در اولین نماز جمعه تهران به امامت آیت‌الله طالقانی چه گذشت؟
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی - توران منصوری؛ برگزاری اولین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی را آیت‌الله سید محمود طالقانی پیشنهاد داد و امام خمینی این مهم را به خود ایشان واگذار کرد. در همین راستا در پنجم مرداد ۱۳۵۸، برابر با سوم ماه رمضان سال ۱۳۹۹، نخستین نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در تهران، به امامت آیت‌الله طالقانی در دانشگاه تهران برگزار گردید.
نماز جمعه در اسلام
نماز جمعه یکی از مراسم‌های ویژه‌ی اسلام است که در قرآن مجید بر اثر اهمیت خاص آن، سوره‌ای به نام آن اختصاص یافته است که آداب و شرایط و لزوم برپایی آن را به مسلمانان دستور می‌دهد و جنبه‌های اجتماعی، سیاسی و حکومتی بودن آن از مفاد آیات آن مستفاد می‌شود. نماز جمعه قرن‌ها به دلایل خاص سیاسی و اجتماعی و به عبارتی به دلیل اعتراض به دستگاه حاکمه در اجتماعات اسلامی ایران تعطیل یا نیمه‌تعطیل بود و برپایی آن، در پنجم مرداد ۱۳۵۸، یکی از ثمرات معنوی انقلاب اسلامی بود. این نماز برای اجتماع و برای بیان گرفتاری‌ها و تشریح حوادث و وقایع روز تشریع گردیده است که مسلمانان به صورت متحد و دسته جمعی در یک صف واحد در برابر خداوند قیام و اعلام حضور و وجود نمایند. از این رو، برگزاری این نماز از شئون خاص حکومت حقه‌ی اسلامی است و حکومت به خطیب حق می‌دهد تا حقایق را کاملاً آزاد و به صورت واقعی مجسم سازد و احتیاجات روز را منعکس کند بی آنکه کوچک‌ترین تحمیل زور وجود داشته باشد. این شرایط تا آن زمان بدون تشکیل حکومت اسلامی، مقدور و میسر نبود. فقهای شیعه به اتفاق آراء برگزاری آن را در زمان حضور امام(ع) واجب عینی می‌دانند و در عصر غیبت واجب تخییری می‌شناسند که با برگزاری و انتخاب آن، نماز ظهر از عهده‌ی برگزار‌کننده ساقط است. در واقع نماز جمعه، نماز سیاست و نماز هم‌آهنگی و اتحاد است. درباره‌ی تشریع نماز جمعه، سوره‌ی جمعه فرموده است: «یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ مِن یَومِ الجُمُعَهِ فَاسعَوا إِلَی ذِکرِاللهِ وَ ذَرُوا البَیعَ ذَلِکُم خَیرٌ لَکُم إن کُنتُم تَعلَمُونَ[1]: ای افراد با ایمان هنگامی که به نماز جمعه فراخوانده شدید همگی به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را تعطیل کنید. صلاح و خیر شما در این است اگر عالم و دانا باشید.» از این رو آنچه از این نماز، مطلوب است دسته‌جمعی‌بودن، اتحاد، یگانگی و یکنواختی در برابر خدا، در برابر اجرای قوانین خدا و در مقابل دشمنان و بدخواهان آئین خدا است. (روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۱۶، یکشنبه ۷ مرداد ۱۳۵۸، ص۱۳)
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، اولین نماز جماعت در روز جمعه پنجم مرداد ۱۳۵۸، در دانشگاه تهران به امامت آیت‌الله طالقانی برگزار شد. آیت‌الله طالقانی به نماز جمعه توجه ویژه‌ای داشت و پیش از پیروزی انقلاب در مسجد هدایت، از اهمیت نماز جمعه سخن گفته بود. در همین رابطه شش ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پیشنهاد احیای سنت نماز جمعه را مطرح کرد. امام خمینی با این پیشنهاد موافقت کرد. از این رو در شب چهارشنبه سوم مرداد امام خمینی با ارسال پیامی به آیت‌الله طالقانی تکلیف کردند که از این پس نماز جماعت را به وکالت از طرف ایشان در تهران برگزار نمایند. همچنین قرار براین شد آیت‌الله طالقانی مسائل سیاسی و اجتماعی را در دو خطبه به مردم اطلاع‌رسانی کنند. (روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۱۴، پنجشنبه ۴ مرداد ۱۳۵۸، ص۱و۲) همچنین پس از آن امامان جمعه در سراسر کشور منصوب شدند.
