"دولت" در خدمت "مردم"

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ در نگاه امام خمینی هویت اصلی هر دولتی، مردم هستند از این‌رو مکرر به اعضای هیأت دولت جمهوری اسلامی، بر مردم‌مدار بودن و خدمت به مردم تأکید داشتند. اهمیت خدمت دولت به مردم به حدی در نگاه امام مهم است که ایشان آن را نشانه شرافت مسؤلین، و شانه خالی کردن از این مسؤلیت را نشانه تباهی هر دولتی می‌دانند.

این نوشتار به بازخوانی ویژگی‌های دولت مطلوب در اندیشه امام خمینی می‌پردازد.

ضرورت خدمت به مردم توسط دولت

مهم‌ترین وظیفه دولت در نظر امام خمینی اصل توجه و خدمت به مردم است به طوری که امام خمینی اهمیت خدمت دولت به مردم را نشانه «شرافت» آنان می‌دانند. ایشان در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری شهید رجایی ضمن نصیحت به مسئولان و رئیس‌جمهور به تبیین رسالت دولت در مقابل مردم پرداخته، خدمت به مردم را مهم‌ترین وظیفه دولت در قبال آرای مردم دانستند و فرمودند: «این ملت حق دارد، دست شما را گرفته آورده این بالا نشانده، شما باید خدمت کنید به این مردم؛ شما، ما، همه باید خدمت‌گزار این‌ها باشیم. و شرافت همه ما به این است که خدمت به خلق خدا بکنیم». [1]

امام خمینی چند روز بعد از مراسم تنفیذ در تاریخ 31 مرداد 1360 در دیدار با اعضای هیأت دولت ضمن یادآوری وظیفه توجه و خدمت به مردم، آن را تکلیف شرعی می‌دانند و می‌فرمایند: «شما همان نظرتان به این باشد که تکلیف‌ شرعی الهی خودتان را که مقامی را دارید و باید با این مقام خدمت کنید. این آلت است برایخدمت به مردم، خودش چیزی نیست، اگر خدمت به مردمکردید، مقام برای شما صلاحیت دارد و خوب است و اگر نشد مقام چیزی نیست». [2]

در نظر امام خمینی خدمت دولت به مردم همواره باید ادامه داشته باشد و محدود به فعالیت و خدمات خاصی نباشد، لذا در دیدار با اعضای هیأت دولت در تاریخ ۸ شهریور ۱۳۶۵، ضمن تأکید بر خدمت به مردم می‌فرمایند: «من به شما آقایان سفارش می‌کنم... قناعت نکنید به این‌که ما حالا فلان کار را کردیم. ما هرچه خدمت بکنیم به این ملت، کم خدمت کرده‌ایم؛ برای اینکه این ملت بود که همه این گرفتاری‌ها به دست او رفع شد... ما باید خدمت‌گزار باشیم، واقعا خدمت‌گزار باشیم و هرچه خدمت بکنیم باز کم است.» [3]

عدم تبعیض دولت در خدمت‌رسانی به مردم

امام خمینی در عین حال که مهم‌ترین وظیفه دولت را خدمت به مردم ذکر می‌کنند، تبعیض در خدمت‌رسانی و عدم رسیدگی به مسائل مردم را نشانه تباهی دولت می‌دانند و خطاب به دولت‌مردان می‌فرمایند: «شما باید کوشش کنید همه‌تان، هر کس در هر وزارتخانه هست باید کوشش کند که اجزای این وزارتخانه، افرادی که در آن وزارتخانه هست، وضع روحی‌اش جوری باشد که با مردم بسازد. مردم باز احساس نکنند که در این وزارتخانه هم وقتی ما بخواهیم کارمان را به وزیر بدهیم، باید یک مدتی دم در بایستیم و یک مدتی آن مامور و آن مامور و آن مامور، تا برسانند ما را به آنجا، آنجا هم پشت در بایستیم. نه، این وضع اگر یک وقت- خدای نخواسته- دیدید دارد این طور می‌شود، بدانید که دارید رو به تباهی‌می‌روید، قدم دارید بر می‌دارید رو به تباهی.»

