ریشه دشمنی علیه شهید نواب صفوی چیست؟

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شهید سید مجتبی نواب صفوی شخصیتی کم نظیر در تاریخ معاصر ایران است. مجاهدت های او در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نمود پیدا کرد. وی از جمله داعیان مبارزه با رژیم اشغالگر قدس بود. نواب صفوی و یارانش در بزنگاه های سیاسی نیز نقش آفرین بودند؛ اقدام مهم آنها در ترور رزم آرا موجب شد تا مسیر ملی کردن صنعت نفت ایران، هموار شود.

علیرغم عملکرد مثبت شهید نواب صفوی در عرصه تاریخ معاصر ایران، گروهی با تحریف تاریخ، به دنبال تخطئه نواب اند. به بهانه سالگرد شهادت شهید نواب صفوی و یارانش، از گروهی از صاحب نظران و اهالی تاریخ، درباره ریشه دشمنی ها با نواب صفوی سوال کردیم.

پاسخ اول از موسی حقانی

دکتر موسی حقانی رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر و تاریخنگار برجسته، در گفتگو با پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به این سوال گفت: شهید نواب صفوی از پیشگامان مبارزات اسلامی بعد از شهریور 1320 در ایران است. ایشان در آن مقطع، با افرادی که بدنبال لطمه زدن به ریشه‌های شعائر اسلامی و شیعی بودند، مبارزه کرد.

وی با اشاره به فعالیت های نواب در دوران نهضت ملی نفت یادآور شد: شهید نواب در جریان ملی شدن نفت به صورت جدی به مبارزه با سلطه انگلیس پرداخت.

این تاریخنگار، رویکرد دینی و بنیادین نواب به اسلام را مکتب محرکه و برنامه ای برای جامعه بشری خواند و تصریح کرد: این دیدگاه شهید نواب به مذاق افرادی که به دین اعتقادی ندارند و یا افرادی که برای دین جایگاه اجتماعی قائل نیستند و دین را امری فردی می‌دانند، خوش نمی‌آید. این افراد در مقابل شهید نواب و مواضع او عکس‌العمل نشان دادند و همان موقع هم با او مخالفت کردند. این مخالفت تاکنون نیز ادامه دارد.

رئیس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، دسته دیگر از دشمنان نواب را سلطنت طلبان دانست و گفت: به زمره مخالفین شهید نواب صفوی می‌توانیم دربار و حکومت پهلوی وهواداران آن‌ها را نیز اضافه کنیم. اینها در همان مقطع با شهید نواب و دیدگاه‌های او درگیر بودند. تداوم این مخالفت‌ها با شهید نواب از زمان حکومت پهلوی تا کنون، بیشتر به اصرار شهید نواب صفوی بر اجرای دستورات اسلام بر می‌گردد. او به تفکیک دین از سیاست قائل نبود.

حقانی با اشاره به دشمنی روشنفکران غربگرا و ضد دین با رهبر جمعیت فدائیان اسلامی گفت: برخورد نواب با کسروی به جهت ستیز او با دین اسلام، یکی از پایه‌های اصلی هجمه علیه شهید نواب صفوی است. عمدتا روشنفکران ضد دین این حملات را هدایت می کنند.

رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر تصریح کرد: افرادی که قائل به حکومت اسلامی نیستند و نگاهی کاملا سکولار به دین دارند نیز در زمره مخالفین شهید نواب قرار می گیرند. می‌توانیم بگوییم برخی از ملیون هم از مخالفین نواب صفوی هستند و علیه او صحبت می‌کردند. برخی از ملیون علاوه بر نگاه سکولاری که داشتند، به جهت برخوردی که شهید نواب با مصدق داشت، مخالف نواب بودند. درگیری‌های نواب با دکتر مصدق بر سر اجرای دستورات اسلام بود. اجرای دستورات اسلام وعده‌ای بود که دکتر مصدق به فدائیان اسلام داده بود ولیکن در هنگام عمل، شانه خالی کرد. این شانه خالی کردن را دکتر مصدق به صورت اغنایی با فدائیان اسلام مطرح نکرد و به سمت برخورد انتظامی با فدائیان اسلام و دستگیری شهید نواب صفوی و شکنجه وحشتناک فدائیان اسلام در زندان رفت. ظاهرا دکتر فاطمی هم در این برخورد انتظامی نقش داشت. در اینجا نه تنها خواسته‌های فدائیان اسلام اجرا نشد، بلکه آنها مورد شکنجه قرار گرفتند.

