واکنش مردم به کشتار رژیم در روز اول محرم؛ سرچشمه کربلا شد! / وقتی که هیبت حکومت نظامی ازهاری شکست
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ با شروع ماه محرم رژیم شاه از ترس برگزاری اجتماعات و گسترش تظاهرات، مراسم عزاداری را در بسیاری از مساجد و مجالس ممنوع کرد. اما مردم در ابتکاری جالب، اعتراض‌ها و فریاد‌های خود را از درون مسجدها و تکایا به پشت‌بام خانه‌ها کشاندند و در شب اول محرم در پشت‌بام‌ها ندای الله‌اکبر سر دادند. فردای آن، یعنی روز اول محرم مردم در بیشتر شهرها به خیابان‌ها آمدند و به تظاهرات علیه رژیم پرداختند که به موجب آن تعدادی زخمی و شهید شدند.
کتاب «محرم و انقلاب اسلامی ایران» یکی از آثار موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی در بخش روزشمار محرم 1357 به تشریح حوادث روز اول محرم سال 1357 پرداخته است که در ادامه از نظر می‌گذرد.
در آخرین روز ماه ذی‌الحجه دهم آذر ماه(شب اول محرم) با آغاز ساعت منع عبور و مرور و مقررات حکومت نظامی به یکباره ندا و بانگ الله‌اکبر و لااله‌الاالله در شهر تهران، طنین‌انداز شد. ندای الله‌اکبر که مردم از بام‌های شهر تهران سردادند موجب شور و حال خاصی در سطح شهر، شد. از طرفی این شور و هیجان، مردم را به داخل کوچه و خیابان کشاند. این حرکت خودجوش مردم باعث غافل‌گیری مأموران فرمانداری نظامی شد. لیکن بعد از یکی دو ساعت دستور گرفتند که مردم را پراکنده کنند. ماموران با توسل به تیراندازی و پرتاب گاز اشک‌آور به مقابله با مردم پرداختند. آن شب شماری از مردم کشته و زخمی شدند.
تظاهرات مردم تهران در روز شنبه 11 آذر، اول محرم، ادامه یافت. صبح زود حرکت مردم از نقاط مختلف شهر آغاز شد؛ خبر شهادت و زخمی‌های دیشب مردم را غمگین و خشمگین کرده بود. تظاهرکنندگان با شعارهای خود، همگان را از فاجعه دیشب آگاه کردند. در این میان گروهی از مردم از بازار تهران حرکت کردند و پس از طی خیابان بوذرجمهری و ری از طریق خیابان امیرکبیر به سرچشمه رسیدند. از طرفی ماموران رژیم نیز خود را به این محل رساندند. آنها برای کنترل اوضاع و جلوگیری از سرایت تظاهرات به دیگر نقاط شهر، بر روی مردم آتش گشوده و کشتاری خونین بر پا کردند. به گفته شهود عینی دست‌کم 200 نفر شهید شدند. پس از مدتی مأموران تلی از شهدا را در گوشه‌ای جمع کرده و مدتی بعد آمبولانس‌های ارتش سر رسیده و آنها را بردند. اوج جنایت و ددمنشی ماموران رژیم تا بدانجا بود که نیم ساعت پس از جمع‌آوری شهدا و زخمیان هنگامی که مأموران رژیم داشتند کف خیابان را از خون‌های شهدا می‌شستند دو زخمی نیمه جان را در جوی خیابان امیرکبیر یافتند و دو زخمی دیگر نیز از پشت‌بام خانه‌ای افتاده بودند؛ ولی سربازان اجازه ندادند مردم هیچ کدام را بیمارستان برساند. بنابراین اولین روز ماه محرم با خونریزی آغاز گشت؛ از این زمان به بعد مردم در راهپیمائی‌ها و تظاهرات خود گفتند: «اول محرم، سرچشمه کربلا شد».
همچنین از وقایع و رخدادهای این روز می‌باید به جانفشانی یک راننده اتوبوس دو طبقه به نام «استاد حسن بنا»، یاد کرد. در زمان تیراندازی ماموران وی در حال عبور از خیابان بود که متوجه تیراندازی مأموران به سمت مردم شد؛ بنا، برای جلوگیری از اصابت گلوله به تظاهرکنندگان، اتوبوس را میان مأموران و جمعیت عزادار قرار و با سپر کردن آن، جان بسیاری را نجات داد، خود نیز به شهادت رسید.
