| ابوالفضل حسنآبادی | اهمیت مستندسازی سندی مطالعات ترور در ایران
پایگاه اطلاعرسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یکی از مهمترین راههای ماندگاری یک واقعه و تأثیرگذاری آن، جمعآوری، نگهداری، ساماندهی و اطلاعرسانی اسناد پیرامون آن میباشد که در قالب اسناد شفاهی و مکتوب امکانپذیر میباشد. این کار که اصطلاحاً به آن آرشیو میگویند مبنای مستندسازی گذشته را فراهم نموده و راه را برای ماندگاری آن در آینده هموار میکند. یکی از مسائل مهم سیاسی و اجتماعی که به لحاظ داخلی و خارجی جمهوری اسلامی با آن درگیر بوده، فعالیتهای تروریستی است. به جای ماندن هزاران شهید که حاصل فعالیت تروریستی در داخل کشور میباشد نشانگر اهمیت موضوع و پرداختن به آن است.
بنیاد هابیلیان در طی فعالیتهای خود با در نظر گرفتن مولفههایی مانند جمعآوری اسناد و مدارک تاریخی، استفاده از نظرات کارشناسان و صاحبنظران، توجه به شهدای ترور و آوردن موردی سرگذشت آنها، ارائه لیست کلیه شهدای ترور، برگزاری نمایشگاه در مناطق مختلف کشور،تولید انواع محصولات فرهنگی و معرفی آن، امکان جستوجو در آرشیو موضوعی و ایجاد گالری عکس، فیلم و صوت درباره شهدای ترور منافقین و به روز رسانی آن و بهویژه انتشار دایرهالمعارف شهدای ترور جمهوری اسلامی ایران تلاش نموده تا همواره به دنبال احقاق حقوق معنوی خانوادههای ترور در محاکم و مجامع داخلی و بینالمللی باشد و ضمن معرفی فعالیتهای منافقین به افشاسازی چهرههای گروههای تروریستی و برجستهسازی نتایج حاصل ازاقدامات آنها پرداخته و دین خود را در پاسداشت خونهای ریخته هزاران شهید ترور ایرانی ادا نماید.
سوال اینجاست که این بنیاد تا چه اندازهای در مستندسازی محتوا و ارائه سندی اطلاعات موفق بوده است؟ و تا چه اندازهای به بازخوردهای ملی و بینالمللی توجه نموده است؟ بررسی فعالیتهایی که درباره مستندسازی فعالیتهایی مانند ترور در دنیا انجام شده نشان میدهد که همه آنها در مرحله اول از یک مرکز کارآم دسندی درباره موضوع خود برخوردار هستند. این مرکز باید ضمن جمعآوری انواع اسناد مانند عکس، روزنامه، اسناد شخصی و خاندانی از افراد قربانی، نسبت به تکمیل اطلاعات در چهارچوبهای تعریفشده مشخص از خانوادهها و سازماندهی و دسترسپذیری اطلاعات مربوط آنها اقدام نماید. واقعیت این است که نگاه بنیاد تا کنون با توجه به ساختار اداری و وظایف تعریفشده برای آن، نگاه اداری و سازمانی به کار ترور بوده است. این مسئله هرچند نافی تلاشها برای مستندسازی نمیباشد اما باعث شده فعالیتهای مستندسازی و آرشیوی آن کمتر مورد توجه مخاطبان و پژوهشگران در داخل و خارج از کشور قرار گیرد و در خروجیهای تعریفشده نیز نمود چندانی نداشته باشد.
برای مستندسازی اسناد و مدارک در یک موضوع در مرحله اول شناسایی، جمعآوری، سازماندهی و دسترسپذیری و در مرحله دوم تولید سندی محتوای مورد نیاز متناسب با شرایط با استفاده از تاریخ شفاهی در زمره ضروریات است و یکی از اصول اساسی در تجزیه و تحلیل اسناد و سنجش اعتبار و اصالت اسناد آن به شمار میرود و بدون آنها نمیتوان قضاوت صحیحی درباره ساخت و منشاء اطلاعات و ارزش اطلاعات سندی داشت. در بحث سندشناسی و سندپژوهی اسناد ترور سوالاتی مانند «آیا میتوان قائل به مولفههای درونی و بیرونی سندشناسی در انواع اسناد شد؟»، «اصالت و اعتبار در اسناد چگونه است و آیا میتوان استانداردی برای آن تعریف نمود؟»، «عینیت و واقعیت در محتوای اسناد ترور چیست و چه ارتباطی با سندشناسی در محتوای آن دارد؟» مطرح است. این مسئله در اسناد مکتوب و غیرمکتوب متفاوت است. در زمینه اسناد مکتوب موضوعاتی مانند منشاء سند، تولیدکننده سند، مکان، زمان و محتوای علمی در اصالتسنجی واعتبارسنجی اسناد جهت مستندسازی از اهمیت برخوردار است تا امکان بررسی تقلب و جعل و صحت و کامل بودن اسناد را فراهم نماید. تنوع اسناد ترور و گوناگونی منشاء تولید و محملهای مختلف اطلاعرسانی، اقتضای سندشناسی دقیق آن را ایجاد میکند. در بحث اسناد ترور یکی از سه حالت اصالت یعنی اصالت تاریخی و حقوقی، اصالت حقوقی و سندشناختی، و یا سندشناختی و تاریخی به صور ت مجزا یا باهم وجود دارد. اصالت حقوقی و سندشناختی اسناد ترور به ساختار سندی، فرمهای اسناد وآفرینندگان آن میپردازد و اصالت تاریخی محتوای اسناد را به گونه ای علمی و دقیق بررسی میکند که واقعی بودن آن را مشخص نماید. در مباحث بینالمللی برای ارائه دعاوی و یا پژوهشهای متقن تاریخی نیاز به توجه به هر اصالت و اعتبار در اسناد میباشد.
