مروری بر دیدگاههای آیتالله شهید مدنی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی- محمدجواد قربی؛ شهید آیتالله سید اسدالله مدنی از چهرههای برجسته انقلاب اسلامی است که همواره دغدغه دین داشت و از همین رو نیز همیشه در میدان عمل حاضر بود. او که در دوران نهضت اسلامی از جمله مبارزان فعال و انقلابیون پیشرو بود، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مناصب و جایگاههای مختلف به انجام وظیفه پرداخت.
آیتالله مدنی هم از بعد عملی و هم از جنبه نظری در تعالی ارزشهای اسلامی میکوشید. وی خود را مطیع ولیفقیه میدانست و بر اطاعت همگان از ولی فقیه نیز تاکید میکرد. خدمت صادقانه به مردم یکی از نکاتی بود که او همواره بر آن توجه داشت. اتحاد و انسجام مسلمانان، رعایت موازین اسلامی در فعالیتهای سیاسی، گسترش عدالت اجتماعی و توجه به استقلال اقتصادی از دیگر موضوعات مهمی بود که در آرای شهید مدنی مشاهده میشد.
این نوشتار به طور خلاصه برخی از دیدگاههای شهید مدنی را مرور میکند.
1. خدمت صادقانه به مردم
از ویژگیهای نظام سیاسی مطلوب در اندیشه و رفتار سیاسی آیتالله مدنی، خدمت خالصانه و صادقانه به مردم بود. او میگفت: «ما را دوباره به دنیا نمیآورند؛ همین یک دفعه است که باید کمال استفاده را از آن برد.» از این رو، خدمت به مردم و رسیدگی به قشر ضعیف جامعه موضوعی بود که آیتاللّه مدنی همواره نسبت به آن توصیه میکرد و خود نیز شیفته آن بود و در این راه هیچگاه احساس خستگی نمیکرد. او پس از آن که از جانب امام مأمور رسیدگی به امور تبریز و چند شهر دیگر شد، خانوادهاش را با خود نبرد. چرا که اعتقاد داشت: «من اگر اینها را به تبریز بیاورم باید روزی یکی دو ساعت وقتم را صرف اینها کنم، در حالی که این دو ساعت را میتوانم به مردم خدمت کنم».
وی تاکید میکرد که نهادهای دولتی باید رفتاری داشته باشند که «به درد مردم و نظام بخورد.»[1] او خطاب به مسئولین میگفت: «بايد به وظايف اسلامي خود عمل نمايند و با اين همه تشريفات، مردم را معطل ننمايند و ما را مجبور نكنند كه دست به اقدام جهاد بزنيم. افتخار ادارات به این است که به خلق خدمت کنند. از بیتالمال مسلمین میخورند باید به مسلمانها خدمت کنند. تشریفات نکنند و مردم را معطل نکنند.»[2]
2. اتحاد درونی و انسجام اجتماعی
آیتالله مدنی به مسئله وحدت جامعه و امت اهتمام جدی داشت و حساسیت این موضوع را مخصوصاً در آن شرایط به خوبی حس میکرد. او اعتقاد داشت: «آنچه دشمن از آن واهمه دارد، اتحاد و همبستگی است» و از این رو «مسلمانان باید اختلافهای خود را از بین ببرند.» آیتالله مدنی در اعلامیهای که در 18 اسفند 1358 برای جلوگیری از اغتشاش و ناامنی صادر کرد، بر حفظ وحدت به عنوان یکی از لوازم مانایی نظام اسلامی تاکید ورزید: «شما که با همبستگی خود در این انقلاب عظیم اسلامی سهم بزرگی داشته و با کمکهای مالی، قدمهای بزرگی در پیشبرد این نهضت مقدس برداشتهاید، تا این انقلاب شما بحمدالله به ثمر رسید، اکنون از شما انتظار دارم به نکته زیر که به عنوان وظیفه شرعی به عموم تاکید و توصیه مینمایم، توجه فرمائید؛ افرادی که میخواهند به عناوین مختلف بین شما ایجاد تفرقه و دودستگی نمایند، دوستان شما نیستند. اینان دشمنانی هستند که با لباس دوستی میخواهند وضع... را به وضع سابق برگردانند. اینان دشمنان دین و مخالف نهضت مقدس انقلاب میباشند، به حرفهای پوچ آنان گوش ندهید و رشد فکری خود را با همکاری با روحانیت متعهد و مبارزات اثبات کنید.»[3]
3. ولایتمداری