شایان ذکر است در این روز تظاهرات مردم تهران فقط در منطقه سرچشمه نبود؛ بلکه در خیابان خراسان نیز تظاهراتی صورت گرفت که بر اثر تیراندازی ماموران پنج نفر شهید شدند. افزون بر این، در بازار نیز تظاهرات و بر اثر تیراندازی ماموران شش نفر شهید شدند. در این میان پلیس برای کنترل اوضاع و جلوگیری از گسترش دامنه تظاهرات به دیگر نقاط شهر عبور و مرور به طرف سبزه‌میدان و بازار را قطع کرد. همچنین در تظاهرات منطقه اتابک چهار نفر شهید شد. در خیابان شاپور و شمیران نیز تظاهراتی صورت گرفت.
از دیگر وقایع خونین این روز می‌باید به حادثه خیابان رامسر، اشاره کرد. حدود ساعت 11 صبح شمار زیادی دختر و پسر جوان در حالی که پیراهن‌های عزاداری پوشیده بودند و عکس‌هائی از امام خمینی را در دست داشتند به طرف سفارت امریکا حرکت کردند. با نزدیک شدن مردم به سفارت، سربازان به طرف آنها حمله می‌کنند. جوانان ناگزیر به فرار به کوچه و خیابان‌های اطراف می‌شوند. آنها در خیابان رامسر به دانشجویان تربیت معلم که آنها نیز در حال تظاهرات بودند، می‌پیوندند؛ در اینجا مأموران جمعیت را محاصره کرده و آنان به رگبار بستند. در این حادثه چهار نفر به شهادت رسید.
شمار زیاد زخمی‌های تظاهرات آن روز به حدی بود که با وجودی که بیمارستان شفایحییان، اعلام کرد که بیمارانش به جای دیگری منتقل کرده و آماده پذیرش هفتصد نفر زخمی است اما در ساعت 4 بعد از ظهر اعلام شد تمام ظرفیت بیمارستان تکمیل است. از طرفی نیاز شدید زخمی‌ها به خون، باعث گردید مردم برای اهدای خون در اطراف بیمارستان‌ها، اجتماع کنند.
سر آنتونی پارسونز درباره وقایع شب و روز اول محرم و پیامدها و رخدادهای پس از آن اینچنین، می‌گوید:
«...دولت حرکت دسته‌جمعی و دسته راه انداختن در معابر عمومی را منع کرد و اعلام داشت که مراسم عزاداری باید در داخل مساجد برگزار شود. دولت همچنین اعلام کرد که مقررات منع رفت و آمد در خیابان‌ها از ساعت 9 بعد از ظهر برقرار خواهد شد. خیابان‌ها خلوت بود و به نظر می‌رسید که حادثه‌ای پیش نخواهد آمد، ولی درست در راس ساعت 9 که دولت مقررات حکومت نظامی و منع رفت و آمد را اعلام کرده بود؛ جمعیت به خیابان‌ها ریختند و مردم در پشت‌بام خانه‌های خود فریاد الله‌اکبر سر دادند. نظامیان به مقابله برخاستند و صدای شلیک مسلسل‌ها و تفنگ‌ها و حتی صدای توپ که ظاهرا بوسیله تانک‌ها شلیک می‌شد طوفانی به پاکرد... روز بعد رادیوی دولتی ایران اعلام کرد که هفت نفر در جریان حوادث شب گذشته کشته شده، 24 نفر زخمی و در حدود یکصد نفر دستگیر شده‌اند. رقم کشته‌شدگان را بعداً کمی اضافه کردند... تصاویر شهدای اول محرم روز بعد در سراسر شهر منتشر شد و مردم به اعتصاب عمومی یک روزه فراخوانده شدند. دستور اعتصاب اجرا گردید و همه جا بسته شد. شب بعد و شب‌های بعد این صحنه تکرار می‌شد. ساعت 9 شب که آغاز ساعت اجرای مقررات حکومت نظامی و منع رفت و آمد در شهر بود مردم در خیابان‌ها و پشت‌بام‌ها فریاد الله اکبر سر می‌دادند و نظامیان به تیراندازی می‌پرداختند. میلیو‌ن‌ها تیر در طول این شب‌ها شلیک شد که البته بیشتر تیرهای هوائی بود، معمولا حوالی نیمه شب وضع آرام می‌شد، ولی شبی را به خاطر می‌آورم که در حدود ساعت دو نیمه شب با صدای شدید شلیک تانک در نزدیکی سفارت از خواب پریدم...درگیرهای خیابانی از سر گرفته شد و دولت نظامی که قصد قدرت‌نمائی داشت در عرض چند روز اعتبار و هیبت خود را از دست داد...»
