برگزیده مقالات

همیشه در گوش ما خوانده شده است که در جهانی زندگی می‌کنیم که به آزادی، دموکراسی و حقوق بشر احترام می‌گذارد. همان طور که مردم فلسطین مدتهاست متوجه شده‌اند، این اصطلاحات اغلب به عنوان پوششی برای بی‌عدالتی، خشونت و اشغالگری به کار می‌رود. چنین تزویری، ایدئال‌هایی را که توسعه قوانین حقوق بشر و حقوق انسان‌دوستانه بین‌الملل بر انگیختند تحلیل می‌برد. این تزویر به شكلی خشن در پرونده حقوق کودک نمایان است. در واقع حمایت فعال دیگر کشورها، اقدامات اسرائیل در سرزمین‌های فلسطین اشغالی را ممكن می‌سازند. به همین دلیل است که وظیفه ایجاد این اراده سیاسی بر دوش مردم جهان می‌افتد.

گاو» مهرجویی یک اتفاق بود، مولود جریانی به نام موج نوی سینمای ایران که در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی، ساختار سینمای ایران را دگرگون کرد. سینمای ایران تا آن زمان، به نوعی دچار «فیلم آبگوشتی» بود، روایتی نازل با ساختاری ضعیف. اما فیلمسازانی همچون داریوش مهرجویی، تحت تاثیر محافل روشنفکری، فرهنگی، ادبی و هنری جامعه ایران و جهان، فیلم‌هایی تولید کردند که بر خلاف سینمای غالب آن روز دارای ارزش‌های زیباشناختی فراوان بود. این فیلم‌ها در تقابل با فیلم‌فارسی تولید شدند. 

پس از کودتای 28 مرداد 1332 روابط دوستانه‌ای میان رژیم پهلوی و رژیم صهیونیستی شکل گرفت. این روابط در دهه پنجاه در حالیکه ایران به عنوان ژاندارم منطقه، عهده‌دار امنیت خلیج فارس شده بود و کشورهای عربی جبهه‌ای متحد در مقابل اسرائیل تشکیل داده بودند، به صورت تنگاتنگی ادامه یافت. با این وجود، شاه همواره در ظاهر خود را حامی ملت مظلوم فلسطین نشان می‌داد و کشورهای اسلامی را به تفاهم و همدلی دعوت می‌کرد.او درست زمانی که در ظاهر برای احقاق حقوق فلسطینی‌ها سخنرانی می‌کرد، در پشت پرده روابط گسترده اقتصادی با اسرائیل داشت و هنگامی که کشورهای عربی به صورت متحد اسرائیل را تحریم کرده بودند، رژیم پهلوی نه تنها هرگز در تحریم نفتی اعراب شرکت نکرد، بلکه همواره بزرگترین فروشنده نفت به رژیم صهیونیستی بود.

حجت‌الاسلام ‌ سید احمد کلانتر در شهریور 1344 دستگیر و با قید کفیل آزاد گردید. چهار ماه بعد مجدداً دستگیر و به سه ماه حبس محکوم و در سال 1345 به اتهام فعالیت‌های مضره برای مدت 4 ماه به فردوس واقع در استان خراسان جنوبی تبعید شد. در سال 1348 در ساوه دستگیر و به چهار ماه و پانزده روز حبس محکوم شد. در خرداد سال 1349 به اتهام تحریک مردم در مراسم شهید آیت‌الله سعیدی، برای سه سال به زابل تبعید گردید که به علت فعالیت در آنجا، به سراوان منتقل شد و در آنجا نیز به اتهام اهانت به شاه دستگیر و به دو سال حبس تأدیبی محکوم شد. در خرداد 1354 به اتهام شرکت در تظاهرات مدرسه فیضیه دستگیر، ولی تبرئه شد. او در سال 57 که با تعداد دیگری از مبارزین روحانی در انارک نائین تبعید بود، جهت تداوم مبارزه محل تبعید را ترک و به قم وارد شد و در 14 /9 /57 در تظاهرات بر اثر برخورد گلوله مجروح شد.

