امام خمینی چگونه ارتش رژیم پهلوی را خلع سلاح کرد؟/ روایت اسناد از فرار سربازان از پادگان‌ها به دستور امام خمینی/ اقدامات انقلابی روحانیت و مردم در حمایت از سربازان
پایگاه مرکز اسناد انقلاب
اسلامی؛ در ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، امام
خمینی با شناخت از ماهیت ارتش، با ارسال پیام‌هایی، ارتشیان را به نافرمانی و تمرد از دستورات
فرماندهی فرامی‌خواندند. طولی نکشید که روشنگری‌های امام تأثیر خود را گذاشت و شیرازه
ارتش را از هم گسیخت.
امام خمینی اصل نافرمانی در ارتش را یك
دعوت اسلامی می‌دانستند و از كلیه اقشار ملت مسلمان ایران می‌خواستند تا «یك
دل و یك جهت در آگاهی درجه‌داران ارتش و ژاندارمری و شهربانی كوشش كنند و
برای سرنگونی این جانی بالذات [محمدرضا پهلوی] آنان را به تشریك مساعی دعوت نمایند». امام
خمینی با توجه به طبقه افسران و درجه‌داران و نقش خانواده‌ها در تغییر
نگرش آنان با ارسال پیامی ابلاغ كردند كه «من از پدرها و مادرها و عائله
صاحب‌منصبان تقاضا دارم كه آنان را از كمك به شاه خائن و اطاعت از صاحب‌منصبان
خدمتگزار به شاه و اجانب باز دارند و از درجه‌داران خواستارم كه به ملت
خود بپیوندند و افتخار خدمت به مسلمین را احراز كنند».
از آنجا که مهم‌ترین ركن و بیشترین تعداد نفرات ارتش
را سربازان تشكیل می‌دادند، امام برای سربازها پیشنهاد فرار از پادگان‌ها را مطرح
كردند و در پیامی به تاریخ 11 آذرماه 1357 فرمودند: «من از سربازان سراسر كشور
خواستارم كه از سربازخانه‌ها فرار كنند که این وظیفه‌ایست شرعی که در خدمت ستمکار نباید بود».
به اعتراف ارتشبد قره‌باغی: «فتوای آقای خمینی
درباره فرار نظامیان از سربازخانه‌ها، سبب ازدیاد روز افزون فرار پرسنل نیروهای
مسلح شاهنشاهی به خصوص پرسنل وظیفه شد. آثار نامطلوب این وضعیت به حدی
بود كه... قدرت مقاومت نیروهای مسلح را از آن‌ها سلب كرد».
لبیک نظامیان به پیام امام
بعد از ابلاغ این پیام امام، تکاپوها برای تحقق این مهم آغاز شد. در همین راستا
اعلامیه‌ای به عنوان "سربازان و درجه‌داران و افسران لشگر 77 خراسان"
منتشر شد که به حمایت از مبارزات مردم و رهبری امام خمینی تأکید کرده و اعلام کرده بود:
«به پیروی از فرمان شرعی زعیم عالیقدر و مجاهد نائب الامام خمینی که مظابق با دستور صریح قرآن است؛ از لشگر
طاغوتی و تجاوزگر شاه خائن خارج شده و به نهضت مقدس اسلامی مردم که لشگر خدائی را
تشکیل می‌دهند می‌پیوندیم.»
همچنین گزارش‌های متعددی از پادگان‌های
مختلف کشور در اختیار ضداطلاعات ارتش، ساواک، نخست‌وزیری و ... قرار می‌گرفت که
همه آن‌ها حکایت از اقدامات انقلابی سربازان و نظامیان داشت.
در گزارشی از پادگان جی تهران
درباره گروهبان وظیفه محمدرضا قربانی
و سرباز وظیفه رضا فراهانی آمده است: «در مورخ 19/9/1357 باهم قرار می‌گذاشتند که
عده‌ای دیگر از درجه‌داران و سربازان را راضی کنند بلکه از تاریخ 19/9 الی 20/9/57
و بعد از عاشورا از خدمت فراری دهند و جزء تظاهرکنندگان باشند.»
از زنجان نیز مشخصات سربازان فراری در
گزارشی به فرماندهی ضداطلاعات واصل می‌شد. «گروهبان وظیفه حسن منزوی،
سرباز وظیفه مدرس‌نیا، سرباز وظیفه عباس اکبری و محمد صیادی» از جمله اسامی
است که در سند ذیل به مشخصات و نحوه فرار آن‌ها پرداخته است.