امام با توجه به این مهم، قدرت و بقای دولت را منوط به عدم تبعیض در خدمت‌رسانی به مردم ذکر می‌کنند و می‌فرمایند: «آن روزی شما قوی هستید که این بقال سر محله و آن مومن توی مسجد و آن کسی که در جاهای بزرگ و اعیان و اشراف- فرض کنید- هست، برای شما این طور نباشد که برای او یک کاری بکنید، برای این نکنید». [4]

لزوم توجه دولت‌مردان به محرومان

یکی دیگر از مصادیق مهم توجه و خدمت دولت به مردم از نظر امام خمینی، رسیدگی به حال مستضعفین جامعه است. امام همواره در دیدار با اعضای دولت ضمن یادآوری وظیفه‌ خدمت‌رسانی به مردم، رسیدگی به حال مستضعفان را امری ضروری می‌دانند؛ به طور مثال در تاریخ ۷ شهریور ۱۳۶۲در دیدار با اعضای هئیت دولت با تأکید بر رسیدگی به حال محرومان و مستضعفین جامعه می‌فرمایند: «آنی که برای شما مهم است خدمت کردن به همه طبقات خصوصاً مستضعف‌ها، خصوصاً محرومینی که در طول تاریخ محروم بوده‌اند این بیچاره‌ها. باید خدمت کنید و خدمت‌تان را بگویید به آن‌ها، و وقتی گفته می‌شود، عمل دنبالش باشد». [5]

امام خمینی در تاریخ ۴ مهر ۱۳۶۲ با اشاره به سیره امیرالمؤمنین – علیه‌السلام- در توجه به حال محرومین، بار دیگر بر وظیفه دولت در برابر مستضعفین تأکید می‌کنند و می‌فرمایند: «دولت واقعاً باید با تمام قدرت آن طوری که علی - علیه السلام - برای محرومین دل می‌سوزاند، این هم با تمام قدرت دل بسوزاند برای محرومین، مثل یک پدری که بچه‌هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می‌رود که آن‌ها را سیر بکند، یک دولت تابع امیرالمؤمنین باید این‌طور باشد». [6]

مرفه نبودن مسؤلین در مقابل مردم

از دیگر مصادیق مهم لزوم توجه دولت‌مردان به مردم از نگاه امام خمینی، مرفه نبودن مسئولین نسبت به مردم است. ایشان در تاریخ ۷ شهریور ۱۳۶۱ در آستانه اولین سالگرد شهادت شهید رجایی در دیدار با اعضای دولت ضمن اشاره به مرفه نبودن مسؤلین در نظام جمهوری اسلامی می‌فرمایند: «سرچشمه همه مصیبت‌هایی که ملت‌ها می‌کشند این است که متصدیان امورشان از قشر مرفه و از اشراف و اعیان... باشد.»

امام با اشاره به این مهم ارزش پست و مقام در جمهوری اسلامی را در خدمت‌گزاری به مردم می‌دانند و می‌فرمایند: «شما می‌دانید که در جمهوری اسلامی، مقامات آن معنا که در سابق داشت از دست داده. نه رئیس جمهورش و نه نخست‌وزیرش و نه سایر وزرایش این طور نیست که خیال بکنند، خودشان خیال بکنند که ما یک مقام بالایی، والا مقام هستیم و ما "حضرت اشرف" هستیم و نمی‌دانم کذا. این‌جور نیست. آن‌ها می‌بینند که ارزش‌شان در بین جامعه، در همه جا این است که خدمت بکنند، خدمت‌گزار باشند، نه ارزش به این است که به مردم حکومت کنند.»

بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، در ادامه و با تأکید بر مقدم بودن خدمت‌گزاری بر پست و مقام می‌فرمایند: «مادامی که شما این ارزش را حفظ بکنید، ارزش اسلامی و انسانی را حفظ کرده‌اید. و اگر از این، انحراف حاصل بشود، شما هر مقامی پیدا کنید؛ در علم بشوید بالاترین علما، در زهد هم هر چه می‌شوید، بشوید، اما ارزش را از دست داده باشید، شما نه پیش خدا دیگر ارزش دارید، نه پیش خلق خدا». [7]

شریک کردن مردم در اداره امور کشور

در نگاه امام خمینی یکی دیگر از موارد لزوم توجه دولت به مردم، شریک کردن مردم در اداره امور کشور در عین توجه به آزادی آن‌ها است. امام خمینی ضمن تأکید بر این امر مهم، یکی از وظایف دولت را فراهم کردن زمینه‌های ورود مردم در اداره امور کشور و نظارت از انحراف این امور می‌دانند و خطاب به اعضای دولت می‌فرمایند: «از اموری که لازم است عرض کنم، این است که شما می‌دانید و ذکر هم کردید که دولت بدون پشتیبانی مردم نمی‌تواند کار انجام بدهد...» بنابر این اصل، شریک کردن مردم در اداره امور کشور، سبب پشتیبانی مردم از دولت می‌شود که خود یکی از مهم‌ترین دلایل بقای هر دولتی به حساب می‌آید.

