سیری در زندگی سیاسی و اجتماعی آیت‌الله محمدصادق کرباسچی
پایگاه مرکز اسناد
انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله محمدصادق کرباسچی در سال 1291 در تهران
به دنیا آمد و از سال 1327 در قم و در مدرسه فیضیه ساکن شد و پس از پایان تحصیل
مدارج عالی علوم دینی به عنوان یکی از مدرسان فقه و اصول در حوزه علمیه مطرح شد. وی
همگام با نهضت امام خمینی از اهداف سیاسی امام پشتیبانی کرد و در اسناد ساواک به
عنوان اخلالگر، ماجراجو و طرفدار امام‌خمینی مطرح شد تا این که به اتهام
"تحریک طلاب" در سال 1352 سه سال به نرمانشیر کرمان تبعید شد. در این
نوشتار به صورت اجمالی به ابعاد مختلف زندگی سیاسی و اجتماعی وی پرداخته شده است:
زندگینامه و حیات علمی
محمدصادق كرباسچی معروف به «تهرانی»، در سال 1291 در
شهر تهران به دنیا آمد. اجدادش از تجار بزرگ تبریز بودند كه در دوره قاجار به
تهران عزیمت كرده و در این شهر ساكن و از بزرگان بازار تهران شده بودند. پدر او
ابوالقاسم كرباسچی از بازاریان خوشنام و متدین تهران بود. او خواندن و نوشتن را در
مكتب‌خانه‌های زادگاهش فراگرفت و سپس به مدرسه محمدیه تهران رفت و به تحصیل دروس
دینی روی آورد و بخشی از مقدمات دروس دینی را در آن مدرسه آموخت.
سپس به بازار تهران رفت و به كسب و كار مشغول شد. در
پانزده سالگی دوباره به تحصیل دروس دینی روی آورد و به این منظور مجدداً وارد
مدرسه محمدیه تهران شد. مدتی بعد به مدرسه مروی تهران رفت و مقدمات دروس دینی
را در آن حوزه علمیه، نزد شیخ علی صمدی رشتی فراگرفت. مدتی هم در درس ملامحسن از
مدرسان آن حوزه حاضر شد. سپس جهت تكمیل تحصیلات دینی به حوزه علمیه مشهد مقدس
رفت و ادبیات را در آن حوزه نزد شیخ حبیب‌الله گلپایگانی آموخت.
در 1312ش به قم رفت و وارد حوزه علمیه جدیدالتأسیس
آن شهر شد و به تكمیل تحصیلات دینی پرداخت. در آن حوزه علمیه، ابتدا در درس سطح
آقا سیدحسن فاضل حاضر شد و مدتی هم از درس سطح میرزا محمدعلی ادیب بهره‌مند گردید.
سپس در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله العظمی شیخ عبدالكریم حائری یزدی حاضر شد. پس
از فوت آن مرجع، از درس خارج فقه و اصول آیات عظام: خوانساری، صدر و حجت بهره برد
و در اخلاق از مریدان آیت‌الله «میرزا جواد آقای ملكی» و حاج شیخ «عباس تهرانی»
بود.
فعالیت در نهضت
اسلامی
او در بدو ورود به حوزه علمیه قم، با امام خمینی
آشنا شد. در آن روزها، امام با وجود آنكه سی سال بیشتر نداشتند، اخلاق تدریس می‌كردند.
با شروع نهضت 15 خرداد، وی به جمع یاران امام خمینی پیوست و از اصحاب بیت ایشان
بود. در حادثه قیام پانزده خرداد 1342 در قم بود و در قیام مردم مشاركت داشت. او
پس از تبعید امام خمینی همچنان در بیت ایشان به فعالیت‌های خود ادامه داد. در
1347ش امام خمینی با صدور حكمی ایشان را به وكالت خود منصوب كردند و وی را مجاز
اخذ مطلق وجوه شرعیه از قبیل سهم مبارك امام(ع) و سهم سادات عظام و سایر وجوه
نمودند و قید كردند كه مؤمنین اگر می‌خواهند به امام وجوه برسانند، به ایشان تسلیم
نمایند كه مورد قبول است و هر كدام قبض امام را بخواهند، پس از ایصال به ایشان و
اطلاع امام قبض رسید دریافت می‌كردند. همچنین امام در همان حكم، اعلام كردند كه ایشان
وكیل هستند در دست‌گردان نمودن وجوه شرعیه و امهال به مقدار صلاح، و اخذ وجوه و ایصال
به امام و نیز هر كس به امام بدهكاری داشت، مجاز بود به ایشان بپردازد و مورد قبول
بود.
