اجرای حکومت نظامی در ایران پس از ۱۵ سال!
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اجتماعات و تظاهراتی که در برخی شهرهای ایران رخ می‌داد، حکومت پهلوی را بر آن داشت تا بار دیگر از ابزار سرکوب یعنی حکومت‌نظامی، برای کنترل معترضین استفاده کند. پیش‌ازاین، در سال ۱۳۴۲، با کمک حکومت نظامی و استقرار واحدهای زرهی ارتش در خیابان‌های تهران و شیراز، به زعم خود توانسته بودند به ناآرامی‌ها پایان دهند اما آنچه در ماه‌های پس از ۲۰ مرداد ۱۳۵۷ رخ داد، نشان داد که این بار محاسباتشان اشتباه از آب در آمد. چرا که در ۶ ماه آتی، تشدید حکومت نظامی و گسترش آن به شهرهای دیگر هم نتوانست مانع از پیروزی انقلاب اسلامی شود.
اجرای حکومت‌نظامی در اصفهان و اینکه رضا ناجی، فرماندار نظامی اصفهان، مدعی شده بود ۲۴ ساعت پس از حکومت نظامی، اصفهان آرام شد، باعث شد تا روزنامه‌ی آیندگان گزارشی درباره‌ی تاریخچه‌ی حکومت نظامی در ایران منتشر کند. «حکومت نظامی پس از ۱۵ سال» عنوان این گزارش بود که در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۵۷ به چاپ رسید.
بنابر این گزارش، بیشترین موارد حکومت‌های نظامی اخیر را مردم آمریکای جنوبی شاهد بوده‌اند. در اروپا بعد از جنگ جهانی دوم، واژه‌ی حکومت نظامی عملاً از فرهنگ سیاسی کشورهای اروپایی حذف شده اما در آسیا چنین نبوده است. همچنین آخرین حکومت‌های نظامی در آسیا، در افغانستان و پاکستان ادامه دارد و در لبنان هم هر از گاهی به دلیل جنگ و آشوب‌های داخلی، این مقررات برقرار می‌شود.
طبق گزارش مذکور، آخرین حکومت‌نظامی در تاریخ ایران، مربوط به ۱۵ سال پیش است که به دنبال آنچه که شورش‌های خرداد ۱۳۴۲ نامیده بود، به مدت ۵ هفته در تهران و سپس در شیراز حکومت نظامی اعلام شد.
در بخشی دیگر از این گزارش به نقل از روزنامه‌های ۱۵ سال قبل، در توجیه علت اجرای حکومت نظامی چنین نوشته شده است:
«نواحی اطراف انجام تظاهرات بیشتر شبیه به یک میدان جنگ شده بود. صدای شلیک گلوله لحظه‌ای آرام نمی‌شد و قوای نظامی برای متفرق کردن مردم مرتباً شلیک هوایی می‌کردند. در این مناطق آشوبگران چند بار با سنگ و چوب به اتومبیل‌های حامل قوای انتظامی حمله‌ور شدند و در برابر زدوخوردهایی که روی داد، عده‌ی زیادی کشته شدند. پس از اعلام حکومت‌نظامی تعداد زیادی تانک در خیابان‌های مختلف شهر به حرکت درآمد و در میدان‌ها و محل اجتماع تظاهرکننده‌ها مستقر شد.»
۱۵ خرداد ۱۳۴۲، همزمان شده بود با دهه‌ی اول ماه محرم و در اعلامیه‌ی منتشرشده توسط دولت در توجیه حکومت نظامی آمده است: «در چند روز گذشته به منظور برگزاری مراسم سوگواری حضرت حسین بن علی (ع) شهربانی کل کشور آزای عمل کاملی برای افراد دستجات مختلف قائل شد که در عزاداری شرکت جویند. متأسفانه در عمل دیده شد که عده‌ی معدودی حادثه‌جو و منحرف و دشمنان اصلاحات ارضی و مخالفان قانون اساسی و انقلاب ملی که به تصویب اکثریت قریب به اتفاق رأی‌دهندگان ملت ایران رسیده است، از مراسم سوگواری استفاده کرده و در راه انجام مقاصد شوم و سوء خود، برخی از دستجات عزاداری را مبدل به دستجات سیاسی کرده و به دادن شعارهای سیاسی مخالف اصلاحات ارضی دست زده‌اند... مخالفین اصلاحات ارضی باعث اخلال نظم و کسب و کار مردم شده‌اند؛ شهربانی کل از این به بعد، به هیچ‌وجه اجازه نخواهد داد چنین تظاهراتی تکرار شود. محرکین و مسببین این قبیل تظاهرات را به شدت سرکوب و تحت تعقیب قانونی قرار خواهد داد.»
حکومت نظامی ۶ ماهه در تهران
در بخشی دیگر از این گزارش، نگاهی هم به تاریخچه‌ی حکومت‌نظامی در ایران شده است: «... قبل از ۱۳۴۲، بارها حکومت‌نظامی در تهران و پاره‌ای از شهرستان‌ها اعلام شده بود و حتی تهران در شهریور ۱۳۲۰، شاهد سه بار اعلام حکومت‌نظامی بوده است که فرماندار نظامی هر سه، تیمسار سپهبد امیراحمدی بوده است. طولانی‌ترین حکومت‌نظامی در زمان نخست‌وزیر قوام‌السلطنه برقرار شد که مدت آن حتی به حدود شش ماه هم رسید... در آن زمان، حتی چاپ روزنامه‌ها هم ممنوع شده بود.»
در حکومت‌نظامی اصفهان که ۲۰ مرداد ۵۷ به اجرا درآمد، افراد بیشتر از سه نفر اجازه با هم حرکت کردن را نداشتند. همچنین حمل هرگونه سلاح، چه گرم و چه سرد، ممنوع بود.
در خاتمه‌ی گزارش این روزنامه، اظهارات برخی افراد ذکر شده که حکومت‌نظامی دوره‌های گذشته را تجربه کرده بودند. در همین راستا، به نقل از یکی از آنان آمده است: با آن که شب‌ها در خانه بودیم، سکوت شهر در شب کاملاً محسوس بود. این سکوت حتی در طول روز هم به دلیل وجود تانک‌ها و افراد نیروهای مسلح که در خیابان‌ها بودند، حفظ می‌شد و چهره‌ی بی‌تحرک شهر کاملاً نشان دهنده‌ی یک وضعیت غیرعادی بود. تنها در ساعت‌های نزدیک به اجرای قوانین منع رفت‌وآمد در شهر بود که حالت سکون شهر کمی تغییر پیدا می‌کرد و مردمی که شتاب‌زده سعی داشتند قبل از اجرای منع عبور و مرور به خانه برسند، به شهر جنب‌وجوش می‌بخشیدند... از طرف دیگر چون فرصت برای تهیه‌ی مایحتاج عمومی کمتر از روزهای عادی بود، مردم عجله می‌کردند و در نتیجه با تشکیل صف‌هایی در مقابل مغازه‌های فروشنده‌ی مایحتاج عمومی، کنترل و دقت مأموران انتظامی در این نقاط بیشتر بود.