برگزاری اولین نماز جمعه
به نقل از روزنامه اطلاعات بیش از یک میلیون نفر از مردم تهران، در روز جمعه ۵ مرداد ۱۳۵۸، در دانشگاه تهران تجمع کردند. قبل از شروع برنامه‌ی نماز جماعت، مردم با شعارهایی از قبیل «خمینی بت شکن امام امت ماست» و «رهبری خمینی اساس وحدت ماست» بیعت خود را با امام خمینی تجدید کردند. سپس زمانی که آیت‌الله طالقانی برای خواندن خطبه، پشت تریبون قرار گرفت، جمعیت با شعار «درود بر طالقانی» از ایشان استقبال کردند. برنامه با تلاوت آیاتی چند از سوره‌ی جمعه آغاز شد. آن‌گاه آیت‌الله طالقانی طی سخنرانی مشروحی که خطبه‌ی نماز بود، مطالبی بیان داشتند. ایشان خطبه‌ی اول نماز جمعه را چنین آغاز کردند: «بسم الله الرحمن الرحیم: الحمدالله رب العالمین، الحمدالله الذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لو لا ان هدانا الله. الحمدالله الذی نصر عبده و اعزه جنده و غلب الاحزاب وحده فله الملک و له الحمد. یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و هوحی لایموت بیده الخیر. و هو علی کل شی قدیر، اللهم صل و سلم و بارک و ترحم علی جمیع انبیائک و رسلک و ملائکتک المقربین و الشهداء و الصدیقین، سیما علی رسولک الذی ارسلته بالهدی و دین الحق و لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون و لو کره الکافرون و صل علی آله و اصحابه المنتجبین الی یوم الدین.»[2] سپس ادامه داد «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ مِن یَومِ الجُمُعَهِ فَاسعَوا إِلَی ذِکرِاللهِ وَ ذَرُوا البَیعَ» ایشان افزود این آیه دستور اجتماع توحیدی و عظیم جمعه است همین اجتماعی که سال‌ها در متن ما مسلمانان ایران به صورت نیمه تعطیل درآمده و امروز طلیعه‌ی انجام این فریضه الهی و این صف بزرگ توحید و جهاد است. ایشان درباره‌ی ارزش و اهمیت نماز جمعه چنین بیان داشتند: «نماز جمعه، مظهر کاملی است از صف توحیدی ملت مسلمان و در عین حال آگاهی، تنبه، هشیاری، افشا کردن دسایس دشمن و مطلع کردن همه‌ی مسلمانان به وظایف و مسئولیت‌هایشان» سپس به اهمیت نماز جمعه در زمان پیامبر (ص) اشاره کرد و افزود: «آن صف متحدی که در بیابان‌های مدینه در ابتدای هجرت و در آغاز تأسیس مجتمع قسط و عدل اسلامی تأسیس شد. این صف گسترش پیدا کرد، ادامه یافت، شرق و غرب دنیا را این صف فراگرفت.» سپس به فلسفه‌ی تعطیل شدن نماز جماعت پرداخت و اعلام داشت: «فلسفه‌ی تعطیل شدن یا نیمه‌تعطیل شدن نماز جمعه در میان ما مسمانان و شیعیان این است که صف نماز جمعه، یک صف عبادت، سیاست و اجتماع اسلامی است و باید رهبری که از طرف مردم و خدا منتخب شده تشکیل بشود و نماینده‌ی چنین رهبرهایی، الهی باشد. ولی بعد از اینکه اسلام و موازین و احکام اسلام به صورت‌هایی دیگر و انحرافی درآمد صف نماز جمعه وابسته به صف طاغوت شد و شیعه در اقامه‌ی این جماعت و اقامه‌ی این اجتماع توقف کرد. ولی امروز که طاغوت این کشور سرنگون شده است و رهبری، رهبری الهی است، باید ما و همه‌ی برادران ما در شهرها و قصبات و اطراف کشور، همان‌طوری که امام خمینی خواستند این صف را تشکیل بدهند، باید ارتباطمان را با همه‌ی شیعیان و کشورهای اسلامی اعم از شیعه و سنی محکم کنیم.» وی افزود: «باید تمام کسانی که دارای شرایط اقامه‌ی نماز جمعه در فقه اسلامی هستند، نماز جماعت را برگزار و اقامه کنند زیرا این صفی است که نه تنها در داخل مرزهای ایران باید به هم پیوسته و مستحکم باشد بلکه باید در سایر کشورهای اسلامی نیز تشکیل شود؛ گرچه این حلقه در سابق سست یا قطع شده بود.»
