بررسی تشابه راهپیمایی 9 دی با سایر راهپیمایی‌های تاریخ انقلاب اسلامی

پایگاه مركز اسناد انقلاب اسلامی-سینا سنجری؛ انقلاب مردم ایران از دوران مشروطیت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت و در نهایت تبلور قیام امام خمینی(ره) از سال 42 تا 577 واجد مولفه‌های مشتركی از جمله برپایی تجمعات و راهپیمایی‌ها برای بیان خواسته‌ها و مطالبات در چارچوب آرمان‌ها و اهداف نهضت اسلامی بوده است.

مورخان و ناظران سیاسی معتقدند آنچه شور و حرارت این تجمعات مردمی را طی صد و اندی سال اخیر در میان جامعه مسلمان ایرانی بیشتر كرده، عامل مذهب و یا تعصبات ملی بوده است؛ چراكه جنبش مشروطه را علی‌رغم اینكه روشنفكران غرب زده سكولار به مسلخ استحاله كشاندند اما زعما و بزرگان مذهب آغاز كردند و نهضت ملی شدن صنعت نفت هم با اینكه به رهبری مصدق و ملی‌گرایان انجام شد ولی روحانیونی همچون آیت‌الله كاشانی نیز در آن نقش داشتند و اتفاقا آنچه موجب نافرجام ماندن این نهضت شد، بی‌توجهی به توصیه‌های روحانیت و بی اعتقادی به مبانی مذهبی و اعتماد و امیدواری بیش از حد به بیگانه بود.

*** مولفه‌های همراهی مردم ایران با نهضت امام خمینی(ع) ***

قیام امام خمینی(ره) از سال 42 نیز با محوریت یك غیرت دینی و تمسك به وعده‌های الهی و عدم اتكا به آنچه در آن دوران ابرقدرت خوانده می‌شد، آغاز شد و روند آن طی 15 سال اوج گرفت و هرچه به نقطه پیروزی نزدیك می‌شد، مولفه تجمعات مردمی مرتبط با آن شور و هیجان افزون‌تری می‌یافت.

قیام 15 خرداد 42 به عنوان مقطع تاریخ‌ساز انقلاب اسلامی، راهپیمایی و تجمعی را در قم، تهران، ورامین، مشهد، شیراز و سایر شهرها خلق كرد كه تنها عاملش «جوشش غیرت دینی» جامعه ایران بود.

پس از خبر دستگیری امام(ره)، مردم قم سحرگاه 18 خرداد 42 به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) حركت كردند و شعار «یامرگ یا خمینی» را سر دادند. سیل جمعیت و خبر دستگیری امام(ره) به سرعت در سراسر كشور مخابره شد و طی همان روز ده‌ها تجمع و راهپیمایی شكل گرفت.

*** "غیرت دینی" ملت ایران در قیام 19 دی ***

از میان تمام خیزش‌های اجتماعی و انقلابی علیه رژیم پهلوی، قیام 19 دی سال 56 مردم قم نیز یكی دیگر از جوشش‌هایی بود كه باعث حركت‌های بعدی مردم در سراسر كشور شد. این قیام درحالی رخ داد كه باز هم عامل آن یك مساله دینی و جوشش برآمده از غیرت مذهبی بود.

پس از رحلت مرموز آیت‌الله سید مصطفی خمینی در آبان سال 56 مجالس یادبود بسیاری در اقصی نقاط كشور برگزار و تظاهراتی علیه رژیم منحوس پهلوی برپا شد. به همین دلیل دستگاه پهلوی تصمیم به مخدوش كردن چهره امام خمینی(ره) گرفت. مقاله احمد رشیدی مطلق(داریوش همایون) در روزنامه اطلاعات در اواسط دی ماه و توهین وی به امام(ره) و همچنین معرفی قیام 15 خرداد سال 42 با عنوان توطئه استعمار سرخ و سیاه و اطلاق كهنه پرستی و ارتجاع به مقوله حجاب، باعث واكنش شدید حوزه علمیه قم و مردم شد.

