کارنامه درخشان نیروی دریایی ارتش در دفاع مقدس

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ با آغاز تهاجم رژیم بعث عراق به ایران، نیروی دریایی تنها دو روز بعد از آغاز جنگ تحمیلی، اولین اعلامیه خود را صادر کرده و آمادگی خود را به منظور دفاع از مرزهای ایران اعلام کرد و از این زمان به بعد با حضور در عملیات مختلف، به حراست و دفاع از مرزهای آبی کشور در مقابل دشمن متجاوز بعثی پرداخت. نیروی دریایی که نقش بی‌بدیلی در حفظ سکوهای نفتی کشور در دوران جنگ داشت، در عملیات مهم دوران دفاع مقدس از جمله عملیات مروارید، عملیات آزادسازی خرمشهر و آبادان، عملیات والفجر 8 و ... نیز حضوری اثرگذار داشت. حضور دلاوران نیروی دریایی ارتش در جبهه‌های جنگ چنان تاثیرگذار بود که در هفتم آذرماه 1359 و در پی رشادت نظاميان نيروی دريايی ارتش در برابر تهاجم دريایی و هوایی رژيم بعث عراق، با تأييد امام خمينی، اين روز، روز نيروي دريايی لقب گرفت.

اولین اعلامیه نیروی دریایی پس از آغاز جنگ تحمیلی

با آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی، برای تأمین امنیت جزایر و سواحل و دفاع از منافع کشور در خلیج فارس در روز سه‌شنبه مورخ 59/7/1 اولین اعلامیه دریایی خود را به شماره 17/59 صادر کرد. در این اعلامیه آمده بود: با توجه به تجاوزات عراق به ایران اسلامی بدین وسیله کلیه مزرهای آبی نزدیک سواحل ایران منطقه جنگی اعلام و دولت ایران اجازه حمل کالا به بنادر عراق را به هیچ یک از کشتی‌ها نخواهد داد.

نیروی دریایی برای حفظ امنیت در کشتی‌رانی در خلیج فارس اعلام کرد: کشتی‌ها پس از عبور از تنگه هرمز، مسیر خود را طوری تغییر دهند که از 12 مایلی جنوب جزیره ابوموسی، 12 مایلی جنوب جزیره سیری، جنوب چراغ دریایی کیبل بنک و از 12 مایلی جنوب غربی جزیره فارسی عبور نمایند.

با این اقدام، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، شناورها را در داخل آب‌های سرزمینی خود تحت کنترل گرفت و با تعیین حرکت کشتی‌ها در سطح دریا قصد داشت از سواحل در برابر ورود بدون اجازه کشتی‌هایی که احتمالا قادر به تهدیدامنیت ملی بودند، حفاظت کند[1]. اقدامی که در طول دوران دفاع مقدس ضربات سهمگینی به دشمن بعثی وارد کرد.

عملیات اسکورت کارون

همزمان با شروع جنگ تحمیلی، اروندرود مسدود و بندر خرمشهر نیز غیر قابل استفاده شد. از سوی دیگر استفاده از بندر شهید باهنر و بندر بوشهر نیز پاسخگوی نیاز کشور نبود. با توجه به حساسیت بندر امام خمینی(ره) و قابلیت پهلوگیری تعداد زیاد کشتی‌های تجاری در این بندر، همچنین نزدیکی این منطقه به خاک دشمن، از ابتدای جنگ این بندر مورد حمله دشمن قرار گرفت.

رژیم بعثی سعی کرد با بکارگیری هواپیماهای جنگنده و همچنین با استقرار موشک‌های ساحل به دریا در راس البیشه و پرتاب آنها به سوی کشتی‌های در حال تردد در خورموسی، کشتی‌های تجاری را در خورموسی غرق کند تا با بسته شدن این کانال امکان تردد به بندر امام و بندر ماهشهر از بین برود.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با تجمع اولیه یگان‌های اسکورت شونده در لنگرگاه بندرعباس و استقرار نفرات مخابراتی و هماهنگ کننده بر آنها همچنین سازماندهی اولیه و حرکت به سوی لنگرگاه بوشهر با حمایت یگان‌های نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازماندهی مجدد کارون اجازه نداد دشمن موفق به قطع خطوط مواصلاتی دریایی در ایران شوند و با عملیات‌های پدافندی در خورموسی توانست امینت را برای تردد کشتی‌ها فراهم کند.

عملیات پدافند از سکوهای نفتی

اختصاص بخش عمده‌ای از بودجه کشور به نفت از یک سو و قرار گرفتن بزرگترین پایانه نفتی صادرات نفت ایران در جزیره خارک از سوی دیگر، حساسیت دشمن را بر این منطقه دوچندان کرده بود از این رو رژیم بعثی از همان ابتدای جنگ در این منطقه تحرکاتی از خود نشان داد. با توجه به اهمیت حیاتی این منطقه و تأثیر آن بر ادامه جنگ، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران علاوه بر استقرار یگان‌های پدافندی خود در این منطقه دفاع از این جزیره را در مقابل حملات دشمن برعهده گرفت.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران توانست در عملیات پدافندی خود چندین فروند هواپیمای رژیم بعثی را که قصد تجاوز به این منطقه را داشت منهدم کند و امنیت را در این منطقه برای بارگیری نفت‌کش‌ها برقرار کنند.

