سوغات استبداد صغیر برای مردم اردبیل / سرنوشت تلخ ملا امام‌وردی مشکینی مشروطه‌خواه اردبیلی
پایگاه
مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آغاز دوره استبداد صغیر نه تنها در مرکز کشور، که در
شهرها و مناطق دوردست نیز اثرات معتنابهی به جای گذاشت به طوری که خطرات غیرقابل
باوری متوجه مشروطه‌خواهان بود.
از
این رو در کتاب «انقلاب اسلامی در اردبیل» که توسط مرکز اسناد انقلاب
اسلامی منتشر شده درباره اثرات استبداد صغیر در شهر اردبیل آمده است:
هنگامی
كه محمدعلی‌شاه با كودتایی موفق استبداد صغیر را حاكم كرد، امیر معزز گروسی بر
اردبیل فرمان می‌راند. او كه از مشروطه‌خواهان و روشنفكران آزادی‌خواه كینه به دل
داشت و در قلمرو حكمرانی خود هیچ محدودیت و نظارتی را برنمی‌تابید، مترصد فرصتی
بود تا همه‌ی رشته‌های مشروطه‌خواهان را پنبه كند، بنابراین به محض آگاهی از پیروزی
سلطنت‌طلبان در تهران كه با سركوب شدید فعالان آزادی‌خواه و مشروطه‌طلب همراه بود،
سركوب و قلع و قمع مدافعان آزادی و مشروطیت در اردبیل را دستور كار خود قرار داد.
در
طول چند ماهی كه استبداد صغیر به طول انجامید، حاكم مستبد اردبیل از هیچ كوششی برای
احیای استبداد در این شهر كوتاهی نكرد. او پست‌های مهم را در اختیار سلطنت‌طلبان
قرار می‌داد، دیدگاه‌ها و خواست‌های مشروطه‌طلبان متنفذ شهر را نادیده می‌گرفت و
به تصمیمات و آرای انجمن ولایتی وقعی نمی‌نهاد. او حتی به این اقدامات قانع نبود و
به همین دلیل از آزار و اذیت، تعقیب و قتل مشروطه‌خواهان فعال كوتاهی نمی‌كرد.
اوایل
ربیع‌الثانی 1326 امیر معزز گروسی حاكم اردبیل شد. از موضوعات مهم دوره‌ی حكومت وی
قتل ملا امام‌وردی است. ملا امام‌وردی مشكینی در جوانی چوپانی می‌كرد و شب‌ها نزد
آخوندی درس می‌خواند. بعد از كسب مقدمات به تبریز و سپس به نجف رفت و پس از مدتی
به زادگاهش بازگشت. وی در ایام مشروطیت در مشكین فعالیت‌های روشنگرانه‌ای داشت كه
باب میل حكمران جدید، امیر معزز، نبود و از وی به انجمن ایالتی آذربایجان شكایت
نمود. در نامه وی كه در انجمن ایالتی قرائت شد، عنوان شده بود: «ملا امام‌وردی مشكینی
و وضع انقلاب و اغتشاش كه در مشكین از سنة ماضیه فراهم آورده است مسلماً خاطر
مبارك اطلاعات تامه دارد كه به واسطه هنگامه و آشوب، طلب مالیات سنة ماضیه را
نگذاشته كسی بپردازد».
در
شكایت حاكم اتهامات دیگری هم به وی نسبت داده شده بود از آن جمله: «انواع اختلاف
نظم و امنیت از وجود مشارالیه موجود است»، لیكن سبب اصلی شكایت آن بود كه ملا امام‌وردی
عقیده داشت مشكین (خیاو) ملك موروثی است و باید در دست رعیت باشد. در جلسه انجمن ایالتی
كه شكایت امیر معزز قرائت شد شیخ سلیم اظهار داشت: «سایرین همه‌جور اغتشاش و هرج‌ومرج
می‌كنند ابداً مؤاخذه و مسئولیتی در كار نیست ولی ملا امام‌وردی كه چند نفر از
شاهسون‌ها را دور خود جمع كرده و سد اغتشاش را می‌نماید این‌طور می‌نویسند و می‌خواهند
بیچاره را به صدمه بیندازند و حال آنكه ملا امام‌وردی از مشروطه‌خواهان است و
مستبدین اردبیل با او خصومت دارند و اسباب‌چینی می‌كنند خوب است خود او را بخواهید
به شهر و تحقیق كنید آیا این حركاتی كه نسبت داده‌اند از او ناشی شده است یا نه؟»
تصویری که به صحنه اعدام ملا امام‌وردی مشکینی شهرت دارد
انجمن
ایالتی تصمیم گرفت وی را به تبریز احضار نماید، تلگرافی به حكومت اردبیل مخابره شد
كه وی محترمانه روانه تبریز گردد. وقتی ملا امام‌وردی به تبریز می‌آید معلوم می‌شود
كه مخالفت امیر معزز با وی راجع به مالیات نبود بلكه از این جهت است كه او از
مشروطه‌خواهی طرفداری كرده و درصدد جمع‌آوری و اتحاد مشروطه‌خواهان بوده است و
ابداً دخالتی در امور مالیه نداشته است. امیرخیزی می‌نویسد ملا امام‌وردی در تبریز
بود تا آنكه مجلس به توپ بسته شد. وی از انجمن ایالتی خواست كه اجازه داده شود
مشارالیه به مشكین رفته و در آنجا مشغول اقدام شده و تهیه قوایی كند. به وی اجازه
داده می‌شود كه به مشكین بازگردد و همین‌قدر كه بتواند از عزیمت عشایر شاهسون پیرامون
مشكین به جنگ با مجاهدان تبریز ممانعت كند كافی است. وی راهی مشكین می‌گردد، لیكن
در اطراف این شهر از سوی قوای امیر معزز دستگیر گردید. او چند روزی در زندان به سر
برد و بعد با كلاه كاغذی وی را در شهر گرداندند كه بابی‌ها را چنین می‌كردند و سپس
وی را در بالای دیوار قلعه به دار آویختند. قتل او با یك واقعه عجیب مصادف شد و آن
باریدن خاك سرخ بر شهر اردبیل و اطراف آن به مدت سه شبانه‌روز بود و مردم آن را دلیل
بر مظلومیت وی تلقی كردند. میرزا علی‌اكبر مجتهد و عده‌ای از علما با مراجعه به
حاكم جنازه وی را تحویل گرفته در امامزاده صالح به خاك سپرده و مجالس عزاداری برایش
برپا كردند. انتشار این خبر در تبریز موجب تأسف شدید آزادی‌خواهان گردید.
امیر معزز گروسی قبل از ملا
امام‌وردی، میرزا محسن امامزاده پسر حاج میرزا هادی امام را هم با شقاوت بسیار به
قتل رسانده بود.
