مرکز اسناد انقلاب اسلامی

پس از درگذشت آیت‌الله العظمی بروجردی یگانه مرجعیت شیعه در فروردین 1340، محمدرضا پهلوی اولین تسلیت‌نامه‌ را خطاب به آیت‌الله حکیم در نجف فرستاد. تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌های مختلفی پیرامون این اقدام رژیم صورت گرفت. عده‌ای برآنند که این اقدام با هدف رسمیت بخشیدن به مرجعیت خارج از ایران بود و رژیم به نوعی قصد تمرکززدایی از دستگاه مرجعیت در قم را داشت. برخی هم بیان تسلیت دربار پهلوی خطاب به آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری و آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی که به فاصله کوتاهی پس از پیام نخست صادر شد را گواهی بر نقض ادعای گروه اول می‌گیرند. به هر ترتیب پس از فوت آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله سید محسن حکیم مهم‌ترین گزینه‌های مرجعیت به ویژه در خارج از ایران یعنی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، پاکستان، افغانستان و هندوستان بود.

دوره‌ آیت‌الله سید محسن حكيم از اين جهت كه بار ديگر شاهد سياسي شدن حوزه‌ نجف هستيم بسي حائز اهميت است. سيد حكيم اهميت فراواني براي حوزه‌ هزار ساله‌ نجف قائل بود و حوزه را پايگاه انسان‌سازي و پرورش استادان و سربازان فرهنگي شريعت مي‌پنداشت؛ لذا نظم و نسق دادن به برنامه‌هاي درسي طلاب را در اولويت قرار داد. از این رو با اقدامات آیت‌الله حکیم نه تنها حوزه علمیه نجف از انزوا خارج شد، بلکه اقدامات وی باعث تحرک و نقش‌آفرینی حوزه در برهه‌های مختلف تاریخی شد. سید حکیم برای پایندگی و تقویت حوزه نجف عهده‌دار انجام اصلاحات عمیق و ابتکارات جالبی شد که تا پیش از وی سابقه نداشت؛ اقداماتی که پاسخگوی نیاز و انتظارات آن روز جامعه بود.

آیت‌الله سید محسن طباطبایی حكیم در دوران حیات خود به وقایعی که در کشورهای اسلامی از جمله ایران رخ می‌داد توجه داشت. وی در اوایل دهه چهل شمسی در مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، محکومیت حمله عمال رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه و محکومیت قتل‌عام مردم ایران در 15 خرداد واکنش نشان داده بود.