18 دی 56 بود كه مدرسین حوزه های علمیه دروس حوزه را تعطیل اعلام كردند و فردای آن روز یعنی 19 دی 56 نیز بازاریان قم به نشانه حمایت و همراهی با حركت حوزه، تصمیم به تعطیلی مغازه های خود گرفتند. در همان روز ساواك و شهربانی در حوالی مدارس علمیه متمركز شدند و با مشاهده حركت عظیم مردم تصمیم به حمله و تیراندازی گرفتند؛ در این روز عده زیادی از طلاب و مردم قم به شهادت رسیدند و مجروح شدند.

«جوشش غیرت دینی» مردم قم در حمایت از مرجعیت دینی و روحانیت بعد از 40 روز به تبریز كشانده شد.

مردم تبریز دانشگاه، بازار و مدارس را بكلی تعطیل و برای شركت در مجلس ختم شهدای قم به سمت مسجد جامع «میرزا یوسف آقا» حركت كردند. این جوشش انقلابی كه باز هم برآمده از یك «غیرت دینی» بود، با دعوت و اعلامیه مراجع تقلید آغاز شد و در نهایت با شهادت ده‌ها نفر، به ضرب گلوله مامورین شهربانی، به پایان رسید.

*** جوشش غیرت دینی مردم در محرم 57***

شاید بتوان گفت راهپیمایی تاسوعا و عاشورای سال 57 تیر خلاص مردم به پهلوی بود. در آن مقطع ارتش خصوصاً لشكر گارد شاهنشاهی بیش از همه ترسیده بود و احتمال جنگ مسلحانه، شورش و درگیری همه جانبه را می داد. از سوی دیگر  یك  ماه از تشكیل دولت نظامی  می گذشت. تعطیلی بازار، دانشگاه، مدارس و اعتصاب در كارخانه ها و اداره ها همچنان ادامه داشت.

از سوی دیگر با شروع ماه محرم، مراسم عزاداری مذهبی بیشتر از سال های قبل گسترش پیدا كرده بود. مردم با استفاده از ایام عزاداری تظاهرات خود را با مراسم مذهبی همراه كرده بودند. در این میان سران و دست اندركاران رژیم و به خصوص «دولت ازهاری» در سر دو راهی قرار گرفته بودند كه آیا به دسته های عزاداری و مخالف، اجازه  راهپیمایی در روزهای یاد شده بدهند یا خیر.

روز پنجشنبه 16 آذر 1357 نخست وزیر، شورای امنیت ملی را به منظور بررسی این مسئله به نخست وزیری دعوت كرد. این جلسه ساعت 12 تشكیل شد. بعد از مطرح شدن موضوع، قره باغی مخالف برگزاری تظاهرات بود و آزادی آن را خلاف هدف تشكیل حكومت نظامی دانست. اما در نهایت بعد از مدتی بحث بین موافقان و مخالفان نتیجه ای گرفته نشد و قرار شد این مساله را با شخص محمدرضا پهلوی مطرح كنند. در طی تماس‌ها و مذاكره ازهاری با محمدرضا و نیز تماس‌هایی با شریعتمداری، سرانجام اعلام شد كه اجازه راهپیمایی داده شده است.

با فرا رسیدن تاسوعا، مردم تهران از سحرگاه این روز تظاهرات خود را آغاز كردند. در این تظاهراتِ باشكوه زن و مرد پیر و جوان و حتی كودكان دبستانی با شعارها، عكس ها و تابلوهایی كه در دست داشتند از گوشه و كنار شهر از غرب، شرق، شمال و جنوب به سمت میدان شهیاد(آزادی) حركت كردند. در این راهپیمایی همه  اقشار با هر گرایشی شركت داشتند. همچنین برای اولین  بار در  یك راهپیمایی زنان هم شكل و هم بسته شركت كردند.