وی سپس از قدرت ایمان مردم سخن گفت و اظهار داشت: «کدام کشور، کدام بلوک، کدام مکتب دارای چنین صفی است؟ صفی که متصل به هم است و چنین صفی را نمی‌توان با پول و رشوه و فریب تشکیل داد؛ بلکه می‌توان آن را با حق، ایمان خالص و فرمان الهی فراهم کرد. همین صف است که دشمنان اسلام را نگران کرده است و برای اینکه این صف را قطع و متلاشی کنند هر روز بهانه‌جویی می‌کنند، زیرا نگران هستند که اگر این صف محکم، گسترده‌تر و پیوسته‌تر شد دیگر جایی برای نفوذ استعمار شرق و غرب و مکتب‌های دیگر وجود ندارد.» وی افزود «این صف عظیم توحید است، صف عبادت است، صف نماز است، صف جهاد است. دشمنان دسیسه کنند اگر چند روزی هم تعطیل کنند، همانطور که ۱۴ قرن تعطیل نشد، حالا هم تعطیل نخواهد شد.» سپس به اهمیت وحدت پرداخت و اظهار داشت: «دسیسه‌ها و برادرکشی‌هایی که در اطراف کشور انجام می‌شود برای متلاشی‌کردن صف مسلمانان است، برای اینکه وحدت را از بین ببرند؛ وحدتی که از درون دل‌ها و وجدان‌ها سرچشمه گرفته و با رهبری‌های قاطع اسلامی به حرکت درآمده است؛ از این رو، دنیا را نگران ساخته و آمریکا، امپریالیست، اروپا، صهیونیسم را به وحشت انداخته است. در نتیجه در سرحدات ما مشغول به انجام توطئه شده‌اند تا به گمان خود این صف را متلاشی سازند اما اقدامات آنها نتیجه‌ای جز رسوایی به دنبال نخواهد داشت. زیرا ایران مجهز به سپاه است؛ سپاهی که محدود به ارتش نیست و همه‌ی زنان و مردان از کوچک و بزرگ، سپاه اسلام و پاسدار اسلام هستند.» در این هنگام جمعیت با عبارت «صحیح است» سخنان آیت‌الله طالقانی را تأیید کردند. آیت‌الله طالقانی در ادامه برای مبارزه با استعمار اعلام آمادگی کردند: «استعمار بیاید جلو، قشونش را بیاورد جلو. حالا که پشت پرده می‌آید، آشکار بیاید یا همه‌ی ما باید بمیریم یا استعمار را در تمام دنیا دفع خواهیم کرد. اگر به جای خود ننشینند من پیرمرد، من ضعیف، من مریض مسلسل به دست می‌گیرم، پشت تانک می‌نشینم، امام خمینی هم پشت تانک می‌نشیند.»
