الزامات عملی شورای نگهبان از دیدگاه امام خمینی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اهمیت جایگاه شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی ایران باعث شده امام خمینی همواره به مناسبت‌های مختلف به تشریح اهمیت وظایف این نهاد بپردازند. ایشان بارها با تأکید بر اهمیت وجود شورای نگهبان، التزام به قوانین اسلام، آینده‌نگری، عدم توجه به منافع گروهی و فردی و... به تبیین وظایف شورای نگهبان پرداخته‌اند.

التزام به قوانین اسلام

همسو با همین دیدگاه بود که ایشان از اول انقلاب توجه و التزام به قوانین اسلام را مهم‌ترین وظیفه این نهاد می‌دانند به طوری که در 5 مرداد 1359 در جمع گروهی از روحانیون می‌فرمایند: «شورای نگهبان هم مواظبت کند که هیچ کلمه‌ای مخالف با اسلام‏‎‎‏نباشد. ما می‌خواهیم یک جمهوری اسلامی باشد. ما می‌خواهیم اسلام باشد.‏‎‎‏نمی‌خواهیم اسم جمهوری اسلامی بگذاریم، آن وقت مسائل کمونیستی در اینجا طرح‏‎‎‏بشود، مسائل مارکسیستی طرح بشود، اینها نباید بشود.»[1]

ایشان چند روز بعد (30 تیر 1359) در جمع اعضای شورای نگهبان از آنان می‌خواهند در راه تحقق احکام اسلام ملاحظه‌کاری را کنار بگذارند و تنها خدا را در نظر بگیرند: «شما باید ناظر بر قوانین مجلس باشید و باید بدانید که به هیچ وجه ملاحظه نکنید.‏‎‎‏باید قوانین را بررسی نمایید که صددرصد اسلامی باشد. به هیچ وجه گوش به حرف‏‎‎‏عده‌ای که می‌خواهند یک دسته کوچک مردم ما خوششان بیاید و به اصطلاح مترقی‏‎‎‏هستند‏‏[‏‏ندهید‏‏].‏‏قاطعانه با اینگونه افکار مبارزه کنید.» امام خمینی با اشاره به این مهم که «اصولاً آنچه‏‎‎‏که باید در نظر گرفته شود خداست» ادامه می‌دهند: «اگر صد میلیون آدم، اگر تمام مردم دنیا یک‏‎‎‏طرف بودند و شما دیدید که همۀ آنها حرفی می‌زنند که بر خلاف حکم قرآن است‏‎‎‏بایستید و حرف خدا را بزنید، ولو اینکه تمام بر شما بشورند. انبیا هم همین طور عمل‏‎‎‏می کردند.»[2]

آینده‌نگری

از دیگر الزامات عملی شورای نگهبان از دیدگاه امام خمینی آینده‌نگری این نهاد است. ایشان روز بیستم آذر ماه سال 1362 در جمع فقها و حقوقدانان شورای نگهبان قانون اساسی، با اشاره به تجربه مشروطه، توجه بهآینده‌نگری را مد نظر قرار دادند و خطاب به اعضا فرمودند: «شورای نگهبان و شورای عالی قضایی و مجلس و دولت باید به گونه‌ای عمل کنند که بنیان محکمی را پایه‌گذاری نمایند. اگر بخواهیم به اسلام پایبند باشیم، باید آینده را در نظر گرفته و درست نماییم. سعی کنید مثل مشروطه سستی نشود.»

همچنین صبح روز 11 شهریور 1363 امام خمینی در جمع فقها و حقوقدانان شورای نگهبان، آینده‌نگری را یک تکلیف مهم دانستند و فرمودند: ‏«من تذکراتی دارم که باید به شما آقایان عرض کنم. ما باید آینده را در نظر بگیریم و‏‎‎‏این گونه فکر نکنیم که وضع فعلیمان بگذرد، آینده هر چه باشد، باشد. ما مکلفیم تا‏‎‎‏علاوه بر اینکه وضع فعلی را حفظ کنیم، نگهبان آیندۀ نظام و اسلام باشیم. ما باید پایه‏‎‌گذار خوب آینده باشیم».