شهید مدنی خود را مطیع محض ولی فقیه میدانست و هماره بر آن تاکید میکرد. او در یکی از سخنرانیهای خود گفته بود: «ولايت فقيه از جانب ولي عصر است، ولي عصر(عج) هم از جانب پيغمبر است و پيغمبر از جانب خداست، پس اين ولايت را خدا داده به فقيه. منتها در دوران قدرت طواغيت و شاهنشاهي نميگذاشتند كه همه اين قدرت اعمال بشود. سد راه اين قدرت بودند. و جلو اين قدرت را ميگرفتند، ولي باز هم تمام كارهاي مسلمين به وسيله فقهاء به وسيله مراجع بزرگ بود كه انجام ميگرفت. نصب قيم براي صغير ميکردند، اجازات ديگري ميدادند به اشخاصي كه صلاحيت داشتند اجازه امور حسبيه مي دادند، براي غُيّاب و قُصّر نصب قيم دستور ميدادند، اينها را داشتند، منتها كارهاي كلي را دولتهاي وقت به واسطه قدرتهايي كه در دست داشتند، نميگذاشتند كه فقيه اجرا كند. ولي حالا كه ديگر قدرت در دست مردم مسلمان است، فقيه هم در راس است به امر امام زمان، امام زمان هم به امر پيامبر، و پيامبر هم به امر خداست. پس ولايت فقيه يك امري نيست كه مردم به فقيه داده باشند. اين يك امري است الهي كه خدا به او داده، و اگر هم مسلمان، مسلمان باشد بدون ولايت فقيه اصل كارش درست نيست. تمام امور در دست فقيه جامع الشرايط است.»
از این رو، در راس نظام سیاسی مطلوب و مورد نظر شهید مدنی، ولی فقیه قرار دارد. او در خصوص اهمیت ولایت فقیه در نظام سیاسی اسلام بیان میکند؛ «ولایت فقیه حافظ دین ماست، ما تمام دنیا را با یک انگشت رهبر عوض نمیکنیم، هرکس در هر مقامی اگر در خط امام نباشد، مسلمانان صبر نخواهند کرد و به حسابهای آنان خواهند رسید.»[4] او ضمن این که نظام ولایت فقیه را برترین حکومت میدانست، تاکید میورزید؛ «با یک حساب روشن و به طور صریح و آشکار میگویم: معلوم است که حکومتی برای ما لازم است. اما باید از خود پرسید که آیا حکومت را طاغوت اداره کند یا یک شخص اسلامی؟... حکومت اللّه و حکومت امام زمان(عج) در حقیقت همان ولایت فقیه است که تبلور این آیه است که خدای تبارک و تعالی تشکیل حکومت اسلامی را به منزله روح نسبت به تبلیغات رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم قرار میدهد: ای پیامبر باید حکومت اسلامی را نصب کنی و الاّ دین تو در معرض زوال و خطر است... ولایت فقیه بلکه قانون اساسی حکومت راستین اسلامی است که خداوند آن را برترین چیزها دانسته است... ولایت فقیه است که مستضعفین سراسر جهان را علیه متکبرین شورانده است.» [5] شهید در جایی دیگر، ولایتمداری در نظام اسلامی را تشریح میکند و میگوید: «امام هر فرمانی بدهند، باید بدون چون و چرا آن را اطاعت کنیم؛ حتی اگر به ضرر جانمان هم باشد.»
4. رعایت موازین اسلامی در فعالیتهای سیاسی
فعالیتهای سیاسی از دیدگاه شهید مدنی باید در راستای موازین و احکام اسلامی باشد. وی عدول از ارزشهای الهی در کنشهای اجتماعی و سیاسی را جایز نمیدانست. به عنوان نمونه در مصاحبهای که در تاریخ 25 اسفند 1359 با روزنامه جمهوری اسلامی داشت تاکید کرد: «این حزب و حزبها و گروههای دیگر تا زمانی که در خط اسلام و امام هستند، مورد تائید ما نیز هستند. چنانچه خدای نکرده روزی یک قدم برخلاف موازین اسلامی و رهبر قدم بردارند، ما نیز با او مخالفت خواهیم کرد.»[6]
به اعتقاد شهید مدنی برای این که موازین و احکام اسلامی در نظام سیاسی طنین انداز شود، نهادهای تربیتی و حوزههای علمیه باید تلاش نمایند ارزشها و اعتقادات اسلامی را ترویج و نهادینه سازی کنند: «نقش روحانيت، نقش حوزههاي علميه، حفظ احكام و اصول عقايد و مباني اسلام است. كه اين احكامي كه از طرف پيامبر خدا و ائمه هدي بدست مردم رسيده، دست به دست برساند تا زمان ظهور حضرت بقيه الله، اين وظيفه حوزههاي علمي بوده و هست.»