آیت‌الله طالقانی در ادامه به موضوع انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی پرداخت و اظهار داشت: «ما نمی‌خواهیم بگوییم این مجلس بی‌عیب و نقص است، به هر صورت باشد مسلماً یک مجلس کامل و تامی نخواهد بود، کسی ادعا هم نمی‌کند. اگر انتخابات به صورت گسترده‌تر و با افراد بیشتری نیز برگزار شود باز افرادی که همیشه ناراضی هستند، نق می‌زنند. یک عده منفی‌بافی هستند، کار مثبتی که ندارند، مدام ایراد می‌گیرند.» سپس با دعوت از همه‌ی مردم و اقشار و گروه‌ها جهت شرکت در انتخابات مجلس خبرگان، افزودند که برای شرکت در انتخابات آزاد هستند و اینکه بعضی گروه‌ها مدعی هستند در کشور آزادی نیست، باید گفت در این صورت آزادی مفهوم خاصی شده است که مثل مفهوم قشر، طبقه و دیگر لغت‌ها، عده‌ی خاصی آن را می‌فهمند. سپس به صورت سؤال پرسیدند کسی مانع شده از این که کسی رأی بدهد؟ کاندیدی بدهد؟ که اگر اینطور باشد ما این مسئله را بررسی خواهیم کرد. ایشان در ادامه افزود که همواره تلاش داشته از میزان حق و عدل در برابر کسی منحرف نشود و به آیه‌ی «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ، شُهَدَاءَ بِالقِسطِ، وَ لَا یَجرِمَنَّکُم شَنَانُ قَومٍ عَلَی أَلَّا تَعدِلُوا، اعدِلُوا، هُوَ أَقرَبُ لِلتَقوَی وَ اتَّقُوا اللَه إِنَّ اللهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعمَلُونَ [3]» «قسط را اقامه بدارید، برای خدا گواهی بدهید کدورت‌ها، کینه‌ها، نسبت به کسی دارید مانع از این نشوند که قضاوت به حق کنید عدل را رعایت کنید. عدالت است که نزدیک به تقوی است» اشاره کردند. سپس به ادعای اشخاصی که معتقد به عدم آزادی بودند پرداخت و افزود: «عده‌ای مدعی هستند آزادی نیست گاهی یک درگیری‌های موضعی، یک یا چند نفر اشخاص، ناآگاه یا غیرمسئول، عملی انجام می‌دهند در این روزنامه‌ها ببینید چه جار و جنجالی و چه هوچی‌گری‌هایی می‌کنند که آزادی نیست، آیا کسی جلوی کسی را گرفته؟ سلب آزادی به وسیله‌ی پول است، ارتش است، قدرت است، این ها هستند که دنبال رهبر هستند ما نمی‌دانیم، این خلق، این قشری که حقش تضییع شده و آزادی‌اش سلب شده این‌ها چه کسانی هستند؟ اگر این مردم‌اند که همه پشت سر رهبرند، همه وظیفه‌ی دینی و اسلامی‌شان را از ابتدای حرکت این جنبش، این انقلاب، انجام دادند؛ حالا هم دارند انجام می‌دهند. البته نابه‌سامانی‌های اقتصادی هست، اعتراض‌هایی هست که اغلب من خودم در کار دولت گفته‌ام، در بعضی از گروه‌ها، در بعضی از کمیته‌ها؛ ولی این مسئله غیر از این است که هی تکیه کنند قشر خلق حقش تأدیه نمی‌شود. این قشر خلق‌اند.» سپس چنین به ماهیت قشر خلق پرداختند: «پس این قشر خلقی که حقش تضییع شده ما نمی‌دانیم که هستند، لابد اجنه هستند که به چشم نمی‌آیند این‌ها قشر خلق‌اند.» آیت‌الله طالقانی