علاوه بر این در طول دوران جنگ تحمیلی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با اسقرار تفنگداران و تکاوران دریایی در سکوهای نفتی و جزایر راهبردی ابوموسی، تنب‌، سیری، لاوان و... پدافند از آنها را بر عهده داشت و اجازه تعرض با این مناطق را به دشمن نداد. حفظ این منطقه از تجاوز رژیم بعثی باعث شد رژیم بعثی نتواند با حمله به سکوهای نفتی به اقتصاد کشور ضربه وارد کند.

عملیات مروارید

اهمیت سکوهای البکر و الامیه در تأمین اقتصاد رژیم بعثی باعث شد که این سکوهای نفتی از همان ابتدا مورد حمله نیروهای دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد. در آبان ماه سال 59 نیروی دریایی با اجرای دو عملیات "اشکان" و "شهید صفری" علیه سکوهای البکر و الامیه که ترمینال‌های بزرگ نفتی دشمن برای صدور نفت آن کشور بود توانست این سکوها را منهدم کند و به این ترتیب دشمن از امکان صدور نفت از طریق این سکوها محروم و از نظر اقتصادی در تنگنا قرار گرفت.

پس از عملیات موفقیت‌آمیز شهید صفری، به منظور تخریب سکوهای نفتی دشمن در هفتم آذر سال 1359 توسط نیروی دریایی در شمال خلیج فارس عملیات مروارید اجرا شد. ناوسروان نجاری هدف از عملیات مروارید را اینگونه بیان می‌کند: هدف از اجرای عملیات مروارید دو مورد مهم بود؛ یکی تکمیل عملیات شهید صفری و دیگری به صحنه کشاندن یگان‌های شناور دشمن.[2]

با این حال عملیات مروارید، در منطقه‌‏ای به طول تقریبی 400 کیلومتر و عرض 50 کیلومتر (به مساحت 20000 کیلومتر مربع) که از شمالی‏‌ترین نقطه خلیج همیشه فارس تا محدوده عملیاتی نیروی رزمی 421 در منطقه دوم دریایی بوشهر را دربرمی‏‌گرفت اجرا شد. با انجام این عملیات، نیروی دریایی جمهوری اسلامی هفت ناوچه مدرن و اژدرافکن عراق موسوم به "اوزا" را در حوالی سکوهای نفتی "البکر و الامیه" که جنبه اقتصادی مهمی برای دولت عراق داشت، منهدم و عملاً صدور نفت عراق از طریق دریا قطع شد.

در این عملیات تعداد 12 فروند از یگان‌های شناور دشمن منهدم و غرق شدند. که از این تعداد 5 فروند ناوچه موشک انداز اوزا بودند و به سه فروند دیگر یگان‌های سطحی دشمن صدمات کلی وارد شد. همچنین تعداد 11فروند هواپیمای جنگی عراق از انواع مختلف ساقط شدند.

در این عملیات بیش از نیمی از توان دریایی دشمن از بین رفت و تا پایان جنگ امکان جایگزینی یگان‌های منهدم شده در عملیات مروارید و بازسازی نیروی دریایی عراق میسر نشد و یگان‌های معدود باقیمانده آن کشور تا پایان جنگ هرگز جرات نکردند در شرق این اسکله‌ها خودنمایی کنند و یا توان تهدید داشته باشند.[3]

با انجام این عملیات توسط نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، هسته اصلی نیروی دریایی عراق منهدم و مابقی یگان‌های باقی مانده در پایگاه ام القصر محبوس شد. همچنین مهم‌ترین منبع اقتصادی رژیم بعث یعنی پایانه‌های نفتی البکر و العمیه منهدم شدند و صادرات نفتی عراق از خلیج فارس به طور کلی قطع شد. این عملیات را می‌توان مهم‌ترین جنگ دریایی در پهنه خلیج فارس دانست.

برافراشتن پرچم جمهوری اسلامی ایران توسط تیم ویژه تصرف کننده اسکله البکر بر فراز یکی از بلندترین دکل‌های موجود بر اسکله یکی دیگر از مهم‌ترین نتایج این عملیات بود.

نقش نیروی دریایی در شکست حصر آبادان

پس از عبور لشکر 3 زرهی عراق در تاریخ 23 مهرماه 1359 از جاده آبادان-ماهشهر و پس از اشغال سواحل شمالی بهمن شیر و قطع خطوط مواصلاتی زمینی خرمشهر و جزیره آبادان، ‌عملا این دو شهر در محاصره قرار گرفتند.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با بکار گیری اسکاداران هواناوهای سبک و سنگین، اسکادران بالگردهای دریای و تحت امر در آوردن امکانات مردمی حاضر در منطقه اقدام به ایجاد خطوط مواصلاتی هوایی و دریایی بین بندر امام و ایستگاه تاکتیکی هوادریا در منطقه چوئیبده آبادان کردند همچنین نداجا با انتقال رزمندگان تازه نفس و تأمین نیازمندی‌های منطقه عملیاتی از شهدا، مجروحین و مردم محلی، توانست از تصرف آبادان جلوگیری کند.

