گزارشی از درگیری بر سر سخنرانی آیت‌الله بهشتی در نیشابور
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فضای سیاسی ایران تحت تأثیر تنش‌های فراوانی میان گروه‌های مختلف قرار داشت. اختلافات میان نیروهای انقلابی و جریان‌های مخالف، به‌ویژه در تقابل با دولت ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهور وقت، در نقاط مختلف کشور بروز پیدا می‌کرد. در این میان، نیشابور نیز به عنوان یکی از شهرهای فعال در جریان انقلاب، صحنه برخوردهای سیاسی و ایدئولوژیک میان طرفداران بنی‌صدر و نیروهای حزب جمهوری اسلامی بود. یکی از مهم‌ترین وقایع این دوران، سفر آیت‌الله دکتر بهشتی به نیشابور و حوادث پیرامون آن بود که واکنش‌های گسترده‌ای را در سطح محلی و ملی به دنبال داشت.
در گزارش پیش رو که بر گرفته از کتاب «انقلاب اسلامی در نیشابور» منتشر شده توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی است، جزئیات این سفر، حواشی و درگیری‌های به وجود آمده، واکنش‌های گروه‌های سیاسی و نقش نیروهای محلی در مواجهه با این رخدادها بررسی شده است. این روایت، تصویری از فضای متشنج آن روزها و چالش‌هایی که نیروهای انقلابی با آن مواجه بودند، ارائه می‌دهد:
پس از حضور و سخنرانی بنی‌صدر در نیشابور، از آیت‌الله دکتر بهشتی در سفری که به مشهد داشت، دعوت شد تا به شهرهای نیشابور و سبزوار هم سفر کند. برنامه‌های سفر ایشان طوری تنظیم شد که سفر به این دو شهر هم گنجانیده شد. برنامه‌ریزی سفر آیت‌الله بهشتی به نیشابور، درواقع واکنش حامیان او به سفر بنی‌صدر بود که با هماهنگی آقای حمیدرضا ترقی و مهندس غفوری‌فرد، استاندار وقت خراسان، و دفتر حزب مشهد انجام شد. در تاریخ ۱۳۵۹/۱۰/۱۶، سرهنگ صانعی‌پور، رئیس شهربانی خراسان، به شهربانی‌های سبزوار، نیشابور و تربت‌حیدریه تلگراف کرد که قرار است در این روز آیت‌الله بهشتی به آن شهرها سفر کند و لازم است که مراقبت‌های لازم در این باره انجام شود.
همه تدارکات و هماهنگی‌ها برای استقبال و برنامه سخنرانی ایشان در مسجد جامع توسط حزب جمهوری و با همکاری فرمانداری انجام شد. در آن ایام، تلاش گروه‌های سیاسی مخالف، به‌ویژه «مجاهدین خلق» و «دفتر هماهنگی مردم و بنی‌صدر»، بر تخریب شخصیت آیت‌الله دکتر بهشتی به عنوان فردی انحصارطلب متمرکز بود و متأسفانه بعضی از برخوردها و موضع‌گیری‌های حزب جمهوری علیه بنی‌صدر هم دستمایه گسترش و پذیرش این اتهام به ایشان، به عنوان دبیرکل حزب، در سطح جامعه شده بود. در چنین شرایطی، سفرها و سخنرانی‌های دکتر بهشتی معمولا با حواشی توأم بود.
ایشان ساعت ۱۲ ظهر به نیشابور وارد و در مسجد جامع سخنرانی کرد. هنگام ورود آیت‌الله بهشتی به مسجد جامع نیشابور، جمعیت قابل توجهی از مردم حضور داشتند. از همان ابتدای مراسم و در حین سخنرانی ایشان، عده‌ای که بیشتر آن‌ها محصل بودند، عکس‌هایی از بنی‌صدر با خود به همراه داشتند. آن‌ها قبل از سخنرانی به مسجد وارد شده بودند و در حمایت از رئیس‌جمهور شعار می‌دادند. به دنبال شعار دادن طرفداران بنی‌صدر، مسئولین برپایی مراسم، این جمع را از درب غربی مسجد به بیرون هدایت و از مسجد بیرون کردند. در بیرون مسجد، روستاییان «درود»ی با طرفداران بنی‌صدر درگیر شدند. همچنین آن‌ها زمانی که شهید بهشتی سخنرانی می‌کرد، مسجد را ترک و در خیابان‌های شهر راهپیمایی کردند و شعار دادند. بعد از پایان سخنرانی نیز حامیان بنی‌صدر با طرفداران حزب جمهوری اسلامی درگیر شدند و در اثر آن، یک نفر مجروح و به بیمارستان منتقل شد.
در جریان درگیری، برخی از اغتشاشگران، کتاب‌های کتاب‌فروشی واقع در پاساژ سعید را پاره کردند. در این بین، تعداد قابل توجهی از هواداران سازمان مجاهدین و برخی گروه‌های چپ نیز در میان جوانان، به تحریک بیشتر و تندتر کردن محتوا و هدایت شعارها مشغول بودند. اما از آن‌جا که برخی از هواداران گروه‌ها در شهرستان کوچکی مثل نیشابور شناخته شده بودند، واکنش توده مردم حاضر در مسجد نسبت به آن شعارها عمدتا توأم با سکوت بود. با تندتر و بلندتر شدن شعارها، عده‌ای با شعارهایی نظیر «مرگ بر منافق» شروع به عکس‌العمل و پاسخ دادن به آن‌ها کردند و با اوج‌گیری این وضعیت و برخورد آنان با شعاردهندگان، معترضین به شهید بهشتی مجبور به خروج از مسجد و استقرار در خیابان‌های اطراف و چهارراه امام شدند. در آن‌جا نیز این مسئله بیشتر ادامه یافت و گروهی از اهالی روستای بار، که به «کلاه‌سبزها» معروف بودند، با این افراد درگیر شدند و برخوردهای شدیدی میان این دو گروه در خارج از مسجد صورت گرفت که حتی تا بعد از اتمام مراسم نیز ادامه داشت. در اثر این درگیری‌ها، تعدادی از جمعیت مجروح شدند.
آیت‌الله بعد از اتمام سخنرانی، برای نماز، استراحت و صرف ناهار به مکتب‌الزهرا، که خاندان ترقی آن را ایجاد کرده بودند، رفت و در آن‌جا با طرفداران خود دیدار کرد. ایشان سپس به سپاه رفت و با جمعی از فرماندهان سپاه ملاقات داشت.
آیت‌الله بهشتی ساعت ۳ بعدازظهر نیشابور را به قصد سبزوار ترک کرد. ایشان بعد از بازدید از شهرهای سبزوار، تربت حیدریه و کاشمر، به مشهد مراجعت و در تاریخ ۱۳۵۹/۱۰/۱۷ به تهران بازگشت. با پایان سفر، همچنان شایعات زیادی در سطح شهر و در بین مردم نیشابور رواج داشت، از جمله این‌که کسانی که در جریان سفر آیت‌الله بهشتی به نیشابور در تظاهرات شرکت داشتند و یا در درگیری‌ها حضور داشتند و منجر به مجروح شدن افراد شده‌اند، شناسایی شده و به احتمال زیاد، با ریختن به منازل‌شان، به قتل خواهند رسید. رواج این‌گونه شایعات بی‌پایه و اساس باعث شده بود تا امنیت روانی مردم تا حدودی به‌هم بریزد.
منبع: انقلاب اسلامی در نیشابور، حسن شمس‌آبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
