از راهپیمایی اعتراضی مردم در شهرهای مختلف تا تشکر آمریکا از سپاه پاسداران انقلاب
پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا اوایل خرداد 1358، هر روز که میگذشت، تنش میان ایران وآمریکا شدت میگرفت. عوامل متعددی در این وضعیت دخیل بودند. از رویکرد حمایتی آمریکا از محمدرضا شاه مخلوع گرفته تا عصبانیت اسراییل و حامی اصلی‌اش یعنی کاخ سفید از تعطیلی سفارت رژیم اسراییل در ایران و افتتاح سفارت فلسطین در تهران؛ روز به روز عصبانیت مردم انقلابی ایران از ایالات متحده آمریکا بیشتر میشد با این حال، این عصبانیت به گونه‌ای نبود که در قالب راهپیمایی نمایان شود.
در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۵۸ وزارت امور خارجه دولت موقت جمهوری اسلامی ایران، با انتشار اعلامیه‌ای قانون کاپیتولاسیون را لغو کرد. این قانون مصوبه 21 مهر 1343 بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به پیشنهاد هیات وزیران دولت موقت و تصویب شورای انـقلاب اسـلامی، قانون کاپیتولاسیون که به مستشاران نظامی آمریکا در ایران اجازه بهره مندی از مصونیتها و معافیتهای قرارداد ویـن (کـاپیتولاسیون) را میداد؛ لغو شد.
دولت آمریکا هیچ واکنشی به این اقدام تهران نداشت اما 4 روز بعد، در 27 اردیبهشت ماه، مجلس سنای آمریکا قطعنامه 164 را با محوریت اعتراض به محاکمه خیانتکاران و اعدام های انقلابی ایران صادر کرد. سناتورهای آمریکایی در این قطعنامه تهران را تهدید کردند در صورت ادامه این روند، "ممکن است روابط دوستانه کشورشان با ایران لطمه بخورد".
مجلس سنای آمریکا همچنین به صدور حکم اعدام شاه و خانواده‌اش اعتراض کرد و در این قطعنامه گفت: «گزارش شده رئیس دادگاه‌های انقلاب [خلخالی] در ایران خواستار ترور شاه، اعضای خانواده او و سایر وفاداران به او در همه جای دنیا شده است. بر اساس قوانین بین‌المللی چنین اقداماتی ممنوع است.»
به دنبال این قطعنامه، امام خمینی از این اقدام سنای آمریکا به‌شدت انتقاد کرده و دو روز بعد از صدور قطعنامه، در دیدار با جمعی از مردم، گفتند: «سنای آمریکا به‌اتفاق آرا اعدام‌هایی را که در ایران شده است، محکوم کرد. آن‌کسی هم که طرح داده یکی از دوستان اسرائیل و خودش هم از صهیونیست‌ها، معلوم است که سنای آمریکا باید محکوم کند ما را؛ شکی ندارم، می‌دانم که آنها ما را محکوم می‌کنند. دولت آمریکا ما را محکوم می‌کند برای‌آنکه این داغی که به دل آمریکا به‌وسیله این نهضت وارد شده است، به دل هیچ‌کس وارد نشده. زیرا هیچ‌کدام از ممالک به‌اندازه این‌ها استفاده نمی‌کردند. باید ما محکوم باشیم؛ اینکه سنای آمریکا مثلاً موافق با ما باشد، توقع بی‌جایی است... آمریکا گفته چنانچه این اعدام‌ها ادامه پیدا بکند در روابط ایران با آمریکا یک‌قدری خطر می‌افتد. الهی که خطر بیفتد؛ ما روابط با آمریکا را می‌خواهیم چه بکنیم؟ روابط ما با آمریکا روابط یک مظلوم با ظالم است. روابط یک غارت‌شده با یک غارتگر است. ما می‌خواهیم چه بکنیم. آنها میل دارند با ما روابط داشته باشند؛ ما چه احتیاجی به آمریکا داریم. آمریکا آن طرف دنیا است؛ آنها می‌خواهند در اینجا بازار داشته باشند. آنها باز طمع دارند که نفت ما را بخرند...»
اعتراض شدید دولت موقت ایران به آمریکا: سفر سفیر جدید به تهران فعلاً انجام نشود
صدور قطعنامه سنای آمریکا علیه ایران، واکنش دولت موقت جمهوری اسلامی را نیز در پی داشت و قطعنامه مذکور را دخالت آشکار در امور داخلی ایران دانست.