پس از این اقدام سرنوشت ساز و ایجاد آرامش نسبی در تأمین نیازمندی‌های منطقه عملیاتی آبادان و خرمشهر، با انجام شناسایی‌هایی که توسط تیم‌های عملیات ویژه تکاوران در جنوب جاده آبادان-ماهشهر صورت گرفت "جاده وحدت" احداث و مجددا ارتباط نسبی زمینی جزیره آبادان برقرار شد. از این زمان تا عملیات ثامن الائمه و شکسته شدن حصر آبادن در مهرماه سال 1360 نیازمندی‌های منطقه عملیات آبادان از طریق این جاده و خطوط ارتباطی هوایی و دریایی تأمین شد.[4]

نقش نیروی دریای در آزادسازی خرمشهر

در طرح عملیاتی بیت المقدس، ‌مأموریت پشتیبانی عبور نیروهای تحت کنترل عملیاتی قرار گاه‌های نصر و فتح از رودخانه کارون و همچنین مسئولیت پدافند از منطقه عملیاتی آبادان به نیروی دریای ارتش حمهوری اسلامی واگذار شد.

قرارگاه عملیاتی نداجا به منظور پشتیبانی یگان‌های هجومی و عبور نیروها از رودخانه کارون و کرخه‌کور در تاریخ61/2/1 در لشکر 92 زرهی اهواز تشکیل شد. این قرارگاه با سازماندهی 3 گروهان شناور هجومی شامل 300 فروند قیق که توسط تکاوران و تفنگدار دریایی و ملوانان نداجا هدایت می‌شد و یک دسته غواص مأموریت پشتیبانی قرارگاه‌های تحت فرماندهی قرارگاه عملیاتی کربلا را در عملیات عبور از رودخانه برعهده گرفت.

گروهان‌های شناور هجومی نداجا در مدت زمان کوتاهی توانستند عناصر دریایی،‌ تجهیزات سبک و مهمات مربوط را از رودخانه عبور دهند و در مراحل بعدی عملیات،‌ در محل‌هایی که نصب پل شناور پی.ام.پی غیر ممکن بود، رده‌های متعاقب را به غرب رودخانه جابجا کردند.

در مرحله سوم عملیات بیت المقدس و در محور دیگر منطقه عملیاتی، همزمان با ورود نیروهای خودی از مناطق شرقی و شمالی به داخل خرمشهر،‌ یگان‌های تکاور دریایی با استفاده از 300 فروند جمینی،‌ یک یگان غواص و دو یگان تفنگدار دریایی با عبور از رودخانه کارون و درگیر شدن با یگان‌های دشمن در محله‌های جنوبی خرمشهر‌، آنان را از منطقه بیرون رانده و بخش ساحلی خرمشهر را پاکسازی کردند و نیروهای به جا مانده دشمن را اسیر و به پشت راندند.[5]

علاوه بر این،‌ از آنجایی که در پی حمله عراق به خرمشهر، اکثریت پزشکان غیر نظامی، بیمارستان‌های خرمشهر و اطراف را تخلیه کرده بودند، ‌سرپرستی بیمارستان‌های منطقه خرمشهر و آبادان به عهده نیروی دریایی گذاشته شد و ناخدا دکتر عظیمی دافچاهی مسئولیت بیمارستان‌های منطقه را عهده‌دار شد.[6]

نقش نیروی دریایی در عملیات والفجر 8

عملیات والفجر 8 به منظور تصرف شهر فاو و جلوگیری از دسترسی دشمن به شمال خلیج فارس و تهدید بصره از جنوب،‌ انجام شد. در عملیات والفجر 8 نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با بکارگیری چهار فروند هوانا 7BH در سه مسیر،‌ رودخانه بهمنشیر- نهر قاسمیه- پوزه جنوبی خور عبداله در مرحله اول و در مرحله دوم نیز بندر امام- نهرقاسمیه- پوزه جنوبی خور عبداله عملیات پشتیبانی را انجام داد. پشتیبانی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از تاریخ 64/11/23 تا 64/12/25 با 180 سورتی پرواز در 500 ساعت انجام گرفت.[7]

همچنین نیروی دریای ارتش جمهوری اسلامی ایران ضمن انجام تجسس و نجات در دهانه اروند رود،‌ خورموسی و شمال خلیج فارس، ‌با استقرار سایت رادار و توپخانه سنگین دریایی در مجاورت کارخانه نمک، تحرکات دریایی دشمن در خور عبدالله را کنترل کرده و با اجرای آتش سنگین توپخانه دریایی از تحرکات و اجرای پاتک دشمن در این معابر جلوگیری کرد و نقش مهمی در این عملیات ایفا کرد.

1- آندره گاتری و ناتالینو رونزیتی، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی؛ مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1374، ص 23