ایشان در ادامه با تأکید بر همیشگی بودن شورای نگهبان می‌فرمایند: «من با نهاد شورای نگهبان صددرصد موافقم و عقیده‌ام هست که باید‏‎‎‏قوی و همیشگی باشد، ولی حفظ شورا مقداری به دست خود شماست. برخورد شما‏‎‎‏باید به صورتی باشد که در آینده هم به این شورا صدمه نخورد.»

درس گرفتن از اشتباهات گذشته

از دیگر موارد مهمی که درباره شورای نگهبان وجود دارد، عدم پافشاری بر تصمیمات گذشته است. اگر شورا قبلا تصمیم اشتباهی گرفته لزومی ندارد بر پایه آن امروز نیز تصمیم بگیرد. 20 آذر 1362 امام در جمع اعضاى شوراى نگهبان با تأکید بر این نکته که «‏‏ما می‌خواهیم مطابق شرع اسلام مسائل را پیاده کنیم»، فرمودند: «اگر قبلاً اشتباه کرده باشیم باید صریحاً بگوییم اشتباه نموده‌ایم.» ایشان «عدول در بین فقها از‏‎‎‏فتوایی به فتوای دیگر» را در همین راستا معنا می‌کنند و خطاب به اعضای شورای نگهبان می‌فرمایند: «وقتی فقیهی از فتوای خود برمی‌گردد‏‎‎‏یعنی من در این مسئله اشتباه نموده‌ام و به اشتباهم اقرار می‌کنم. فقهای شورای نگهبان و‏‎‎‏اعضای شورایعالی قضائی هم باید اینطور باشند که اگر در مسئله‌ای اشتباه کردند‏‎‎‏صریحاً بگویند اشتباه کردیم و حرف خود را پس بگیرند.»[3]

عدم دخالت در سایر حوزه‌ها

عدم دخالت شورای نگهبان در سایر حوزه‌ها از دیگر الزامات عملی این نهاد در دیدگاه امام خمینی به شمار می‌آید. ایشان در سخنرانی خود در شهریور 1363 خطاب به اعضای شورا می‌فرمایند: «رفتار شما باید به صورتی باشد که انتزاع نشود که شما در مقابل مجلس و‏‎‎‏دولت ایستاده‌اید. اینکه شما یکی و مجلس یکی، شما یکی و دولت یکی، ضرر می‌زند.‏‎‎‏شما روی مواضع اسلام قاطع بایستید، ولی به صورتی نباشد که انتزاع شود شما در همه‌جا‏‎‎‏دخالت می کنید.» امام در ادامه با تأکید بر رفتار شورای نگهبان در محدوده قانونی خود می‌فرمایند: «صحبت‌های شما باید به صورتی باشد که همه فکر کنند در محدوده قانونی‏‎‎‏خودتان عمل می‌کنید، نه یک قدم زیاد و نه یک قدم کم. در همان محل قانونی وقوف‏‎‎‏کنید، نه یک کلمه این طرف و نه یک کلمه آن طرف.»

امام خمینی خطاب به اعضای شورای تذکر می‌دهند: «شما باید سعی کنید که نگویند می‌خواهید در تمام کارها دخالت‏‎‎‏کنید، حتی در مسائل اجرایی.» ایشان عدم توجه به این نکته را باعث تضعیف شورای نگهبان می‌دانند و می‌فرمایند: «شما باید توجه داشته باشید که اگر مباحثات به مناقشات تبدیل شود و‏‎‎‏جلوی یکدیگر بایستید، اسباب این می‌شود که شورای نگهبان تضعیف شود و در آتیه از‏‎‎‏بین برود. و آن کسانی که علمایی را که قبلاً کار شورای نگهبان را می‌کردند، کنار‏‎‎‏گذاشتند، به این خاطر بود، که کم کم آنها را مخالف خود احساس کردند و کنار گذاشتند‏‎‎‏و بتدریج این شیطنت صورت گرفت.»[4]

عدم توجه به منافع شخصی و گروهی

امام خمینی در سخنانی در بیستم آذر ماه سال 1362 در جمع فقها و حقوقدانان شورای نگهبان قانون اساسی، اشاره داشتند: در مورد انتخابات گفتم که همه چیز ما باید روی موازین‏‎‎‏اسلامی باشد. افرادی که تعیین می‌شوند باید کسانی باشند که به درد اسلام و جمهوری‏‎‎‏اسلامی بخورند، و عقیده‌شان هم این باشد که اسلام خوب است. نه فقط اظهار کنند ولی‏‎‎‏عقیده نداشته باشند، کما اینکه در اول انقلاب خیلی‌ها اظهار اسلام می کردند.[5]