تأکید داشت که در مجلس خبرگان، تمام گروه‌ها راه پیدا کنند و در این زمینه تابع دستور قرآن هستیم: فبشر عباد الَّذِینَ یَستَمِعُونَ القَولَ فَیَتَّبِعُونَ أَحسَنَهُ أُولَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللهُ وَ أُولَئِکَ هُم أُولُو الأَلبَابِ[4]، این درس ماست، این مکتب ماست که حرف حسابی را بشنویم، صاحب عقل‌ها، هدایت‌یافته‌ها چنین هستند. این وسیله‌ی کمال انسانی است که حرف طرف، حرف مخالف شنیده بشود و بعد بهترین گرفته شود» از این رو در مجلس خبرگان قانون اساسی باید مخالفین اجازه ورود پیدا کنند و اگر هم نیایند باید دعوتشان کنیم تا اینکه حرفشان گفته شود. قانون اساسی ما از اسلام منشاء گرفته. اصول اسلام قسط است و عدل و حق. از این رو نباید از ورود گروه‌های مختلف ترس داشت بلکه باید از آنها دعوت کنیم؛ در غیراین صورت تجمع چندین نفر هم‌فکر و هم‌لباس باعث می‌شود که یک رأی داشته باشیم، چون ما نمی‌توانیم از موازین خارج شویم. بنابراین مجلس اصیل این است که «همه‌ی آراء گفته شود، همه‌ی مسائل بررسی شود از این جهت باید راه پیدا کنند» سپس آمادگی خود را برای کاندیداتوری در مجلس خبرگان قانون اساسی اعلام کردند و افزودند با وجود اینکه کسالت دارند اما «تا آنجایی که جان در بدن دارم و می‌توانم خودم را بکشم، مثل گذشته امیدوارم خداوند به من توفیق بدهد تا وظیفه‌ی خودم را انجام دهم» سپس همگان را به تقوا دعوت کرد و اظهار داشت ما باید بیش از اینکه به دشمن توجه کنیم، خودمان را بسازیم و صف‌هایمان را منظم کنیم. (روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۱۵، شنبه ۶ مرداد ۱۳۵۸، ص۲و۱)
آیت‌الله طالقانی خطبه‌ی دوم را چنین آغاز کرد: «الحمد لله الواحد الأحد الفرد الصمد، الذی لَم یَلِد وَ لَم یُولَد وَ لَم یَکُن لَهُ کُفُوًاً أَحَدٌ»، «الصلاه و السلام» آیت‌الله طالقانی سرنوشت همه‌ی مسلمان و مستضعفین را به هم پیوند زد: «سرنوشت ما سرنوشت دنیای اسلام و سرنوشت مستضعفین اسلام است. سرنوشت کسانی که در برابر استعمار و صهیونیست قرار گرفته‌اند و عوامل استعمار، سرنوشت ما به هم پیوسته است و ما نمی‌توانیم از آنها جدا باشیم. آنها هم نمی‌توانند از ما جدا باشند.» از این رو همه‌ی ما باید به هم کمک کنیم. سپس موضوع مردم فلسطین را مطرح کردند و اظهار داشتند: «سرنوشت ما با مردم فلسطین جدا نیست، با دیگر مسلمان‌های مستضعف تحت فشار عوامل استبداد داخلی و استعمار قهار خارجی هیچ جدا نیست. الان در همه‌ی صفوف عالم اسلامی همین مسائلی که این‌جا مطرح می‌شود، آن‌جا هم مطرح می‌شود» سپس برای مردم فلسطین و مسلمان‌های گرفتار آرزوی پیروزی کرد و افزود این وعده‌ی الهی است «یَا أیُّهَا الّذِینَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللهَ یَنصُرکُم وَ یُثَبِت أَقدَامَکُم[5]».