موضوع مستندسازی در تاریخ شفاهی تا حدی متفاوت است. برای تدوین بهتر موضوع سندشناسی در تاریخ شفاهی ترور می توان در دو محور مولفههای درونی و بیرونی سندشناسی بررسی نمود. تاریخ شفاهی شامل مراحلی است که طی آن بستر انجام مصاحبه تاریخ شفاهی، سازماندهی، دسترسپذیری و انتشار آن فراهم میگردد. این فرآیندها ملموس، عینی، قابل بررسی و اندازه گیری است و شامل پوسته بیرونی تاریخ شفاهی می گردد. از این مراحل می توان به تعریف پروژه تاریخ شفاهی، انتخاب موضوع، انتخاب مصاحبهکننده، انتخاب مصاحبهشونده، نحوه انجام مصاحبه، شیوه ضبط مصاحبه، شیوه پیادهسازی، بازشنوایی و مراحل آرشیوی ثبت و نگهداری مصاحبهها و نحوه تدوین و انتشار اشاره نمود. مولفههای درونی شامل محتوای تاریخ شفاهی است که عواملی مانند خواست و نیت درونی افراد در جایگاه راوی ومصاحبهشونده، مصاحبهکننده، سفارشدهنده و تدوینکننده که قابل مشاهده نبوده اما بر خروجی اثر مستقیم دارد، می باشد.اصالت و اعتبار در تاریخ شفاهی در نتیجه تبیین درست مولفههای سندشناسی درونی و بیرونی در تاریخ شفاهی و ارتباط بین این دو میباشد. با توجه به کمبود اطلاعات درباره بسیاری از قربانیان ترور و اهمیت تاریخ شفاهی در تولید اطلاعات مستند توجه به موارد ذکر شده در بالا در انجام تاریخ شفاهی ترور ضروری است. باید توجه داشت که در کنار همه اقتضائات مستندسازی مطالعات ترور و لزوم استانداردسازی محتوای سند آن، مسئله آرشیوسازی درست و دسترسپذیر بودن آن در دنیا و دو زبانه کردن دادهها نیز باید مد نظر قرار بگیرد.
به نظر می رسد بازتعریف مسئله ترور و توجه به همه جوانب آن، مستندسازی دقیق همه وقایع تروریستی با ذکر جزئیات، جمعآوری اسناد شفاهی و مکتوب و تبیین طرحهای پژوهشی فراگیر و توجه به ماهیت آموزشی مسئله ترور میتواند به عمقی شدن مطالعات انجامشده کمک نماید. در کنار اینها تعامل با دنیا به منظور تبیین مظلومیت جمهوری اسلامی و خسارات وارده به آن از مسئله ترور از راه ارائه اسناد و مدارک محکمی امکانپذیر است که باید در ذیل ایجاد یک آرشیو مرکزی قدرتمند با امکان استفاده در وب، تسهیل گردد. مسئلهای که درباره حواشی ترور کمتر مورد توجه قرار گرفته، خسارات ناشی از آن به مردم عادی در ایران است. بزرگسازی مسئله انسانی اثرات ترور تنها با چند ساعت مصاحبه یا چند تصویر امکانپذیر نیست، بلکه اثرات آن بر اقتصاد خانوادهها و مشکلات آنها، کودکان و از بین رفتن سرمایههای فکری نیز باید با توجه به اسناد مردمی و مستندسازی صحیح اسناد و مدارک و دسترسپذیری آن به دنیا شناسانده شود تا بتوان به اهداف تعریفشده برای این بنیاد و ادای دین به خانواده شهدای ترور رسید.
بخش دیدگاه محملی برای انعکاس نظرات اهل قلم، پژوهشگران و دانشگاهیان است تا آراء پژوهشی جدید خود را در دسترس علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران معاصر و تحولات انقلاب اسلامی قرار دهند. لذا ضمن سلب مسئولیت نسبت به محتوا و رویکرد علمی پژوهشگران، پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی پذیرای تمام جستارها، یادداشت ها و پژوهشهایی ست که در باب تاریخ ایران معاصر تدوین و نگاشته شده و آن را در اختیار دیگر علاقه مندان این حوزه قرار خواهد داد.