فرمان انتصاب سپهبد فضل‌الله زاهدی به نخست‌وزیری در ۲۲ مرداد ۱۳۳۲ صادر شد یا ۲۳ مرداد؟ پاسخ به این سؤال از این جهت اهمیت دارد که به یکی از مهمترین مناقشات درباره مخدوش بودن فرمان محمدرضاشاه پهلوی که بامداد ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ توسط سرهنگ نعمت‌الله نصیری، رئیس گارد شاهنشاهی تحویل داده شد، پایان می‌دهد.مرکز اسناد انقلاب اسلامی در هفتادمین سالگرد کودتای آمریکایی - انگلیسی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، برای اولین بار نسخه ماشین‌نویسی‌شده فرمان انتصاب زاهدی به نخست‌وزیری را منتشر می‌کند که دفتر نخست‌وزیری اصالت آن را تائید کرده بود.

اینکه گفته شود از درون مشروطه حکومت پهلوی بیرون آمد و آن را مثلبه ای برای مشروطه تصور کنیم روشن است که مغلطه ای بیش نیست.  کما اینکه اگر شماری از نوگرایان و تجدد خواهان در تحولات مشروطه در مقام رقابت با دیگر عوامل این جنبش دست برتری یافتند باز لزوماً به معنی وجود انحراف در اصل مشروطه مبارکه نیست. آنچه در مشروطه به بار نشست نتیجه یک روند اجتماعی و تاریخی بود و همینک که از این نهضت بیش از یک قرن می گذرد می توانیم برداشت و تفسیر روشنتری نسبت به آن داشته باشیم. هر آنچه هم بعد از آن در تاریخ معاصر ایران در راستای تعمیق مردمسالاری شاهدش بوده ایم از نتایج آن امر میمون است.

وظیفه من و شما نیست که هر روز خیابان بیفتیم حاکمی را پایین آورده یا بالا ببریم. بلکه وظیفه من و شما این است که قواعدی درست کنیم که بر مبنایش حاکمی بالا آمده یا پایین رود. این مهم است. یعنی به جای اینکه مدام بحث کنیم قانون اساسی چه بندهایی دارد این پرسش را مطرح کنیم که قانون اساسی چه فلسفه ای دارد و برای چه باید نوشته شود؟ یا چگونه باید نوشته و اجرا شود. آن زمان است که می توانیم درباره مفید بودن یا نبودن مواد آن حرف بزنیم.

در تاریخ تشیع محرم همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و خاستگاه بسیاری از تحولات اجتماعی و سیاسی بوده است. بیشتر جنبش‌ها و نهضت‌های اسلامی به خصوص در جامعه‌ی شیعه متأثر از اجتماعاتِ مردم در عزاداری محرم بوده است. در حقیقت انقلاب مشروطه نیز از چنین وضعی برخوردار بود. جایگاه مجالس عزاداری و نقش آن در آگاهی مردم و شکل‌گیری انقلاب مشروطه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در واقع یکی از عواملی که به علما کمک کرد تا مردم را بسیج نمایند و آگاهی آنها را نسبت به امور جاری کشور افزایش دهند، مجالس عزاداری برای امام حسین(ع) بود. در ماه محرم که به طور طبیعی زمینه‌های تبلیغ و پند و موعظه آماده‌تر می‌شد، اوج سخنرانی‌های خطبای مشروطه بود.

امام خمینی در جریان جنگ تحمیلی در ابتدا به دنبال نابودی کامل صدام بودند و این تصمیم‌گیری کاملا براساس نظام ارزشی و هنجاری امام بود و در واقع یک تصمیم‌گیری هنجاری به حساب می‌آمد. اما در مراحل بعدی جنگ، زماینکه جمهوری اسلامی از لحاظ تجهیزات نظامی و اقتصادی دچار کمبود گردید و وقتی که سران سیاسی و نظامی در دیدارهای خود با امام خمینی از این گونه مشکلات صحبت کردند و ادامه جنگ را به ضرر ایران دانستند امام خمینی براساس قاعده مصلحت و مشورت که برخاسته از فقه سیاسی بود، تصمیم گرفتند قطعنامه 598 را بپذیرند.