امامت نماز جمعه آیت‌الله طالقانی کمتر از دو ماه طول کشید و در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ دار فانی را وداع گفت. امام خمینی پس از درگذشت آیت‌الله طالقانی، در حکم انتصاب آیت‌الله حسینعلی منتظری، امام جمعه جدید تهران در ۲۱ شهریور ۱۳۵۸ درباره‌ی اهمیت نماز جمعه چنین تأکید کردند: «نماز جمعه- که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است- باید هر چه شکوهمندتر و پرمحتواتر اقامه شود. ملت ما گمان نکنند که نماز جمعه یک نماز عادی است، امروز نماز جمعه با شکوهی که دارد، برای نهضت کوتاه عمر ما یک پشتوانه‌ی محکم، و در پیشبرد انقلاب اسلامی ما عامل مؤثر و بزرگی است. ملت عظیم و عزیز با شرکت خود باید این سنگر اسلامی را هر چه عظیم‌تر و بلند پایه‌تر حفظ نمایند تا به برکت آن، توطئه‌های خائنان و دسیسه‌های مفسدان خنثی شود.» (صحیفه‌ی امام، ج۹، ص ۴۹۲)
در ۲۴ دی ۱۳۵۸، امام خمینی آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان امام جمعه‌ی تهران منصوب کردند. در ۶ تیر ۱۳۶۰، با انفجار بمب در مقابل ایشان در مسجد اباذر تهران به شدت مجروح شدند. پس از آن، نیاز به امام جمعه موقت در تهران بیشتر احساس شد و بدین ترتیب تعیین امام جمعه‌های موقت نیز در دستور کار قرار گرفت.
با گسترش اقامه‌ی نماز جمعه در ایران، امام خمینی به پیشنهاد آیت‌الله خامنه‌ای، رئیس جمهور وقت، مسئولیت ساماندهی و پیگیری مسائل مربوط به نماز جمعه را به مرکزی در قم سپرد و در ۱۳۷۱ با حکم آیت‌الله خامنه‌ای در مقام رهبر جمهوری اسلامی، شورایی با عضویت نه تن از روحانیان، به نام «شورای سیاست‌گذاری ائمه‌ی جمعه» مسئولیت این کار را برعهده گرفت.
نتیجه گیری
با توجه به اهمیت نماز جمعه و جماعت در اسلام و عدم فراهم بودن شرایط برگزاری آن، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت‌الله طالقانی پیشنهاد برگزاری نماز جمعه را مطرح کردند. این پیشنهاد از سوی امام خمینی مورد استقبال قرار گرفت و مسئولیت برگزاری آن را در تهران به خود آیت‌الله طالقانی سپردند. برهمین اساس اولین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دانشگاه تهران به امامت آیت‌الله طالقانی در ۵ مرداد ۱۳۵۸ اقامه شد. نماز جمعه بازگوی این واقعیت بود که بار دیگر وحدت امت مسلمان ایران در چهره‌ی نماز نشان داده شد و اتحاد سیاسی، معنوی و فرهنگی از ثمرات آن است.
*دانش‌آموخته‌ی مقطع دکتری تاریخ انقلاب اسلامی ایران
منابع
روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۱۶، یکشنبه ۷ مرداد ۱۳۵۸.
روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۱۵، شنبه ۶ مرداد ۱۳۵۸.
روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۱۴، پنجشنبه ۴ مرداد ۱۳۵۸.
شهادت و شورا: خطبه‌های نماز جمعه‌ی مجاهد کبیر، مفسر و معلم قرآن و ابوذر زمان آیت‌الله سید محمود طالقانی، بنیاد فرهنگی آیت‌الله طالقانی، مهر ۱۳۵۸.
صحیفه‌ی امام، (۱۳۸۹). ج۹. تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (س).
صفری، مریم، پرتوی از اندیشه‌ی آیت‌الله طالقانی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۴۰۰
طالقانی، محمود، خطبه‌های نماز جمعه و عید فطر، تهران، نشر مجدد از کانون سیاسی فرهنگی نصر، بی‌تا
[1] . سوره جمعه، آیه ۹.
[2] . درود ما، صلوات ما بر همه انبیا و مرسلین و گشایندگان راه حق توحید و بر همه شهدای راه حق بخصوص خاتم انبیاء آنکه او را به راستی و دین حق و هدایت ارسال داشت تا این دین را بر همه ادیان برتری بخشد گرچه مشرکان نخواهند گرچه کافران نپسندند.
[3] . سوره مائده، آیه ۸:
[4] . سوره زمر، آیه ۱۸: همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند.
[5] . سوره محمد، آیه ۷: ای اهل ایمان، شما اگر خدا را یاری کنید، خدا هم شما را یاری کند و ثابت قدم گرداند.
