از داریوش فرهنگ تا علیرضا خمسه در نمایش دیوار چین+ تصاویر
پایگاه اطلاعرسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ از دوران مشروطه، روشنفکران فرهیختهی ایران با فرهنگ و ادب دیگر کشورها آشنا شدند و داستانها و نمایشنامههای آنها مورد توجهشان قرار گرفت. درامهای آلمانی از اولین آثار نمایشی بودند که به زبان فارسی ترجمه شدند. فدریش شیلر، ولفگانگ گوته و برتولت برشت از جمله نویسندگان مورد توجه بودند. با رواج نهضت ترجمه، نویسندگانی چون محمدعلی جمالزاده، بزرگ علوی و عبدالحسین میکده، بسیاری از آثار نویسندگان جهان را به فارسی برگرداندند؛ آثاری که عمدهی مضامین آنها مبارزه و اعتراض بود. هنرمندان تحولخواه و آوانگارد تئاتر نیز از نمایشنامههای اعتراضی و انقلابی و سیاسی استقبال کرده و آنها را به روی صحنه میبردند و به جای اینکه هنر خود را در خدمت حکومت و طبقهی حاکم قرار دهند، آن را در خدمت مردم و به عنوان ابزاری برای اعتراض به وضع موجود به کار میبردند.
در دی ماه سال ۱۳۵۶، داریوش فرهنگ در سالن «تئاتر شهر» تهران نمایشنامهی «دیوار چین» اثر ماکس فریش، نمایشنامهنویس سوئیسی، را به روی صحنه برد. این نمایشنامه که نخستین بار در سال ۱۹۴۶ در زوریخ اجرا شد، روایتی از برگزاری یک جشن رقص در چین به مناسبت ساخت دیوار چین است. مهمانهایی از دورههای تاریخی گوناگون در این جشن شرکت دارند، مانند ناپلئون بناپارت، دون ژوان، کریستوف کلمب، فیلیپ پادشاه دیکتاتور اسپانیا و بارتوس حکیم یونانی. شخصیتی به نام «امروزی» که بعداً به «روشنفکر» تغییر نام پیدا کرد، در موقعیتی فرا واقعی به چین باستان رفته و در جشن بالماسکه و رقص امپراتور چین، هوآنگتی یا چین شی هوان، امپراتوری که دستور ساخت دیوار چین را داد، شرکت کرده و با مهمانان گفتوگو میکند. شخصیت «روشنفکر امروزی» در برابر دیکتاتوری و زور ناتوان است اما تنها کسی است که در برابر ظلم و ستم سکوت نمیکند و جسورانه از آنان انتقاد میکند. این نمایشنامه در سایهی پرداختن به یک مهمانی، از روابط قدرت انتقاد میکند. مهدی هاشمی، تانیا جوهری، علیرضا خمسه، گلاب نجومی [آدینه]، پرویز پورحسینی، اکبر رحمتی و سیاوش تهمورث از جمله بازیگرانی بودند که در این نمایش نقشآفرینی کردند. در تصاویر زیر اسامی و تصاویر عوامل اجراکنندهی نمایش را میبینید.
اما رژیم پهلوی اجرای این نمایش را برنمیتابد و به دنبال توقف اجرای آن است. سندی که مشاهده میکنید گزارش ساواک به تاریخ ۱۷ دی ۱۳۵۶، دربارهی اجرای نمایشنامهی «دیوار چین» در سالن تئاتر شهر است. در این سند اشاره شده است که این پیس [pièce / نمایشنامه] دارای جنبههای سیاسی ضد رژیم است و به طور خاص عبارات زننده و تحریکآمیز آن عبارتند از: استبداد رئیس حکومت، مسئلهی شکنجه، پلیسیبودن رژیم، ایجاد برداشت منفی برای تماشاچیان، واژگونی رژیم بر اثر انقلاب. در پایان این گزارش اشاره میشود که ادامهی این نمایش از نظر ملی و میهنی جنبهی منفی دارد و باید از اجرای آن جلوگیری کرد و به جای آن نمایشنامههای میهنی را جایگزین کرد.
منبع تصاویر: https://mortezamoshtaghi.blogspot.com/2011/01/1356_23.html از وبلاگ مرتضی مشتاقی یکی از نقشآفرینان نمایش «دیوار چین»