شهید صدوقی اولین فردی است که ایده جذب عناصری که در خدمت رژیم بودند را مطرح می‌کند. مهمترين گروهى كه در نظر او بودند ارتش و نظاميان بود. اعلاميه او در اواخر شهريور كه در كنار سپاسگزارى از عناصر مختلف، از ارتش نيز تشكر كرده بود و از آن‌ها خواسته بود كه آلت اجراى نقشه‌هاى شوم و ويرانگر مشتى بيگانه و بيگانه‌پرست نباشند، خود تأييد اين سخن است. مدام بر اين نكته  تأكيد مى‌كرد كه: «داخل پليس و ژاندارم‌ها هم كسانى هستند كه با ايمان و ديندار مى‌باشند و شب و روز از اين اوضاع مملكت و كار دولت ناراحت هستند». 

برکناری بنی‌صدر از مقام فرماندهی کل قوا، که به مطالبه و خواستی مردمی تبدیل شده بود، بازتاب داخلی گسترده‌ای داشت. این اقدام حضرت امام، ضربه سنگینی بر موجودیت گروه‌های ضد انقلاب به شمار می‌آمد. آمال و آرزوهای این گروه‌ها فرو ریخته بود و جایگاه و منافع خود را در معرض خطر می‌دیدند، بنابراین به حمایت از بنی‌صدر برخاستند. رویارویی نیروهای انقلابی و ضد انقلاب به مرحله‌ي مهمی رسیده بود. بازتاب‌های داخلی و خارجی عزل بنی‌صدر تحلیل‌های مختلف احزاب، گروه‌ها و رسانه‌ها و حتی دولت‌های خارجی را تحت تاثیر قرار داده بود.

پانزدهم خرداد 68، رسانه‌های خارجی و بنگاه‌های خبری سراسر جهان هم دیگر یقین پیدا کرده بودند که سید علی خامنه‌ای، رئیس‌جمهور ایران، جانشین آیت‌الله خمینی شده است. خیلی زود نگارش زندگینامه فردی و سیاسی  رهبر جدید ایران، به بخش مهمی از مقالات پرتعداد این رسانه‌ها در توضیح شرایط جدید ایران تبدیل شد.رهبری آیت‌الله خامنه‌ای برای رسانه‌های خارجی به بروز چند خط تحلیلی جدید و البته آشفته و متناقض در تولیدات خبری آن‌ها انجامید: شگفتی از تصمیم خبرگان، حرکت ایران به سمت میانه‌روی و شبهه‌افکنی در رهبری آیت‌الله خامنه‌ای سر خط اصلی اخبار این رسانه‌ها بود.

بررسی اسناد و مکتوبات باقی مانده در جریان نهضت 15 خرداد مشعر به این مطلب است که امام خمینی لغو قوانین دولت و شاه را نیازمند شکل‌­گیری یک نهضت ملی-اسلامی در بدنه جامعه ایرانی می­‌دانستند از همین رو در تمام صحنه‌­های این عصر، جامعه ایرانی را مخاطب قرار داده‌اند و تلاش کردند تا اصناف و اقوام مختلف ایرانی از  هر شهر و دیاری را با خود همراه کنند و عنصر کلیدی برای جلب این همراهی را آگاهی‌بخشی می‌­دانستند مساله‌­ای که در هر کنش عملی و هر مکتوبه­‌ی به جای مانده از امام در آن عصر صریحاً یا ضمناً نمود دارد. از همین رو می­‌توان گفت کلان مدل امام خمینی برای ایجاد تحول در کشور ایجاد یک حرکت عمومی مردمی بر اساس آگاهی‌بخشی است. که شاید بتوان از همان اصطلاح "نهضت" برای آن استفاده کرد چه اینکه در عقلانیت اسلامی ویژگی نهضت،"حرکت عمومی مبتنی بر آگاهی" است.