حقانی خاطرنشان کرد: به زمره مخالفین شهید نواب صفوی باید جریان های آمریکایی و انگلیسی را نیز اضافه کنیم. آنها اساسا با شخصیت هایی مانند شهید نواب صفوی که به دنبال احیای دستوارت اسلام و استقلال کشور هستند، دشمنی دارند و تمام تلاش خود را انجام دادند و می دهند تا چهره شهید نواب را در جامعه تخریب کنند. نهایتا هم به جهت مخالفت فدائیان با پیمان بغداد و فعالیتی که در این حوزه داشتند، آن‌ها را دستگیر کردند.

وی ادامه داد: اگر بازجویی‌هایی که رژیم پهلوی از شهید نواب و یارانش داشته را بخوانید، نکته برجسته‌ای که می‌بینید عصبانیت شهید نواب صفوی و یارانش از سلطه عریان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کفار و بیگانگان - به ویژه آمریکایی‌ها و انگلیسی ها - در ایران است. عصبانیت فدائیان ناشی از غیرت دینی‌شان است. فدائیان بسیاری از فجایع و جنایات آن دوران را ناشی از سلطه آمریکا و انگلیس می‌دانستند. در این زمینه هم فعالیت جدی داشتند. دو نفر از عوامل برجسته وابسته به بیگانگان بنام های هژیر که وابسته به انگلیس ها بود و دیگری رزم‌آرا که بین انگلستان و آمریکا نقش بازی می‌کرد را از سر راه ملت ایران برداشتند. همین اقدام فدائیان اسلام باعث شد که نهضت ملی نفت شکل بگیرد. اگر فدائیان اسلام رزم‌آرا را از سر راه برنمی‌داشتند، قطعا نهضت ملی کردن نفت ایران صورت نمی گرفت.

پاسخ دوم از مجید تفرشی

مجید تفرشی محقق و سندپژوه نیز در پاسخ به این سوال، به پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی گفت: مطالعات مربوط به تاریخ و تجربه فداییان اسلام امری رایج بوده است. ولی اخیرا عده ای که جمهوری اسلامی و دست کم برخی جناح های آن را ادامه دهنده راه نواب صفوی می دانند، با تاکید و توجه بر تاریخ فداییان اسلام، از این سوژه به عنوان یک نوع جنگ نیابتی پنهان و استفاده ابزاری از تاریخ علیه جمهوری و یا برخی جناح های آن استفاده می کنند.

این تاریخ پژوه تصریح کرد: البته عده ای در نظام هم این طور فکر می کنند که جمهوری اسلامی یعنی راه و روش و منش نواب و فداییان اسلام، و عده ای از مخالفان نظام هم از این ایده دفاع می کنند.

پاسخ سوم از قاسم تبریزی

قاسم تبریزی مورخ و سندپژوه نیز در جواب این سوال گفت: برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی به شرایط زمانه تاریخی شهید نواب صفوی بیاندازیم. در آن دوره، فدائیان در برابر فعالیت های ضد اسلامی، قد علم کردند. اولین اقدامی که فدائیان در این راستا انجام دادند، رسوا کردن و از بین بردن احمد کسروی بود. کسروی تحت حمایت شهربانی در زمان حکومت رضاخان فعالیت‌های ضد اسلام و ضد شیعی خود را آغاز کرد. او به واسطه تلاش‌های شهید نواب صفوی، از سوی مراجع ایران و عراق، مرتد اعلام شد.

تبریزی با اشاره به تکاپوی سیاسی نواب صفوی یادآور شد: در جریان نهضت ملی کردن نفت، عمال انگلیس فعال شدند که از آن جمله، هژیر بود. هژیر به عنوان اولین مانع ملی شدن نفت، در انتخابات مجلس شورای ملی دخالت کرد و طبق فتوای شرعی حذف شد. قتل هژیر یک جنبش ضد استعماری و ضد استبدادی را در جامعه بوجود آورد. طی سال های بعد، ترور رزم آرا نیز بر هموار شدن مسیر نهضت ملی کمک کرد.

این تاریخنگار با اشاره به مبارزات نواب علیه رژیم صهیونیستی گفت: در همین ایام توسط غرب حکومتی پوشالی در قلب خاورمیانه به نام اسرائیل تشکیل شد. فدائیان اسلام به دستور آیت‌الله کاشانی همزمان با اعلان موجودیت اسرائیل، مبارزات ضد صهیونیستی خود را آغاز کردند.