در بیانیه اعتراضی وزارت خارجه ایران ضمن اعتراض شدید به قطعنامه سنای آمریکا، تصریح شده بود: حقوق بشر و احترام و حراست از آنکه پاسداری کرامت والای انسان است؛ از اساسی‌ترین موضوعات جهان‌بینی اسلامی و محور اصلی انقلاب عظیم اسلامی ایران می‌باشد.
در بخشی دیگر از یادداشت وزارت خارجه دولت موقت آمده است: ادامه چنین رویه خصمانه‌ای باعث خواهد شد دولت ایران زیر فشار افکار عمومی خلق ستم‌دیده مجبور شود در روابط خود با آمریکا در جهت محدودکردن آن تجدیدنظر نماید.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی همچنین به طور شفاهی به کاردار سفارت آمریکا اطلاع داد که نظر دولت ایران این است که سفیرکبیر جدید آمریکا مسافرت خود را تا روشن‌شدن جو سیاسی به تعویق بیندازد.
تشکر وزارت خارجه آمریکا از دولت ایران به‌خاطر حراست پاسداران انقلاب اسلامی از سفارتخانه این کشور در تهران
تصمیم دولت موقت ایران مبنی بر تعویض ورود سفیر جدید آمریکا به ایران که در پی انتقاد شدید امام خمینی از سنا و دولت آمریکا اعلام شد؛ انعکاس وسیعی در رسانه‌های جهان پیدا کرد و بدین ترتیب روابط ایران و آمریکا به پایین‌ترین سطح خود تنزل کرد.
کاخ سفید در واکنش به این تصمیم، خواستار رفع "سوءتفاهم" با تهران شد و ابراز امیدواری کرد سفر والتر کتلر سفیر تازه این کشور به تهران در آینده‌ای نزدیک امکان‌پذیر شود.
بااین‌حال، حمایت رهبران مجلس سنا از قطعنامه‌ای که اعضای سنا علیه ایران صادر کردند، باعث شد تا این بار مردم نیز واکنش نشان بدهند.
رابرت ببرد رهبر اکثریت سنای آمریکا گفت: «خوشحال هستیم که دولت ایران سرانجام اقدام سنای آمریکا در محکوم شمردن اعدام‌ها را موردتوجه قرار داده است. این مسئله نشان می‌دهد که دولت ایران نسبت به واکنش بین‌المللی بی‌تفاوت نیست و امیدوارم دیگر کشورها به‌خصوص کشورهای اسلامی سکوت خود را در این زمینه بشکنند.»
این موضع‌گیری‌ها به گوش مردم رسید و در نتیجه، جسته و گریخته دست به اقدامات اعتراضی زدند و روزنامه‌ها از روزهای نخستین خرداد 58 اخبار کوتاهی درباره واکنش مردم ایران نوشتند. مثلاً روزنامه اطلاعات در شماره اول خرداد نوشت: مسلمانان آستارا در اجتماع بزرگی در مسجد جامع این شهر، یاوه‌سرایی‌های امپریالیسم خونخوار آمریکا را محکوم کرده و پرچم آمریکا را آتش زدند.
در همین حال گروه‌های مختلف سیاسی و مذهبی نیز اقدام به تدارک راهپیمایی‌های عظیم علیه آمریکا در تهران کردند. مجاهدین خلق، جبهه دموکراتیک ملی، چریک‌های فدایی، جنبش مسلمانان مبارز، حزب ایران و جبهه ملی از جمله گروه‌های سیاسی بودند که آمریکا را محکوم و از مردم دعوت کردند در تظاهرات روز جمعه شرکت کنند. بدین ترتیب روز جمعه (چهارم خردادماه) جمعیت عظیمی از مردم به خیابان‌ها آمده و با آتش‌زدن پرچم آمریکا و تصویر کارتر، خشم خود را نسبت به قطعنامه و اعتراض سنای آمریکا به دادگاه‌های انقلاب نشان دادند.
دولت آمریکا پس از این رخدادها، از دولت ایران خواهش کرد "احساس برآشفته عظیم مردم را آرام کند". این خبر را روزنامه اطلاعات در پنجم خرداد به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس چاپ کرد.
نکته جالب دیگر این خبر آن بود که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا " آشکارا از مقام‌های دولتی ایران به‌خاطر اقدامی حراستی که بنا بر درخواست آمریکا از این سفارتخانه توسط یک‌صد پاسدار به عمل آوردند، سپاسگزاری کرد. او گفت که دیپلمات‌های آمریکایی مقیم تهران گزارش داده‌اند که پاسداران انقلاب به نحو مؤثری از سفارتخانه حراست کرده‌اند."
