پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ حرم حضرت احمد بن موسی الکاظم(ع) در شیراز، همواره ملجاء و پناهگاه مردم این خطه بوده است. این مکان متبرک در تاریخ معاصر نیز نقش اثرگذاری داشته است. در جنبش مشروطه خواهی، حرم شاهچراغ محلی برای تحصن مردم بود. این مکان، در دوران رضاخان، تجاوز قوای متفقین به ایران و ایام نهضت ملی نفت نیز ملجاء مردم بود. اما نقش برجسته این مکان مقدس، در ایام نهضت اسلامی نمودار شد.
در محرم سال 1342، سلسله سخنرانی‌های آیت‌الله شهید سید عبدالحسین دستغیب و سایر علما در شاهچراغ برپا می‌شد. در این سخنرانی‌ها به سیاست‌های رژیم و جنایت شاه در فیضیه حمله می‌شد. شب عاشورای آن سال، مراسم گسترده‌ای در مسجد نو واقع در مقابل حرم شاهچراغ(ع) برگزار شد. درحالی‌كه جمعیت زیادی در مسجد و حتی نواحی اطراف گرد آمده بودند، علمای شیراز، دانشگاهیان، بازاریان و عشایر نیز حضور داشتند. ابتدا حجت‌الاسلام مجدالدین مصباحی به منبر رفته پس از ایراد بیاناتی درباره روز عاشورا اظهار داشت كه در حال حاضر نیز «اسلام و دین در خطر است»، سپس ضمن تشبیه قیام امام حسین(ع) علیه یزید به زمان حاضر، آمادگی سایر علما را برای مبارزه و مقاومت اعلام داشت. پس از وی نیز آیت‌الله دستغیب به ایراد سخنرانی پرداخت. وی ضمن شرح واقعه كربلا، هیئت حاكمه را به دستگاه بنی امیه تشبیه کرد. همچنین اظهار داشت كه تقیه و سكوت در این موقع حرام است و بایستی در هر مجلس و محفل حقایق به روشنی بازگو شود.
به دنبال بازداشت امام خمینی در نیمه خرداد 42، مردم شیراز نیز به خروش آمدند. مهمترین مکان تجمع مردم شیراز، صحن شاهچراغ بود. در جریان این تظاهرات بر اثر تیراندازی ماموران شاه، خلیل سربی خواهرزاده آیت‌الله دستغیب كه در سنین نوجوانی بود به شهادت رسید.
در جریان قیام 15 خرداد، گروهی از علمای شیراز نیز بازداشت شده بودند. در مهرماه آن سال، وقتی رژیم تصمیم گرفت علمای شیراز را آزاد کند، مردم در شاهچراغ تجمع کرده و برنامه استقبال از علمای مبارز را در صحن حرم احمدبن موسی الكاظم(ع) برپا کردند. هزاران تن از مردم شیراز در این مراسم حضور داشتند.
در آستانه پیروزی انقلاب نیز حرم شاهچراغ همچنان مرکزیت خود را در مسیر مبارزات ضدسلطنتی حفظ کرد. در سال 1356، وقتی گروهی از مبارزین در کلیسای سن مری در حمایت از انقلاب متحصن شدند، در شیراز نیز به منظور حمایت از متحصنینِ كلیسای سن‌مری پاریس، مردم قصد تحصن در حرم شاهچراغ(ع) داشتند. اما ماموران پیش از تشكیل مراسم وارد عمل شدند. ابتدا سیدعلی‌اصغر دستغیب را كه قرار بود در آن اجتماع سخنرانی كند، در حین عزیمت به شاهچراغ در میان راه دستگیر و به كلانتری منتقل كردند و علاوه بر این از اجتماع مردم در شاهچراغ جلوگیری به عمل آوردند.
در جریان 19 دی 56 و در پی توهین روزنامه اطلاعات به رهبری نهضت، بار دیگر مردم شیراز در صحن شاهچراغ تجمع کرده و از این مکان شروع به تظاهرات کردند.
در ماه رمضان 57، حرم احمدبن موسی(ع)، مرکزیت خود را حفظ کرد. علما و روحانیون با حضور در منبرهای حرم شاهچراغ، با استفاده از ظرفیت ماه رمضان، مبارزه را جهت می دادند. اجتماعات مردمی در شاهچراغ در این ایام، موجب حمله عمال شاه به مردم شیراز شد. روزنامه نوید درباره وقایع روز 19 مرداد مصادف با 5 رمضان نوشت: «تیراندازی و درگیری كه از ساعت 2 بعد از ظهر شروع شده بود، در محوطه و حتی صحن شاهچراغ تا 5 ساعت ادامه یافت و مردم به خاك می‌افتادند. نیروهای مسلح شاه صدها دوچرخه و موتورسیكلت و خودروی مردم را اطراف مسجد نو آتش زدند. تنها در فاصله بین مسجد نو و شاهچراغ، 200 نفر بر اثر گلوله مجروح شدند».
در چهلمین روز شهدای 17 شهریور نیز حرم شاهچراغ در مرکزیت تظاهرات مردمی قرار داشت. مردم با حضور در این مکان مقدس، شروع به راهپیمایی کردند.
وقتی محرم 57 از راه رسید، شاهچراغ به عنوان یک مکان مذهبی، پذیرای مردم و روحانیون مبارز بود. روزهای تاسوعا و عاشورا، مردم در شاهچراغ اجتماع کردند و برای اولین بار ندای شعار «ما حكومت اسلامی می‌خواهیم» از این مکان مقدس طنین انداز شد. در این تظاهرات، حضور علمای مبارز شیراز برجسته بود. در این تظاهرات همچنین این شعارها به گوش می رسید: «درود بر خمینی بت‌شكن»، «توپ، تانك، مسلسل دیگر اثر ندارد»، «نهضت ما حسینی است ـ رهبر ما خمینی است». براساس گزارش منابع امنیتی رژیم شاه، تعداد جمعیت تظاهركننده سیصد هزار نفر تخمین زده شده است.
روز 12 بهمن 1357 هم‌زمان با ورود امام خمینی به ایران، مردم شیراز در شاهچراغ تجمع کردند. در این اجتماع، ضمن حمایت از امام خمینی، علما به سخنرانی پرداختند و از ضرورت ادامه مبارزه تا حصــول پیروزی نهایی گفتند.
روز 21 بهمن 1357، مردم با حضور در صحن شاهچراغ(ع)، دستور حکومت نظامی را شکستند. بدین‌ترتیب درحالی‌كه شهر به‌صورت نیمه‌تعطیل درآمده بود، جمعیت انبوهی در حرم شاهچراغ و خیابان‌های اطراف اجتماع كردند. راهپیمایی از حرم شاهچراغ و مسجد شهدا (نو) آغاز، و به خیابان های اطراف ختم شد.
نقش حرم حضرت احمد بن موسی(ع) در ایام انقلاب بسیار مهم و اثرگذار بود؛ چنانکه آمد، این مکان مقدس، نقطه شروع اغلب تظاهرات، محل تحصن علما و مردم و مکانی برای روشنگری و افشای جنایت‌های رژیم پهلوی بود.
برگرفته از کتاب انقلاب اسلامی در شیراز انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