لزوم ارائه گزارش کار به مردم

یکی دیگر از مصادیق لزوم توجه دولت‌مردان به مردم در اندیشه امام، ارائه گزارش‌کار دولت‌مردان به مردم است. به طوری که امام خمینی در ۴ شهریور ۱۳۶۳ خطاب به اعضای دولت فرمودند: «از اوّل من مکرر این را گفته‌ام که شما کارهایی که می‌کنید به مردم بگویید.» امام ضمن مهم شمردن گزارش کار به مردم می‌فرمایند: «مردم باید بفهمند که دولت چه کرده است برای مردم. این قاعده‌اش بود از اوّلی که دولت تأسیس می‌شود هرکاری که انجام می‌دهند برای مردم ذکر کنند که مردم بفهمند که چه کرده است». [8]

اصل توجه به مردمی بودن دولت

یکی از نشانه‌های آسیب‌پذیر بودن دولت‌ها از نگاه امام خمینی که سبب طمع و تسلط بیگانگان بر امور کشور می‌شود، از دست دادن پشتوانه مردمی است. امام خمینی با اشاره به نقش مردم در بقای دولت‌ها در شهریور ۱۳۶۱ و در دیدار با اعضای هیأت دولت خطاب به آنان می‌فرمایند: «شما هرچه خوف دارید، از خودتان بترسید. از این‌که مبادا - خدای نخواسته - مسیر، یک مسیر دیگر بشود و راه، یک راه دیگری باشد و توجه به این چیزی که الآن هست، از دست برود و مردمی بودن از دستتان برود. از این بترسید که اگر - خدای نخواسته - یک وقت این قضیه پیش آمد و شما از آن مردمی بودن بیرون رفتید و یک وضع دیگری پیدا کردید و خیال کردید حالایی که من نخست‌وزیرم، حالایی که من رئیس‌جمهورم، حالایی که من وزیر کذا هستم، باید چه و چه و چه باشم، آن وقت بدانید که آسیب می‌بینید؛ یعنی، آن وقت است که خارجی‌ها به شما طمع می‌کنند». [9]

رضایت مردم ضامن بقای دولت

امام خمینی در ۴ شهریور ۱۳۶۳ در دیدار با اعضای دولت رضایت مردم را لازمه بقای جمهوری اسلامی می‌دانند و می‌فرمایند: «حالا فکر این معنا باشند، که مردم را داشته باشند و یکی از راه‌هایش این است که وزارتخانه‌ها و ادارات یک جوری باشد که نارضایتی ایجاد نکند. به نظر می‌آید که اگر چنانچه در هر وزارتخانه‌ای از طرف آقای رئیس جمهور یا فرض کنید که آقای نخست وزیر، یک چند، دو سه نفری باشند برای این معنا که اگر چنان‌چه در آن اداره، در آن وزارت‌خانه از خود اهالی وزارت‌خانه شکایت داشتند، به این‌ها بگویند. این اصل - نفس این کار - مؤثر است در این که در وزارت‌خانه‌ها اگر بنا باشد یک کاری انجام بشود، برخلاف نشود.»

امام در ادامه ضمن تأکید بر جلب اعتماد مردم می‌فرمایند: «فرض کنید یک نفر برود در یک اداره‌ای، این جا کارش را خوب انجام ندهند... مردم هم توجه به این داشته باشند که یک مرجعی دارند که اگر در اداره یک کسی - یک ضد انقلابی - بود، خواست یک فضولی‌ای بکند، یک مرجعی دارند که به آن مرجع بروند مراجعه کنند... که جلوگیری کند از بعضی از امور... این مردم‌اند که این جمهوری را به این جا رساندند و این مردم‌اند که باید این جمهوری را راه ببرند تا آخر و این شما آقایان هستید که مردم را می‌توانید، وزارت‌خانه‌هایتان می‌تواند، اداراتتان می‌تواند راضی نگه دارد». [10]

بدین ترتیب می‌توان گفت از نظر امام خمینی، توجه به مردم و خدمت به آنها یکی از مهم‌ترین وظایف دولت است و دولت باید با تمام توان و در همه عرصه‌ها، خدمت‌رسانی به مردم را راس امور خود قرار دهد.

 1- صحیفه امام، ج 15، ص 69