امام همچنین در نامه‌هایی به یاران خود بر آنان تأكید
می‌كرد كه از طریق وی اقدام به پرداخت سهم امام نمایند. در یكی از نامه‌ها آمده
بود: «مواردی كه برای شما حساب دقیقاً معلوم نیست و محتاج به گذشت مدتی است، آنچه یقیناً
ربح دادید تخمیس كنید و مورد شك را مجازید تعویق بیندازید تا حساب روشن شود. سهم
سادات را همان نحو كه اجازه گرفته‌اید، مجازید. در سهم مبارك امام(ع)، به غیر وكیل
اینجانب، جناب آقای حاج شیخ محمدصادق تهرانی، به كسی دیگر نپردازید، مورد قبول نیست.»
حساسیت رژیم نسبت
آیت‌الله کرباسچی
به خاطر این
اعتمادی كه امام به او داشت، همواره تحت نظر مأموران رژیم بود. در اثر تداوم این
اقدامات و رتق و فتق امور مالی امام، در قم در فهرست وعاظ و روحانیون طرفدار امام
خمینی قرار گرفته بود. در سال 1352ش به خاطر این‌گونه فعالیت‌ها و نیز تحریك طلاب
علوم دینی و متعصبین مذهبی از طرف ساواك به عنوان یكی از روحانیون و عناصر اخلالگر
و ناراحت شهر قم معرفی شد و براساس رأی كمیسیون امنیت اجتماعی شهر قم، به مدت سه
سال به تبعید در شهر نرماشیر كرمان محكوم شد.
پس از آن یاران امام خمینی و كسانی كه مقلد امام بودند
تصمیم گرفتند تا نماینده امام خمینی(ره) مخفی فعالیت نماید. او در مدت تبعید نیز
همچنان به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه می‌داد تا اینكه یك سال بعد براساس رأی كمیسیون
امنیت اجتماعی قم، تبعیدگاه او از نرماشیر كرمان به شهر فومن استان گیلان تغییر یافت.
دو سال از مدت محكومیت او گذشته بود كه مورد عفو قرار گرفت و به قم بازگشت.
پس از تبعید آیت‌الله پسندیده به اصفهان، به عنوان تنها وكیل مالی امام در قم مطرح شد و در بیت امام خمینی در قم جلوس كرد و امور مالی و اخذ وجوهات را عهده‌دار گردیده است. در این زمینه در گزارش ساواک آمده است:«از وقتی که مرتضی پسندیده تبعید شده بجای او شیخ محمدصادق کرباسچی تهرانی در منزل خمینی جلوس کرده و امور مالی و اخذ وجوهات را عهده دار گردیده است و بهتر و بیشتر از پسندیده مشغول فعالیت و گرفتن سهم امام است. مفاد گزارش صحیح است چند روزی است که شیخ محمد صادق کرباسچی مرتب روزها به منزل خمینی رفته و امور مالی وی را از نظر گرفتن وجوهات و صرف آن در موارد لازم اداره می‌کند زیرا همانطور که قبلاً هم بعرض رسیده نامبرده نیز یکی از وکلای تام الاختیار خمینی می‌باشد... شیخ محمدصادق کرباسچی یکی از روحانیون مورد اعتماد [امام]خمینی است که قبلاً نیز در اخذ وجوهات شرعی فعالیت هائی داشته است. و به همین سبب به مّدت سه سال بتبعید محکوم گردیده بوده است.»
به خاطر این فعالیت‌ها، در همان سال براساس رأی كمیسیون
امنیت اجتماعی شهر قم، به سه سال اقامت اجباری در شهر انارك یزد محكوم شد. او
ابتدا تعهد داد كه از دخالت در امور بیت امام خمینی خودداری نماید، ولی مدتی بعد
با این استدلال كه از طرف امام خمینی مجاز به دریافت این‌گونه وجوه هستم، شرعاً نمی‌توانم
قبول نكنم. به همین خاطر ساواك نتوانست اقدامی در ممانعت او از دریافت وجوه شرعی
بنماید. او تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی نماینده تام‌الاختیار مالی امام خمینی
(ره) در قم بود و در همین رابطه، سال‌ها در منزل خود تحت نظر بود.
رحلت
او پس از بازگشت امام خمینی به وطن نیز به عنوان نماینده
ایشان در امور مالی به انجام وظیفه پرداخت و امام بارها این نمایندگی را تأیید كرد.
وی مدتی هم تولیت و امامت جماعت مسجد جامع قم و مدرسه رضویه را برعهده داشت. تا اینكه
عصر جمعه، 9 خرداد 1382 در بیمارستان كامكار قم درگذشت. پیكر او پس از تشییع در
قم، در حرم حضرت معصومه(س) به خاك سپرده شد.
منبع:
«فرهنگ رجال روحانی عصر امام خمینی»؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