امام ادامه دادند: مسئله خوب بودن خود شخص است نه اینکه از یک دستۀ خاصی باشد،‏‎‎‏نه اینکه اهل علم باشد، حزبی باشد، بازاری باشد، اینها دیگر شرط نیست، عمده موازین‏‎‎‏است که قانون و اسلام تعیین کرده است.

ایشان با تأکید بر این مهم از اعضای شورای نگهبان تقاضا می‌کنند: در مأموریت مهم خود به هیچ وجه ملاحظه اشخاص و یا گروه‌های انحرافی را ننموده و به وظیفه بسیار خطیر خود قیام و اقدام نموده و نگهبانی از اسلام و احکام مترقی آن نمایند، و خدمت خود را با قدرت تمام در پیشگاه خداوند متعال و ولی مطلق او حضرت ولی اللَّه اعظم امام عصر- عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف- عرضه دارند.»[6]

علاوه بر این در پیام 22 بهمن 1363 که به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی صادر کردند توجه به اهمیت نظام را مهم می‌دانند و می‌فرمایند: «شورای محترم نگهبان... باید با قاطعیت به‏‎‎‏وظایف خود عمل نمایند. البته توجه به اهمیت حفظ نظام جمهوری دارند که با آن هیچ‏‎‎‏حکم و امری مزاحمت نمی‌کند و برای حفظ آن از هیچ کوششی نباید مضایقه کرد.» و در پیامی دیگر با اشاره به این موضوع که «تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری‏‎‎‏خطرناک برای کشور و اسلام است» خطاب به اعضای شورا می‌فرمایند: «به شورای نگهبان تذکر می‌دهم که در کار خود استوار باشید‏‎‎‏و با قاطعیت و دقت عمل فرمایید و به خدای متعال اتکال کنید.»

نهراسیدن از توطئه‌های دشمن

از دیگر الزامات عملی شورای نگهبان در منظر امام خمینی شجاعت و نهراسیدن در مقابل بیگانگان است. ایشان در دیداری با اعضای خبرگان قانون اساسی با اشاره به این موضوع که «آن روزی را که امریکا از ما تعریف کند باید عزا گرفت» خطاب به اعضا می‌فرمایند: «باید هیچ سستی نکنیم‏‎‎‏و از این ترس نداشته باشیم که فلان رادیو یا دولت خارجی چه می گوید...» امام خمینی در ادامه تعریف دشمن را نشانه اشکال در کار می‌دانند و می‌فرمایند: «آن روز که کارتر و‏‎‎‏ریگان‏ از ما تعریف کنند معلوم می شود در ما اشکالی پیدا شده است، آنها باید فحش‏‎‎‏دهند و ما هم باید محکم کارمان را انجام دهیم. شورای نگهبان بدون ملاحظه از هیچ‏‎‎‏کس فقط و فقط خدا را در نظر بگیرند. احکام اولیه باید جاری شود و آن روز هم که‏‎‎‏اضطراری پیش آمد، احکام ثانویه که آن هم حکم خداست را باید جاری نمایند. باید‏‎‎‏بنیان از امروز محکم شود.»

ایشان در جلسه ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۲، خطاب به اعضای شورای نگهبان ترس واقعی را اختلاف قوا و عدم حضور مردم می‌دانند و می‌فرمایند: «ترس آن موقعی است که روسا با هم اختلاف داشته باشند و مردم در صحنه نباشند.» همچنین در وصیت‌نامه سیاسی‌الهی خود از شورای نگهبان می‌خواهند: «تحت تأثیر هیچ قدرتی واقع نشوند و از قوانین مخالف با شرع مطهر و‏‎‎‏قانون اساسی بدون هیچ ملاحظه جلوگیری نمایند و با ملاحظۀ ضرورات کشور‏‎‎‏که گاهی با احکام ثانویه و گاهی به ولایت فقیه باید اجرا شود توجه نمایند.‏»[7]