مرکز اسناد انقلاب اسلامی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی از جمله شخصیت‌های اثرگذار تاریخ معاصر ایران است. اقدام بزرگ او در تاسیس حوزه علمیه قم، حرکتی ماندگار در تاریخ ایران محسوب می‌شود.

همزمان با سالروز رحلت «آیت‌الله موسس»، روایت‌هایی از مشی آیت‌الله حائری یزدی از نظر می‌گذرد.

محسن صدرالاشراف از سیاستمداران کهنه کار عصر پهلوی‌ها که سابقه نخست وزیری در دوران محمدرضا شاه را نیز داشت، در بخشی از خاطرات خود، به دیداری که با شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم داشته اشاره کرده و می‌نویسد: در سال ۱۳۰۷ عموی من حاج سید احمد امام جمعه در محلات فوت شد و من در اوائل سال ۱۳۰۷ برای دلجویی اعقاب او در ایام تعطیل عید نوروز به محلات رفته برگشتم و در مراجعت از محلات در قم به دیدن حاج شیخ عبدالکریم یزدی موسس هیئت علمیه قم که مرد بزرگواری بود رفتم. مرا در اطاق اندرونی خود پذیرفت و به خاطر دارم از اوضاع وقت به طوری گریه کرد که مثل باران اشک می‌بارید و گفت انگلیسی‌ها حلقوم اسلام را گرفته‌اند و تا آن را خفه نکنند دست بردار نیستند.

تشکیل حوزه علمیه قم در تاریخ معاصر ایران رویدادی مهم و اثرگذار تلقی می‌شود؛ بطوری که این رویداد پیش زمینه های پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می گردد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۱۹ دی‌ماه ۱۳۶۹ همزمان با سالروز قیام تاریخی نوزده دی، دیدار با مردم قم با اشاره به نقش آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری در تأسیس حوزه علمیه قم، به تأثیر اساسی این حوزه در تشکیل نظامی اسلامی پرداخته و فرمودند: تقریباً شصت سال بعد از تشکیل حوزه‌ی علمیه به وسیله‌ی آیت‌اللَّه حائری، بزرگترین ثمره‌یی که ممکن است بر وجود همه‌ی حوزه‌های علمیه و علمای دین مترتب شود – یعنی تشکیل نظام اسلامی – مترتب شد. هیچ حوزه‌ی علمیه‌ایی در تاریخ تشیع و غیر تشیع از محیط‌های اسلامی، هرگز چنین برکتی را به جهان اسلام نداده بود که حوزه‌ی علمیه‌ی قم داد...

دوران مرجعيت حاج شيخ مصادف با سلطنت رضاخان پهلوی بود. ايشان با مديريت و درايتی كه به كار گرفت توانست اين مقطع زمانی پرآشوب و خفقان‌ را به نحو احسن و با عزت و اقتدار نسبی پشت سرگذارد. و با توجه به شرايط زمانی و مكانی آن روز از حريم دين، حوزه، روحانيت و مردم حراست كند. البته آن موقع بعضي با اين روش چندان موافق نبودند و انتظارشان اين بود كه حاج شيخ در برابر رضاخان بايد موضع تندی داشته باشد و اقدام اساسي انجام دهد. ولي تشخيص ايشان اين بود كه اگر ما با رضاخان درگير شويم وضع بدتر از اين می‌شود. چنان‌كه آينده نيز همين را به اثبات رساند و بعضي شواهد و قراين تاريخي نيز همين را تأييد می‌كند.

اولاً، در آن زمان تشكيلات حوزه و روحانيت تازه شكل و جان گرفته بود. و به طور كلي حوزه و روحانيت چندان از انسجام و استحكام لازم در برابر رضاخان برخوردار نبود. ثانياً، رضاخان قلدری بود كه از هيچ عقل و منطقی پيروی نمی‌كرد و با كوچک‌ترين بهانه و مخالفتی به سركوب و قتل تمسک می‌جست. نمونه بارز آن قتل‌عام مردم مشهد در صحن مسجد گوهرشاد و يا مضروب ساختن فقيه بزرگ و سرشناس حوزه مرحوم آقا شيخ محمدتقی بافقي در حرم حضرت معصومه(س) بود كه به جرم امر به معروف و نهي از منكر انجام گرفت. حتي احتمال تكرار قتل‌عام مسجد گوهرشاد در قم در صحن حرم حضرت معصومه(س) و به توپ بستن حرم می‌رفت كه در اثر خويشتنداری و درايت و صبر و تحمل حاج شيخ همه‌ی اين خطرات برطرف شد.

آیت‌الله بدلا با اشاره به تشییع با شکوه پیکر موسس حوزه علمیه قم می‌گوید: زنان تا پيش از فوت مرحوم حاج شيخ عبدالكريم، براى فرار از برخورد مأمورين نظميه در خصوص حجاب، به خانه‌ها پناه برده بودند و اين مصيبت كمتر از مصيبت بى‌حجابى نبود. در آن زمان با آن كه حمام سر خانه مرسوم نبود، بسيارى از خانواده‌ها براى اين كه نياز زنانشان را به حمام در خود خانه برطرف كنند، تدابير خاصى انديشيده بودند؛ از جمله برنامه غسل و تن شويى را در ايام تابستان در حوض خانه انجام مى‌دادند و براى زمستان‌ها هم كه هوا سرد بود، پستوى خانه را براى اين منظور گرم مى‌كردند و آنگاه با يک آفتابه و در حالى كه درون مجمعه‌اى مى‌رفتند، غسل مى‌كردند.

بعد از ارتحال حاج شيخ عبدالكريم، زنان به بهانه شركت در مراسم تشييع آن مرحوم، به خيابان‌ها ريختند و براى اولين‌بار در خيابان‌ها و مجامع عمومى، زنان با حجاب كامل و چادر و در قالب يک اجتماع بزرگ، ديده شدند و از آن به بعد هم سد شكسته شد.

شما می‌توانید برای مطالعه مطالب بیشتر درباره حضرت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، به پایگاه اطلاع رسانی «یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم» به آدرس www.howzeh100.com مراجعه کنید.