روز 19 اردیبهشت‌ 57 اعتراضات‌ و گرامیداشت‌ شهدای‌ یزد، جهرم‌ و اهواز به‌ اوج‌ خود رسید. كیهان‌ نوشت‌: «23 شهر دیروز و امروز شاهد تظاهرات‌ و شورش‌ بود. موج‌ آشوب‌ و بلوای‌ خونین‌ در قم‌ و تبریز صدها تظاهركننده‌ در شهرهای‌ مختلف‌ دستگیر و ده‌ها نفر به‌ شدت‌ مجروح‌ شدند». بر مبنای‌ گزارش‌ كیهان‌ در شهرهای‌ قم‌، تهران‌، تبریز، اصفهان‌، بابل‌، شمیران‌، كرمان‌، ساری‌، یزد، اهواز، همدان‌، كرج‌، كرمانشاه‌، بهبهان‌، كاشان‌، مشهد، شیراز، كازرون‌، زاهدان‌، بیدگل‌، قزوین‌، اردبیل‌ و زنجان،‌ تظاهرات‌، درگیری‌ و اعتصاب‌ برقرار بود. قیام‌ مردم‌ ایران‌ در روز بیستم‌ نیز ادامه‌ یافت‌. وقایع‌ این‌ دو روز چنان‌ رژیم‌ را به‌ عكس‌العمل‌ واداشت‌ كه‌ شاه‌ سفر خود را به‌ مجارستان‌ و بلغارستان‌ به‌ تعویق‌ انداخت‌ و دولت‌ طی‌ اولتیماتوم‌ شدیداللحنی‌ انقلابیون‌ را مورد تهدید قرار داد.

مقابله شهید مطهری با انحراف جریان‌ها و گروه‌های سیاسی در جریان مبارزات مردم علیه سلطنت 2500 ساله شاهنشاهی یکی از نقاط درخشان کارنامه وی محسوب می‌شود. از جمله اقدامات وی در زمینه مقابله با انحراف گروه‌ها می‌توان به مبارزه با خطر انحراف ملی‌گراها اشاره کرد. گوشزد کردن انحراف سازمان منافقین و مبارزه عملی با این سازمان همچنین مبارزه با کمونیست‌ها از دیگر مشخصات فکری و عملی وی محسوب می‌شود. علاوه بر این شهید مطهری به طور همه جانبه علیه گروهک تروریستی فرقان را وارد عمل شد و به مقابله با انحراف این گروه پرداخت.

سرلشکر محمدولی قر‏نی اولین رئیس ستاد مشترک ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی که در مهار حوادث کردستان نقش مهمی ایفا کرده بود، در تاریخ ششم فروردین 1358 به دستور مهندس بازرگان، نخست‌وزیر دولت موقت، برکنار شد. در این زمان از سوی گروه‌های مختلف، قرنی به‌ عنوان یکی از چهره‌های نظامی حکومت شاه مطرح می‌شد که سوابقش با سیاه‌نمایی هر چه شدیدتر در بیانیه‌ها و مطبوعات منعکس می‌گردید. مورد آشکار دیگر در ترور سرلشکر قرنی را می‌توان در ادعای گروه فرقان مشاهده نمود. طرح اولین ترور فرقان از سوی اکبر گودرزی و محمد متحدی رئیس شاخه‌ی نظامی، مطرح و در روز دوشنبه سوم اردیبهشت 1358، اجرایی شد.

شهید صدر ایده تغییرناپذیری دولت در تفکرات ذهن‌گرایان را رد می‌کند و معتقد است که دولت همواره به یک شکل نیست و ‌شدن مقتضیات زمانی و شرایط مختلف، امکان دگرگونی در ساختار و شکل دولت وجود دارد. دولت مطلوب شهید صدر به نظام ریاستی نزدیکی زیادی دارد اما رویکرد اصلی آن به این شرح است که ریاست دولت مشروعیت خود را از قانون اساسی منطبق با اسلام یا مشارکت سیاسی امت از طریق انتخاب مستقیم به دست می‌آورد؛ البته باید در نظر داشت که به اعتقاد وی، شریعت اصل نظارت ولی امر بر فعالیت عمومی جامعه و نیز اصل دخالت دولت برای حمایت از منافع عمومی و به طور مشخص مراقبت از این منافع را در برابر آزادی‌های فردی در زمانی که افراد به فعالیت‌های شخصی خود مشغول‌اند، تأسیس کرده است. بنابراین، دولت مورد نظر شهید صدر یکی از ابزارهای حمایت از منافع عمومی در نظام سیاسی اسلام خواهد بود.