یکی از راههای رعایت موازین اسلامی در امور سیاسی، درونی سازی احکام و ارزشهای اسلامی در جامعه و نهادهای سیاسی است. در این مسیر توجه به برخی از ضوابط لازم است. شهید محراب تاکید دارد که؛ «پیاده کردن احکام اسلامی نباید از روی احساسات باشد، این نوع پیاده کردن احکام اسلامی که از روی احساسات باشد دوام ندارد. اما وقتی که به واسطه آشنایی به حقیقت اسلام باشد، متضمن پاداش اخروی و دنیوی است و همچنین پردوام و همیشگی خواهد بود.»
5. تاکید بر اجرای مفاد قانون اساسی
آیتالله مدنی ضمن این که خود بر رعایت قانون تاکید داشت، همواره بر قانون گرایی به عنوان یکی از مولفههای ثبات اجتماعی توجه مینمود. وی معتقد بود غربزدهها میتوانند باعث انحراف شوند. از اینرو تاکید میکرد: «در اجرای مفاد قانون اساسی دقت کنید و افراد غرب زده را از خود طرد نمایید.»[7]
6. گسترش عدالت اجتماعی
آیت الله مدنی بر حکومت عدل اسلامی تاکید می ورزد و معتقد است این حکومت سبب میشود انسانها زودتر به اهدافشان دست پیدا کنند. او فعالیت نهادهای انقلابی نظیر جهاد سازندگی را عاملی در راستای تعمیق عدالت اجتماعی میداند و در راستای گسترش عدالت در تمامی نقاط ایران به فعالیتهایی نظیر «راه سازی، تعمیرات مدارس، حمام، درمانگاه، لوله کشی و... در جهات عمرانی» تاکید میکند.[8]
7. استقلال اقتصادی
از دیدگاه شهید مدنی، قناعت و صرفهجویی در امور اقتصادی از اوصاف پسندیده اسلامی است. او به صرفهجویی به عنوان عامل اصلی استقلال اقتصادی اشاره میکند و اعتقاد دارد نظام اسلامی باید در عرصه استقلال دارای خودکفایی باشد و از وابستگی به دشمنان بکاهد. در یکی از فرمایشات وی آمده است: «کمتر مصرف کردن، در درجه اول اهمیت است، بخصوص چیزهای غیرضروری، ما از مصرف زیاد صدمه اقتصادی دیدیم و دشمن ما را به کمک ایادی خود مصرف کننده بار آورد. باید به خاطر بیاوریم که در گذشته مسلمانها این همه مصرف نداشتند.... زیادی مصرف خواسته دشمن است. دشمن است که میخواهد ما مصرف را بیشتر کنیم تا محتاج شویم. در صورتی که دستور اسلام است که ما باید مصرفمان را آن قدر کم کنیم که به بیگانه اصلاً محتاج نشویم.»
پینوشت:
1- نرجس اسکندریان و دیگران، آقا سیداسدالله، همدان: نشر اقلیم دانش،1395، ص50.
2- سخنرانی شهید مدنی در خطبه آخرين نمازجمعه در 20 شهریور 1360.
3- مهدی قیصری، شقابق در محراب (حیات و سیره دومین شهید محراب آیتالله مدنی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی،1390، ص139.
4- موسسه شهید محراب آیت الله مدنی، اولین شهید محراب: جامعیتی چون شهید مدنی، همدان: نشر نزلی، 1392، ص111.
5- سعید عباس زاده، شهید مدنی جلوه اخلاص، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1373، صص46-45.
6- روزنامه جمهوری اسلامی، 25/12/1359.
7- بنیاد فرهنگی شهید محراب آیت الله مدنی، جلوه معرفت: مقالات برگزیده همایش بزرگداشت شهید محراب آیت الله مدنی، تهران: موسسه انتشارات الهدی،1380، ص125.
8- مصاحبه شهید مدنی با روزنامه کیهان در تاریخ 25/12/1359.