وی مخالفین نواب صفوی را سه گروه دانست و گفت: با توجه به آنچه گفته شد مخالفین فدائیان اسلام در اینجا مشخص می‌شوند: 1-استعمار انگلیس 2-جریان سکولار و ضد اسلام 3-صهیونیست بین المللی. گناه نواب صفوی و فدائیان اسلام از نظر این گروه ها چیست؟ 1-دفاع از استقلال مملکت 2- دفاع از اسلام 3-دفاع از امت اسلامی. از این منظر کاملا مشخص می‌شود که چه گروه هایی و چرا علیه نواب صفوی و فدائیان اسلام هجمه می‌کنند.

تبریزی با اشاره به تحریف تاریخ یادآور شد: تحریف تاریخ توسط ماسون‌ها، سلطنت طلبان و افراد وابسته به استعمار و ضد دین شروع شد و به نواب صفوی و فدائیان تهمت و بهتان زدند که این امر خود باعث گمراهی نسل جوان در شناخت فدائیان اسلام شد. بعضی از افراد طوطی وار حرف دیگران را تکرار می‌کنند. تاریخ ایران را منهای شناخت استعمار نمی‌توانیم تحلیل کنیم. بعضی از افراد بدون اینکه شناختی از استعمار داشته باشند تاریخ را به صورت گزارش عادی زندگی مردم بیان می‌کنند و نقش پشت پرده استعمار غرب را مطرح نمی‌کنند. چرا این افراد در بیان تاریخ به خیانت و وابستگی رزم‌آرا اشاره نمی‌کنند؟ چرا وابستگی حسین علاء به لژ بیداری را بیان نمی‌کنند؟ چرا علیه حاکمیت استبدادی و استعماری محمدرضا چیزی نمی‌گویند؟ هدف این افراد، تخریب جریان دینی، اسلامی و ضد استعماری است. امروز جریانات انقلابی و اسلامی مورد شدیدترین هجمه ها قرار می‌گیرند. چرا علیه آیت‌الله کاشانی، سید جمال‌الدین اسدآبادی، شیخ فضل‌الله نوری و نواب صفوی مطلب می‌نویسند؟ دلیل کارشان این است که این افراد ضد استعمار و ضد استبداد بودند. غالب افرادی که علیه مبارزین ضد استعمار مطلب می‌نویسند، در جبهه استبداد و استعمار فعالیت می‌کنند. البته بعضی از افراد هم مطالب این گروه وابسته را طوطی وار تکرار می‌کنند و اطلاعاتی از تاریخ ندارند. این افراد بی اطلاع از خود سؤال نمی‌پرسند که برای چه به فردی که علیه استعمار مبارزه کرده توهین می‌کنند؟ طبیعی است تاریخ نویسان وابسته به استعمار غرب به فردی که علیه استبداد و صهیونیست مبارزه کرده توهین کنند.

پاسخ چهارم از محمدرضا کائینی

محمدرضا کائینی تاریخ پژوه نیز در پاسخ به این سوال گفت: من در به کار بردن عبارت «تاریخ نگار» درباره افرادی که به شهید نواب صفوی هجمه می کنند تردید دارم. این هجمه، در واقع حمله به ریشه‌های تاریخی نظام جمهوری اسلامی است. بخشی از ریشه تاریخی جمهوری اسلامی به فدائیان اسلام برمی گردد. فدائیان اسلام گروهی بودند که خواهان اجرای دستورات اسلام در جامعه بودند و از نظر گفتمانی به جمهوری اسلامی نزدیک هستند. طبعا اگر قرار باشد یک جریان مورد تخطئه قرار بگیرد ریشه های آن نیز باید مورد حمله قرار بگیرد . من از این رو بیشتر ماجرا را از این جنبه تحلیل می‌کنم. کسانیکه مخالف نظام جمهوری اسلامی هستند و یا از مقطعی به بعد بریده‌اند در زمره مخالفین درآمدند برای حمله به چنین نظامی به ریشه‌های تاریخی آن نیز حمله می‌کنند.

پاسخ پنجم از محمدامین گلسرخی کاشانی

محمدامین گلسرخی کاشانی نویسنده کتاب «جمعیت فدائیان اسلام در آئینه اسناد» نیز در این باره می گوید: به نظر من صداقت و شجاعت شهید نواب علی‌الخصوص در دورانی که مصدق او را زندانی کرده بود برای خیلی‌ها قابل تحمل نبود و همین گروه امروز از فدائیان انتقام می‌گیرند.

وی ادامه داد: از دلایل دیگر هجمه علیه فدائیان این است که بعضی ها قصد دارند با چنگ زدن به این ریسمان، خود را مطرح کنند. بعضی‌ها که در یک سخنرانی به فدائیان تهمت زدند، امروز به واسطه آن سخنان دائما در رسانه‌های بیگانه در حال مصاحبه هستند.