خبر آزادی‌ امام‌‌ خمینی‌ موجی‌ از احساسات‌ را در قم‌ و سرتاسر ایران‌ به‌ دنبال‌ آورد. بازار تهران‌ روز بیستم‌ فروردین‌ را جشن‌ اعلام‌ كرد. بازار تجریش‌ با یك‌ دستگاه‌ اتوبوس‌ برای‌ زیارت‌ امام‌‌ خمینی‌ به‌ طرف‌ قم‌ حركت‌ كردند. در خرم‌آباد نیز طلاب‌ حوزه‌ی‌ علمیه‌ با صدور اطلاعیه‌ای‌ از مردم‌ دعوت‌ كردند تا در مجلس‌ جشنی‌ كه‌ در مسجد سلطانی‌ برقرار می‌شود، شركت‌ نمایند. در اصفهان‌ نیز از همان‌ روز اول‌ آزادی‌ امام‌‌ خمینی‌، مغازه‌های‌ بازار ضمن‌ چراغانی‌ و نصب‌ پرچم‌ و زدن‌ تصاویر امام‌ به‌ جشن‌ پرداختند و تعدادی‌ نیز برای‌ زیارت‌ امام‌ عازم‌ قم ‌شدند. در همدان‌ نیز مجالس‌ جشنی‌ برقرار شد كه‌ سخنرانان‌ به‌ افشای‌ رژیم‌ شاه‌ پرداختند.

از آن جا که همه­‌پرسی 12 فروردین 1358 به عنوان اولین قدم در جهت تحکیم مبانی نظام سیاسی کشور قلمداد می‌شد و ساختار سیاسی آینده‌ی کشور بر اساس همین رفراندوم شکل می‌گرفت، جناح‌­های فكري و سیاسی مختلف تمام تلاش خود را برای اثرگذاری در این مبنای اصلی به کار می‌گرفتند تا در قانون اساسی آینده، اصول مورد نظر خویش را بر اساس آن به تصویب برسانند. برگزاری همه‌پرسی «جمهوری اسلامی» را می‌توان اولین صحنه‌ بروز جناح‌های سیاسی مختلف در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تلقی کرد؛ که به طور آشکار هر یک از جناح‌های سیاسی را وادار به اعلام نظر نمود و خطوط فکری مختلف را از همدیگر متمایز کرد. در این برهه‌ زمانی، نیروهای مذهبی به دلیل وجود نیروهای رقیب از یک انسجام درونی تحت رهبری امام خمینی (ره) برخوردار بودند.

آیت‌الله حائری یزدی در ابتدای قرن چهاردهم حوزه علمیه­ قم را احیاء کرد. تا زمان حیات شیخ، رژیم نتوانست به اهدافش در براندازی حوزه­ دست پیدا کند. با وفات او، زعامت حوزه بر عهده‌ آیات عظام خوانساری، صدر و حجت مشهور به مراجع ثلاث قرار گرفت. این سه مرجع طی هشت سال زعامت مشترک، هر یک متصدی مقام فتوا نیز بودند و در جهت حفظ کیان حوزه‌ی تازه تأسیس تلاش کردند. با ورود آیت‌الله بروجردی به قم، حوزه‌ی علمیه دوباره رونق گرفت و شور و نشاط علمی در آن پدیدار شد. پس از رحلت آیت­‌الله بروجردی ذهنیت‌­ها و افکار طلاب و فضلا به شدت تحت تأثیر نگاه تحول­گرای امام خمینی قرار گرفت و این نگاه حتی پس از تبعید ایشان نیز توسط شاگردانش دنبال شد و از نظر سیاسی حوزه را نسبت به دوره‌­های پیشین به شدت متحول کرد.