اقدامات انقلابی برای کمک به سربازان
پس از بروز از هم‌گیسختگی در ارتش، فرماندهان
عالی‌رتبه تصمیم گرفتند، سربازان فراری را تحت تعقیب قرار دهند. در چنین شرایطی امام خمینی از مردم خواستند تا خود را برای كمك به سربازان آماده كنند. امام در این رابطه فرمودند: «ما به سربازها دستور دادیم كه فرار كنند... بسیاری‌شان
فرار كردند؛ لكن بعضی مشكلات پیدا شده است. این‌ها بسیاری‌شان فقیرند و مكان
هم ندارند. اگر بخواهند در مكان‌های خودشان بروند مورد تجاوز دولت واقع می‌شوند
و آن‌ها را می‌گیرند. از این جهت آن‌ها نمی‌توانند در منازل خودشان بروند.
مردم در هر كجا مكلف‌اند كه این‌ها را پناه دهند، مخارجشان هم بدهند و منزلی
محقر برای این‌ها، به طوری كه معلوم نشود كه كجا هستند تهیه كنند. ما هم
از بابت وجوه شرعیه قبول داریم.»
علاوه بر این روحانیت مبارز هم با پیگیری منویات امام، به صورت گسترده به حمایت از فرار سربازان پرداختند. در گزارشی از مشهد درباره راهکار جالب آیت‌الله خامنه‌ای برای جلوگیری از شناسایی سربازان آمده است: «ناشناسی به دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی واعظ می‌گفت برای جلوگیری از شناخته شدن سربازانی که به توصیه [امام] خمینی از سربازخانه‌ها فرار می‌کنند، [آیت‌الله] خامنه‌ای در صحن مسجد گوهرشاد سخنرانی و توصیه نموده است که جوانان دیگر نیز سرهای خود را بتراشند تا مامورین را گمراه کرده و آن‌ها نتوانند سربازان فراری را شناسائی کنند و این گفتار موثر واقع شد. کما اینکه مامورین دژبان چند نفر را که پسرهای تجار بازار بودند را اشتباهاً به جای سربازان فراری دستگیر و آزاد کردند...»
آیت‌الله طالقانی هم از جمله افرادی بود که به عنوان یک روحانی مبارز و شناخته‌شده نامش در اسناد کمک به سربازان فراری به چشم می‌خورد. براساس یک گزارش محرمانه، «آیت‌الله طالقانی هر روز صبح زود از منزل بیرون می‌آیند و برای اینکه ترتیب کار سربازان فراری را بدهند به مخل دیگری می‌روند.»
شبکه‌های انقلابی هم به حمایت و تشویق
سربازان و آگاهی‌بخشی به مردم پرداختند. شهربانی خراسان در گزارشی به ساواک آن
استان می‌نویسد: «در ساعت 14 روز 6/10/57 یک پلاکارد قرمز به
طول 4 متر که روی آن نوشته شده است "به دستور [امام] خمینی سرباز فرار کن و به
برادر مجاهد خود بپیوند" در ایوان مقصوره مسجد جامع کبیر گوهرشاد نصب [شده] و مردم
مشغول مطالعه آن بوده‌اند.»
بازار هم مثل همیشه وارد
عرصه شده و در یک اقدام ابتکاری با تشکیل کمیته‌ای به امداد سربازان پرداخت. در گزارشی از بولتن جاری ساواک آمده است: « طبق پاره‌ای اطلاعات رسیده، گفته شده
اخیرا کمیته‌ای بعنوان امداد جهت سربازان متواری از خدمت ارتش شاهنشاهی، در بازار
تهران تشکیل گردیده و یکی از اقدامات این کمیته فراهم نمودن ترتیبات مخفی شدن
سربازان فراری و مواظبت از آنان می‌باشد. بر اساس اطلاعات مذکور سربازانی که از
پادگان‌های آذربایجان شرقی متواری شده‌اند، از طریق محمدعلی قاضی طباطبائی روحانی
افراطی و سرشناس تبریز به کمیته یاد شده در تهران معرفی گردیده‌اند، تا ترتیب مخفی
شدن و مواظبت از آنان داده شود.»
سیاست‌ها و راهبردهای امام خمینی در مورد خنثی‌سازی ارتش كارگر افتاد، خصوصاً بعد از بازگشت امام به ایران، نافرمانی در ارتش به اوج رسید. تظاهرات، راهپیمایی، بیعت با امام خمینی و تحصن در نیروهای مسلح شدت یافت تا جایی كه فرماندهان ارتش به این نتیجه رسیدند كه «روحیه سربازان و افسران به شدت تضعیف شده، در صورتی كه كار به یك برخورد جدّی برسد، روی بسیاری از آن‌ها نمی‌شود حساب كرد».
