست نوشته‌های شهید چمران همواره از عشق به شهادت سخن به میان آمده و او همیشه در میادین جنگ و دفاع از مرزهای اسلامی همواره با ایثار و از خودگذشتگی تلاش داشت به حفاظت از اسلام بپردازد.

2.     توجه به آرمان‌های انقلاب اسلامی

مصطفی چمران همواره در مصاحبه‌ها، تقریرات و بیانات خود به آرمان‌های انقلاب توجه می‌کرد و بررسی نوشته‌ها و مصاحبه‌های وی نشان می‌دهد که او ارکان انقلاب اسلامی را ذیل دین و معنویت، رهبری و مردم می‌دانست و با توجه به این ارکان تاکید داشت که اهداف انقلاب اسلامی شامل عدالت اجتماعی، فقرزدایی، استقلال، آزادی، و تحول روحی و معنوی می‌باشد.

آسیب ‌شناسی انقلاب نیز همواره مدنظر وی بود. آسیب‌های انقلاب از دیدگاه شهید چمران به دو دسته خارجی و داخلی تقسیم می‌شود. وی درباره آسیب‌های خارجی به عناصری نظیر ابرقدرت‌ها، صهیونیست‌ها و قدرت‌های پوشالی وابسته به ابرقدرت‌ها اشاره می‌کند و آسیب‌های داخلی را چنین برمی‌شمارد؛ گروهک‌ها، فرصت‌طلبان، منفعت‌پرست‌ها، مصلحت‌اندیشان، طاغوت و هواهای نفسانی، تفرقه، جناح‌بازی و سیاست بازی.[2]

3.     خدمت صادقانه

دکتر چمران، سال‌هاي زيادي از عمر خود را به تعليم و تعلم تفکر جهادي با اعتقاد به تغيير جامعه پرداخت.[3] چمران را به علت تلاش‌هایی که برای استحکام، مانایی و استقرار نظام جمهوری اسلامی انجام داده است، «خادم انقلاب» لقب داده‌اند.[4] او در خدمت به جامعه، صرفاً به رضای الهی توجه داشت و با پارسایی و زهد به فعالیت‌های خیرخواهانه می‌پرداخت.[5] در خاطرات مختلف نقل شده است که چمران با محرومان همدردی داشت و همواره با امر به معروف و نهی از منکر سعی می‌کرد از حقوق افراد بی‌بضاعت دفاع نمایند و حامی مستضعفین و محرومان جامعه باشد.[6]  حاج حسين خليل-معاون سياسي دبير کل حزب الله لبنان- در خصوص روحیه خدمت در شهید چمران اشاره می‌کند؛ «او با پشتکار و به نحوي خستگي ناپذير، به اين راه و خط خدمت مي‌کرد. داراي شخصيت علمي و با ايمان و بسيار بسيار به فقيران و تهي دستان نزديک بود و نسبت به کوچک و بزرگ اهتمام داشت.»[7]

4.     توجه به تشکیلات

شهید چمران مخالف انفراد و تک‌روی در فعالیت‌های نظامی و سیاسی بود و همواره بر کار تشکیلاتی و لزوم توجه به انضباط گروهی تاکید می‌کرد. او همواره به اصول احترام می‌گذاشت و هیچگونه سازشی نسبت به افرادی که در تشکیلات نسبت به اصول اسلام بی‌توجه بودند نداشت. وی در فعالیت سیاسی نیز بی‌باک و شجاع بود. به دلیل همین روحیه تشکیلاتی بود که او علاوه بر ایران، در آمریکا، مصر و لبنان مترصد کادرسازی و ایجاد تشکیلات منظم و ساختاری علیه استکبار و استعمار بود که بتوانند اهداف خود را پیگیری نماید. به عنوان نمونه، چمران ساختارها و تشکیلاتی نظیر حرکت المحرومین، کمک به شکل‌گیری ساختار نظامی لبنان و.... را پیگیری نمود. [8]

5.     توجه به مضامین اخلاقی در مناسبات اجتماعی و سیاسی

اخلاق و معنویت در زندگانی و شخصیت علمی و اجتماعی مصطفی چمران نهادینه شده بود و نمونه‌های فراوانی از برخوردهای اخلاقی وی در جبهه‌های جنگ، در محیط خانواده و در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی وجود دارد که نشان دهنده پیوند اخلاق با سیره عملی وی می‌باشد. او در فعالیت‌های اجتماعی خود به تسلیم و رضا در برابر خواست و اراده خداوند، شکر نعمت، عدل، حق‌طلبی، نکوهش ظلم و ستم، زهد، فروتنی، آزادگی، عدم دلبستگی به دنیا، صبوری، قناعت، انفاق، بخشش، پندپذیری، امر به معروف و نهی از منکر، عفو و گذشت و نکوهش نفاق توجه داشت.[9]

6.     تبعیت از ولی فقیه

شهید چمران به خصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برای جلوگیری از بروز انحرافات و بی عدالتی‌ها و بی‌تقوایی‌ها در تقابل‌های سیاسی معطوف به قدرت، تلاش خود را الگوسازی مبتنی بر اطاعت از ولایت و رهبری امام خمینی(ره) می‌دانست و او در این هدف موفق بود. در این مسیر، آگاهی و بینش شهید چمران باعث گردید تا از مرز خودبینی و خودخواهی‌ها گذر کند و با تبعیت از رهبر انقلاب در حوزه‌های دفاع و مبارزه، به تعالی دست یابد. او از ته دل فریاد می‌زد: «من نمی‌گویم ولی فقیه معصوم است ولی ملتی که به امر خدا به امر ولی فقیه اعتماد می‌کنند، خدا اجازه اشتباه به آن رهبر را نمی‌دهد و به نوعی به او معصومیت می‌بخشد.»[10]

7.     مبارزه مستمر با ظلم و استبداد

یکی از خصوصیات شهید چمران، مبارزه با ظلم، استبداد و جنایت‌های ضدبشری است. او در طول حیات خود همواره با ظلم و استبداد خارجی و داخلی مبارزه کرد و این امر نه تنها به ایران منحصر نبود بلکه در لبنان و مصر هم چنین روحیه‌ای داشت. مهدي اميرکمالي-اولين کاردار سفارت جمهوري اسلامي ايران در لبنان- در این خصوص اشاره می‌کند؛ «دکتر چمران به خاطر حساسيت‌هاي ويژه‌اي که از دوران کودکي و نوجواني نسبت به مسائل انساني داشت و به منظور مبارزه با ظلم و استبداد در ايران، امريکا و سپس مصر و لبنان با هدف پيوستن به جريان عدالت‌خواهي هجرت مي‌کند. از همه تعلقات و وابستگي ها و موقعيت‌ها مي‌گذرد و از بهترين و پيشرفته‌ترين نقطه جهان به يکي از فراموش شده‌ترين مناطق جغرافيايي آن زمان يعني جنوب لبنان پا مي‌گذارد و به ميان محرومين مي‌آيد و در کنار ملتي مظلوم و تحقير شده که جز خدا هيچ کسي را ندارند مهمترين استراتژي اجتماعي، سياسي، فرهنگي و نظامي را پايه گذاري مي‌کند.»[11]

امام خمینی(ره) در این زمینه می‌فرمایند: «ملت شهید‌پرور ما سربازی را (شهید چمران ) از دست داد كه در جبهه‌های نبرد با باطل چه در لبنان و چه در ایران حماسه آفرید و سرلوحه مرام او اسلام عزیز و پیروزی حق بر باطل بود.»[12]