پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در طول جنگ تحمیلی، کاربرد سلاح‌های شیمیایی از سوی رژیم بعث عراق، یکی از ابعاد مهم جنگ 8 ساله به شمار می‌آید. ارتش بعثی از دی 1359 به طور پراکنده استفاده از سلاح مرگبار شیمیایی علیه نیروهای ایران را آغاز کرد. این رویه با سکوت مجامع بین‌المللی ادامه و گسترش یافت. متعاقب حملات شیمیایی حزب بعث بسیاری از نیروهای نظامی، زنان، کودکان و غیر نظامیان ایران و حتی شهروندان کرد عراق قتل عام شدند.
هیأت کارشناسی سازمان ملل در مارس 1984 پس از بازدید از منطقه و بررسی‌ها و آزمایش‌های وسیع در گزارش خود به صراحت استفاده رژیم صدام از سلاح‌های شیمیایی را تأیید کرد. اما شورای امنیت در بیانیه‌های خود تنها کاربرد سلاح‌های شیمیایی را بدون ذکر نام عراق محکوم می‌کرد. هیأت کارشناسی سازمان ملل به درخواست دولت ایران در سال 1986 از مناطق مورد حمله شیمیایی بازدید و بار دیگر استفاده وسیع حزب بعث از سلاح‌های شیمیایی را محکوم کرد. شورای امنیت این بار نیز در بیانیه 21 مارس 1986 خود پس از 3 سال برای نخستین بار از رژیم بعث به عنوان مسئول استفاده از سلاح‌های شیمیایی نام برد. اما تنها به محکوم کردن استفاده از سلاح‌های شیمیایی اکتفا کرد و اقدامی برای جلوگیری از کاربرد این سلاح‌ها به عمل نیاورد. چرا که اساساً برخی از دولت های اروپایی چون فرانسه قراردادهای سرسام آوری در زمینه ساخت تأسیسات شیمیایی با دولت بعثی عراق منعقد کرده بودند و در طول جنگ از موضع‌گیری علیه متحد خود اجتناب می‌ورزیدند. از سوی دیگر شورای امنیت با صدور قطعنامه‌هایی که در آن جنگ بین دو کشور را تحت عنوان وضعیت اعلام می‌داشتند، سوگیری‌های خود به سود بعثیان هرچه بیشتر نشان می‌دادند.
بی تفاوتی شورای امنیت در برابر کاربرد این سلاح‌های مخرب و مرگبار از جانب عراق این رژیم را به استفاده گسترده از آن تشویق کرد. در همین راستا رژیم بعثی علاوه بر استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جبهه‌ها، شهر سردشت در استان آذربایجان غربی را مورد بمباران شیمیایی قرار داد. اما بی‌مسئولیتی و بی اعتنایی مجامع جهانی موجب گردید تا رژیم بعث در جنایتی بزرگتر شهر کردنشین حلبچه را مورد حمله شیمیایی قرار دهد. این جنایت موجب شهادت بیش از 5 هزار انسان بی گناه و مجروحیت هزاران نفر از مردم حلبچه اعم از زن و کودک گردید.
براساس آمار گزارش های حملات شیمیایی بعثیان، مراحل کاربرد این سلاح‌ها بتدریج سیر صعودی داشته است. به طوری که تعداد حملات عراق «نمودار رشد نسبی» با حدود 10 حمله در سال های آغازین جنگ را نشان می‌داد و در سال 67 به حدود 45 حمله گزارش شده است. این امر مبین آن است که صدام در بکارگیری این سلاح مرگبار هیچ توجه و اعتنایی به قوانین بین المللی نداشت و حتی سکوت معنی دار شورای امنیت این رژیم را به استفاده هر چه بیشتر از این سلاح بر انگیخت. براساس این آمار بیشترین حملات حزب بعث در سال 1365 و هنگام عملیات کربلای 5 و 8 در شرق بصره صورت گرفت و کمترین حملات در سال آغاز جنگ رخ داد. در واقع مراحل نزول و صعود استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی در خلال این سال‌ها رابطه مستقیمی با شدت و ضعف عملیات‌های انجام شده در جبهه‌ها دارد. ارتش بعث از این سلاح استراتژیک به منظور دفع حملات زمینی ارتش ایران استفاده می کرد. همچنین بیشترین تلفات و مصدومین در سال 1366 و بخصوص در فاجعه حلبچه و پس از آن در سال 1364 صورت گرفته است. مقایسه میزان عوامل به کار گرفته شده در هر سال بیانگر آن است که بین میزان تلفات و مقیاس استفاده حزب بعث رابطه مستقیمی وجود ندارد و برخلاف سایر سلاح‌های کشنده، عوامل بسیاری در نتیجه‌گیری عراق تأثیر داشت. پارامترهای موثر این سلاح عبارت است از: پدافند موثر و جدی و غیر عامل، وضعیت آب و هوایی و موقعیت زمینی.
علی رغم تمام آمادگی‌های دفاعی در برابر این سلاح‌ها، آمار مصدومین و شهدا نیز سیر صعودی شدیدی داشت. این آمار از رقم صفر در اواخر سال 59 آغاز و در سال 66 به رقمی بیش از دوازده هزار نفر در این سال افزایش یافت. این افزایش شدید و وحشتناک عمدتاً به خاطر استفاده از این سلاح در حمله به شهرها بخصوص شهر سردشت و حلبچه ناشی می‌شد.
ارتش بعثی در طول جنگ زمانی که در برابر برتری نیروهای ایران دچار شکست‌های سنگین می گردید، به منظور جلوگیری از پیشروی نیروهای ایران به استفاده از حملات شیمیایی مبادرت می‌ورزید. دولت ایران در طول جنگ بکرات از سازمان ملل و دیگر مجامع بین‌المللی شکایت کرد و با ارائه دلایل و مستندات محکم و حتی اعزام مجروحان شیمیایی به بیمارستان‌های اروپایی خواستار محکومت جنایات صدام گردید اما از آنجا که در شورای امنیت سازمان ملل برخی از قدرت‌های بزرگ از بعثیان حمایت می‌کردند مانع از محکومیت این رژیم شدند. بنابراین صدام نیز که سکوت معنی دار شورای امنیت سازمان ملل را می‌دید در استفاده از این سلاح مرگبار تشویق می گردید. جالب اینکه دولت ایران هم با آنکه در بحبوحه جنگ حق استفاده متقابل را برای خود جائز می‌دانست و به صدام هشدار می‌داد تا به استفاده از تسلیحات شیمیایی خاتمه دهد ولی تا پایان جنگ هیچ گاه به این سلاح مرگبار متوسل نشد و اخلاق جنگ را هم حفظ کرد.
منبع: جنگ شیمیایی عراق علیه ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
