مرکز اسناد انقلاب اسلامی

امام جمعه تبریز گفت: 29 بهمن به عنوان نمادی از حضور تعیین کننده مردم شریف آذربایجان در روند پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود و به عنوان مرحله زمینه‌سازی برای اوج‌گیری نهضت و انقلاب اسلامی و تحقق پیروزی‌های انقلاب اسلامی شناخته شده است.

آذربایجان همواره تاریخ پرافتخاری داشته است؛ در دوران معاصر، این سرزمین ایمان و اسلام نه تنها در برابر روس‌ها افزون از سه قرن مقاومت کرده بود، بلکه در برابر دیکتاتوری استالین و توطئه عواملش در ایام رحلت مرجع تقلید، حضرت آیت‌الله‌ العظمی سیدابوالحسن اصفهانی (1314) افزون بر چهل روز عزا نشست و در زمان رحلت حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدحسین بروجردی، مرجع تقلید شیعیان جهان (1340) در تبریز شور و غوغایی بر پا بود. تبریز در دوران نهضت اسلامی هم پیشگام مبارزه بود؛ در قضیه طرح انجمن‌های ایالتی ولایتی (1341)؛ قیام 15 خرداد، دستگیری حضرت امام و علمای تبریز (1342) و تبعید آن‌ها به تهران، مبارزه با رژیم پهلوی بین سال‌های (1343- 1355) و شهادت شهید آیت‌الله مصطفی خمینی (1356)؛ همواره مردم تبریز به عنوان رهروان ولایت و تحت امر ولی فقیهی همچون امام خمینی به مبارزه می‌پرداختند. و این بار در 29 بهمن 1356 همان مردم و فرزندان همان اهل ایمان، در سوگ شهیدان قم به عزای عمومی نشسته بودند.

حجت‌الاسلام‌ سيد حسين موسوى تبريزى می‌گوید: روز موعود ـ 29 بهمن 56ـ فرا رسيد و مردم به سمت مسجد ميرزا يوسف حركت كردند. در اين حال رئيس كلانترى ناحيه شش تبريز، مستقر در بازار، دستور داد كه در مسجد را ببندند. دوباره كه مراجعه كرده بود، ديده بود مردم همچنان در حال رفت و آمدند. اين بار با لحن گزنده‌اى گفته بود: "مگر من نگفته بودم درِ اين طويله را ببنديد!" اين كلام اهانت‌آميز باعث شد كه درگيرى و كتك كارى شروع شود. منتها كار بالا گرفت و به تيراندازى و نهايتاً شهادت يك نفر انجاميد.

حجت‌الاسلام‌ بنابى می‌گوید: رژیم مستبد پهلوى دست به توطئه‌هاى بسیارى زد كه قیام تبریز را لوث كند؛ از جمله ارتشبد شفقت را به عنوان استاندار آذربایجان تعیین كرد تا بدین وسیله، زمینه آشتى كردن مردم با شاه فراهم شود. یك بار هم توطئه كردند تا شهید قاضى را به عنوان سفر به عمره از شهر اخراج كنند كه ما این نقشه را نقش بر آب كردیم. در مجموع ما موى دماغ رژیم بودیم و هر جا دست به طرح خائنانه‌اى مى‌زد، ما درصدد خنثى كردن بر مى‌آمدیم. از این طرف هم خودمان را وقف خودی‌ها كرده بودیم و تا آنجا كه در توان‌مان بود به یارى خانواده‌هاى شهدا و مجروحین مى‌شتافتیم. اسامى خانواده‌ها مزبور یادداشت شده بود كه گاهى اوقات به عنوان احوالپرسى، به آن‌ها سركشى مى‌كردیم.

محمداسماعیل حجازى: از آنجا كه این قیام داراى ماهیت دینى و صددرصد اسلامى بود و با اتكا به سنت‌هاى مذهبى از قبیل مراسم چهلم تحقق یافته بود، لذا انتساب آن به شوروى و كمونیسم و ماركسیسم كاملا بى‌اساس و حتى مضحك بود. اما در خصوص تأثیر در روند پیشبرد انقلاب اسلامى، باید گفت كه پیشقدم شدن تبریزی‌ها براى ادامه دادن راه شهداى نوزده دى قم در قالب مراسم ترحیم و عزادارى و تبدیل آن به قیام مردمى وسیع، ضربه هولناكى را به پیكر رژیم منحوس پهلوى وارد كرد و در نوع خود، حركتى تازه و بدیع به شمار مى‌رفت كه در شهرهاى دیگر هم ادامه یافت و دیگر هرگز دچار فتور و سستى نشد.

حسين ميلانى می‌گوید: به فاصله كمى پس از قيام تبريز محمدرضا پهلوی، نخست‌وزير وقت را در رأس هيأتى، روانه تبريز كرد. نخست‌وزير در تالار شهردارى تبريز به ايراد سخن پرداخت و بى‌شرمانه گفت: «اين اتفاق، كار مردم ما نيست و دست‌پخت آشوبگرانى است كه مخفيانه وارد كشور شده‌اند و پس از تخريب شهر، گريخته‌اند.» مردم در پاسخ به اين ادعاى واهى شعار مختصر و مفيدى ساختند و با زبان آذرى گفتند: تبريز لى اوزودى اوزى / بهمن بيست و نه دى ....

به مناسبت چهلمین سالروز قیام 29 بهمن تبریز، اینستاگرام مرکز اسناد انقلاب اسلامی تصاویری از قیام مردم تبریز در این روز را منتشر کرد.

مردم تبریز در طول تاریخ همواره پیشگام مبارزات ضد استعماری و ضد استبدادی بوده‌اند. پیشگامی مردم تبریز در مبارزه علیه قرارداد انحصاری توتون و تنباکو، حرکت مردم تبریز در نهضت مشروطه به رهبری ستارخان و باقرخان، نقش شیخ محمد خیابانی در اعتراض به قرارداد استعماری 1919 و قیام مردم تبریز در چهلم شهدای قم، نشان از پیشگامی مردم تبریز در امر مبارزه دارد.

کشتار مردم تبریز در 29 بهمن 1356 توسط رژیم پهلوی موجی از اعتراضات و مخالفت‌ها را در سراسر کشور به وجود آورد. مردم شهرهای مختلف در حمایت از قیام مردم تبریز و محکوم کردن رژیم به خیابان‌ها آمدند و مراسم متعددی را در بزرگداشت قیام 29 بهمن تشکیل دادند. در ارومیه ارومیه مردم ضمن برپایی تظاهرات، یاد شهدای تبریز را گرامی داشتند؛ در خوزستان و شیراز عزای عمومی اعلام شد؛ مردم بجنورد در تظاهرات خود از رژیم پهلوی اعلام برائت کردند؛ در خوی و سیرجان نیز مردم به کشتار تبریز واکنش نشان دادند؛ مردم کرج ضمن برپایی مراسم یادبود شهدای تبریز اقدام به صدور اعلامیه‌هایی در این رابطه کردند و در مشهد برگزاری مراسم عید نوروز تحریم شد. امام مهم‌ترین واکنش به کشتار مردم تبریز در نوروز 57 رقم خورد؛ جایی که مردم یزد در خیزشی سراسری چهلم شهدای تبریز را برگزار کردند.