اكثر زنان شركت كننده با چادر سیاه، در صف های منظم با در دست داشتن عكس هایی از امام خمینی(ره) و سردادن شعارهای مختلف به راهپیمایی پرداختند. جمعیت حدود ساعت دو بعدازظهر، به میدان آزادی رسید. در میدان چند تن از شخصیت های مذهبی برای مردم سخنرانی كردند و اعلام داشتند مبارزه  ملت ایران تا رسیدن به پیروزی كامل ادامه خواهد  یافت.

«آنتونی پارسونز»، سفیر انگلیس در ایران مشاهدات خود را از آن روز این گونه بیان می كند: «راهپیمایی تاسوعا و عاشورا از نظر عظمت و انضباط و  یكپارچگی نمونه و بی سابقه بود. سفارت انگلیس كه در مركز تهران واقع شده مشرف بر خیابان فردوسی است كه یكی از راه های اصلی عبور راه پیمایان از جنوب شهر به طرف میدان شهیاد (آزادی فعلی) در پنج مایلی شهر می باشد. هر دو روز [تاسوعا و عاشورا] از ساعت 9 صبح تا وقت ناهار من در پشت پنجره  اتاق خود صفوف راهپیمایانی را كه از خیابان فردوسی می گذشتند، نظاره می كردم. این خیابان فقط  یكی از مسیرهای راه پیمایی بود و من ارقام یك میلیون تا  یك میلیون و پانصد هزار نفر جمعیت را كه درباره  تعداد شركت كنندگان در این راه پیمایی منتشر شد اغراق آمیز نمی دانم.»

آنچه راهپیمایی روز تاسوعا و عاشورا سال 57 را تبدیل به ضمانتی برای پیروزی انقلاب اسلامی كرد، «جوشش غیرت دینی» مردم با تاسی و تبعیت از مرجعیت امام خمینی(ره) بود.

*** روح مشترك راهپیمایی 9دی با تجمعات قبل از انقلاب **

اما در این میان انقلاب اسلامی هیچگاه حتی پس از پیروزی متوقف نشد و از مسیر خود بازنایستاد؛ حفظ انقلاب یكی دیگر از آرمان های امام(ره) بود كه مردم با حضور در جبهه های دفاع مقدس و همچنین مبارزه با فتنه گری های گروهك سیاسی و نظامی داخلی ازجمله منافقین، اكراد ضدا انقلاب و سیاسیون لیبرال آن را محقق كردند.

یكی از صحنه‌های مبارزه مردم با فتنه و حفظ تمامیت انقلاب و حمایت قاطع از ولایت فقیه در دو مقطع به فاصله 10 سال از یكدیگر رخ داد؛ ابتدا حماسه حضور مردم در 23 تیر 78 و دوم خلق حماسه 9 دی.

رهبر معظم انقلاب در مقایسه راهپیمایی حماسی 9دی با راهپیمایی‌های قبل از پیروزی انقلاب می‌فرمایند: «در قضیه‌ 9 دی سال 88 یك نكته اساسی است و آن نكته به هویت و ماهیت انقلاب. یعنی همان روحی كه حاكم بود بر اصل انقلاب ما و آن حضور عظیمِ بی‌نظیرِ تاریخی در سال ۵۷، همان روح در ماجرای 9 دی نشان داده شد.»

آنچه حماسه 9 دی را در حفظ تمامیت انقلاب سلامی تاثیرگذار و نقش‌آفرین كرد، جوشش غیرت دینی مردم بود. 9 دی ماه مقارن با روزی غیر تعطیل بود، ساعت تظاهرات هم سه بعدازظهر بود و از این رو با توجه به اینكه تظاهرات ملی در روز تعطیل برگزار می‌شود و قبل از ظهر به پایان می‌رسد، این راهپیمایی یك رخداد ویژه به حساب می‌آید.

تفاوت راهپیمایی روز 9 دی با دیگر راهپیمایی های انقلابی از جمله 22 بهمن و روز قدس این بود كه حضور مردم در دیگر راهپیمایی‌ها حالتی عادی و توأم با حضور اطفال و خانواده ها دارد و همچنین حضور نوعا فاقد علامت‌های خاص است و بیشتر حضور اصالت دارد تا شعار. از سوی دیگر شركت مردم در راهپیمایی نوعا با زمینه‌سازی رسانه‌ای و با دعوت شخصیت‌ها و نهادها صورت می‌گیرد.