جدا از حرکت‌های خشونت‌آمیز ماموران در این روز، در راستای اجرای برنامه‌ی رژیم مبنی بر جلوگیری از برگزاری مراسم عزاداری در مساجد و تکایا بزرگ و حساس، از اقامه‌ی نماز مغرب و عشا و سخنرانی دکتر مفتح، جلوگیری شد. همچنین در مسجد تهرانی نیز هنگامی که مردم مشغول مقدمات نماز جماعت بودند معاون کلانتری قلهک در محل حاضر شد و با توهین و ناسزا همه را از مسجد خارج کرد و مأموران بدون جهت برای ترساندن ساکنان محله، شروع به تیر اندازی کردند.
با وجود این، در برخی محله ها، مردم با حضور در مسجدها به سخنان وعاظ و روحانیان علیه رژیم، گوش فرا دادند. مساجد صاحب الزمان واقع در خیابان آیزنهاور، احمدی نارمک، سلمان واقع در شهباز و مسجد همت تجریش، از جمله‌ی آنها بودند.
تظاهرات مردم در روز اول در شب هنگام نیز ادامه یافت. مردم در برخی خیابان‌های تهران همچون، دامپزشکی، ری، میدان شوش، مدائن، میدان کندی، خیابان بهبودی، خاوران، تاج و قلعه مرغی، تظاهرات کردند. آنها در حالی که پرچم‌های مشکی و عکس‌های امام خمینی را با خود حمل می‌کردند، علیه رژیم شعار دادند. با شروع ساعت 21 و منع عبور و مرور شبانه، مردم بیشتر مناطق در پشت بام‌ها و کوچه‌های فرعی ضمن انجام تظاهرات شعار الله اکبر و نصر‌من‌الله و فتح قریب، سردادند. حتی در برخی نقاط، میدان‌ها و خیابان‌ها همچون نظام‌آباد و میدان خراسان، شهباز، خوش، شاهپور، قصرالدشت و میدان خیام و غیره ...مردم بی‌پروا به خیابان‌ها ریختند و تظاهرات کردند. مأموران رژیم با توسل به مانور تانک و تیراندازی به پراکندن آنها پرداختند. در این شب بر اثر تیراندازی مأموران شماری شهید و زخمی شدند.
با انتشار خبر این وقایع غمناک و تاسف‌بار رهبر انقلاب با ارسال پیامی این جنایت رژیم را محکوم کردند: امام در آغاز پیامشان اینچنین فرمودند:
«این ملت، شیعه بزرگترین مرد تاریخ است که با تنی چند، نهضت عظیم عاشورا را برپانمود، و سلسله اموی را برای ابد در گورستان تاریخ دفن نمود، و به خواست خدای تعالی، ملت عزیز و پیرو بحق امام - علیه السلام - با خون خود، سلسله ابلیسی پهلوی را در قبرستان تاریخ دفن می‌نماید، و پرچم اسلام را در پهنه کشور و بلکه کشورها به اهتزاز در می آورد.»
امام خمینی در ادامه پیامش، کشتار دسته جمعی مردم را لکه ننگینی بر پیشانی شاه خائن و هواداران داخلی و خارجی او، و افتخاری برای ملت بزرگ ایران دانستند.
همچنین امام خمینی خطاب به ملت فرمودند: «من از راه دور، درود بی‌پایان خود را به ملت عظیم تقدیم می‌نمایم، و در غم و شادی با آنان شریک و به آنان وفادارم.» در دنباله، امام خمینی اعلام کردند ملت پیروز این مبارزه است. همچنین از انسان‌های مسلمان و آزاده برای یاری نهضت اسلامی مردم ایران، یاری طلبیدند؛ و در نصیحتی خطاب به یاری‌دهندگان رژیم، از آنها خواست به صف ملت بپیوندند.
امام در در پایان این پیام، سربازان را به فرار از پادگان‌ها فراخواندند و از پدر و مادرها و خانواده‌های صاحب‌منصبان خواستند که که آنان را از کمک به شاه و اجانب، باز دارند. همچنین از درجه‌داران ارتش خواستند که به ملت بپیوندند. شایان گفتن است آیت‌الله طالقانی نیز با انتشار اطلاعیه‌ای در روز اول محرم به کشتار شب و روز آن اعتراض کردند.