راهپیمایی خودجوش 9 دی از همه این جنبه‌ها دارای وجه تمایز بود چرا كه از یك سو در ساعتی برگزار شد كه كارمندان، كارگران و ... به كار اشتغال داشتند و كسبه ساعت استراحت خود را سپری می‌كردند اما با این حال شركت در این راهپیمایی باید توأم با انگیزه‌های بسیار قوی می‌بود.

مردم در 9 دی شركت گسترده كردند و تقریبا همه كسانی كه آمدند همان واجدین شرایط رأی بودند كه حدود 7 ماه پیش در انتخابات شركت كرده بودند. در واقع می‌توان گفت همه كسانی كه رأی داده بودند اعم از اینكه به كاندیدای پیروز رأی دادند یا به كاندیداهای شكست‌خورده‌، به صحنه آمدند و به هیچ وجه از سر تفنن هم نیامده بودند بلكه صفوف كاملاً متراكم بود و همه بدون استثنا با خود علامتی حمل می‌كردند و به گرمی شعارهای جمعی را تكرار می‌كردند.

حماسه 9 دی انقلاب را در مقابل فتنه ای بزرگ حفظ كرد و طبق گفته رهبر معظم انقلاب كه فرمودند «9دی نمونه‌ای بود از همان خصوصیتی كه در خود انقلاب وجود داشت»، همانند راهپیمایی تاسوعا و عاشورای سال 57 ضمانتی برای ماندگاری پیام انقلاب كه همانا پیام عاشورا و مبارزه با فتنه است، شد.

آنچه حماسه 9 دی را در كتاب انقلاب تبدیل به مقطعی تاریخ ساز كرد، رنگ غیرت دینی مردم بود. رهبر معظم انقلاب حقیقت حماسه 9 دی را اینگونه تحلیل كرده‌اند: «مردم در 9 دی احساس وظیفه دینی كردند و دنبال این وظیفه، عمل صالحِ خودشان را انجام دادند. عمل صالح این بود كه توی خیابان بیایند، نشان بدهند، بگویند مردم ایران اینند. با این حركت مردم، آن حجم عظیم تبلیغات دشمن كه میخواست فتنه‌گران را مردم ایران معرفی كند و اینجور نشان بدهد كه مردم ایران از انقلابشان، از نظامشان برگشتند، بكلی نقش بر آب شد؛ یعنی مردم نشان دادند كه این، مردم ایران است. تحلیلگران خارجی وقتی نگاه كردند، گفتند از بعد از رحلت امام بزرگوار، یا شاید بعضی گفتند از بعد از حركات اول انقلاب، هیچ اجتماعی با این بزرگی، با این تپش، با این شور و هیجان وجود نداشته، كه مردم وارد میدان شدند. این، حقیقت 9 دی است.»

تظاهرات عظیم و كم سابقه 9 دی و نقشی كه مردم در این حضور ایفا كردند، بخوبی نشان داد كه كلید حل همه مسائل نظام و انقلاب و ایران در دست « مردم»‌ است و از این رو توطئه هایی كه با نادیده گرفتن این عنصر توأم است هرچند از پیچیدگی و پشتوانه های زیاد برخوردار باشد به جایی نمی رسد. همین عنصر بود كه توطئه كودتای آمریكا در سال 57 كه با حضور دو عنصر كلیدی الكساندر هیگ فرمانده ناتو و ژنرال رابرت هایزر فرمانده نیروی هوایی آمریكا با هدف ممانعت از پیروزی انقلاب اسلامی بود را باطل كرد و پس از پیروزی مانع به نتیجه رسیدن توطئه های سنگین پیاپی- در فاصله بهمن 57 تا 30 خرداد 60 گردید و تا امروز آن را باطل السحر گردانیده است.