دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و سلامت

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در بهمن 57، در همه زمینه‌ها باعث ارتقا و پیشرفت شد که یکی از این پیشرفت‌ها، در حوزه بهداشت رقم خورد. براساس آمار، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه‌های مختلف از جمله بهداشت و سلامت، پیشرفت‌های فراوانی حاصل شد که نسبت به دوران حاکمیت رژیم پهلوی از رشد کمی و کیفی فراوانی برخوردار بود. بهبود وضعیت سلامت عمومی شهروندان، افزایش محصولات درمانی و پزشکی در نقاط مختلف کشور، افزایش سطح امید به زندگی و کاهش مرگ و میر از جمله مواردی است که نشان دهنده رشد و پیشرفت در حوزه سلامت است. این نوشتار به بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و سلامت می‌پردازد.

1. شاخص امید به زندگی

براساس گزارش برنامه توسعه ملل متحد، از سال ١٣٣٩ تا ١٣٥٧ شاخص اميد به زندگي در بدو تولد از ٥/ ٤٩ سال در سال ابتدايي به ٥/ ٥١ سال به سال انتهايي رسيد؛ يعني اميد به زندگي در بين ايرانيان در آستانه پيروزي انقلاب اسلامي جزو پايين‌ترين رتبه‌ها در جهان بوده است. در حالي كه بعد از پیروزی انقلاب هر چند ٨ سال درگير جنگ بوديم اما اميد به زندگي در ايران در سال ١٣٦٧ به ٥/ ٦١ سال رسيده است. يعني در ١٠ ساله اول بعد از پیروزی انقلاب ١٠ سال اميد به زندگي ايرانيان بيشتر شده است.[1]

گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، امید به زندگی مردم ایران از ابتدای انقلاب تاکنون 22 سال افزایش یافته است. آمار بانک جهانی نشان می‌دهد در سال 1355 مردم ایران به طور متوسط تنها 55 سال عمر می‌کردند که در سال 1396 به 2/ 76سال افزایش یافته است.

2. کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های واگیردار

با پیشرفت پزشکی و نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران، علل مرگ و میر کمتر شده و فوت ناشی از بیماري هاي واگیردار و مشکلات بارداري و زایمان در ایران کاهش یافته است. افزایش خدمــات بهــداشتی در جمهوری اسلامی ایران، موجب تغییر در ترکــیب مــرگ و میـــر و دگــرگونی در ترکیب بروز بیماري‌ها شده است[2]شاخص مرگ‌ومیر خام در کشور ایران بر اساس آمارها از 13 نفر به ازای هر 1000 تولد زنده در سال‌های 1354-1349 به رقم 5 نفر در سال‌های 89-1384 کاهش یافته است. براساس مطالعات انجام شده، کاهش عمومی در مرگ‌ومیر کودکان در کشور ایران طی چهار دهه اخیر وجود داشته است.[3]

گسترش شبکه بهداشت عمومی منجر به کاهش فراوان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال هم شده است که نسبت به دوران قبل از انقلاب، رشد چشمگیری داشته است.[4]براساس گزارش بانک جهانی، در دوران رژیم پهلوی سالانه بیش از ۱۴۰ هزار نوزاد جان خود را از دست می‌دادند که این رقم در سالیان اخیر به زیر ۲۰ هزار نوزاد کاهش یافته است.

3. افزایش تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی

در اواخر رژیم پهلوی حدود 558 مؤسسه درمانی با 57927 تخت در سطح كشور وجود داشت كه براساس جمعیت كشور آمار نامناسبی محسوب می‌شد.[5] این در حالی است که در دهه چهارم انقلاب اسلامی، مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه (PHC) با ارتقاي پوشش 100 % جمعيت شهري و بيش از 94 % جمعيت روستايي كشور همراه بوده است. در عین حال، ايجاد نظام شبكه بهداشتي- درماني به عنوان يك الگوي جهاني با بيش از 18هزار خانه بهداشت و 5 هزار مركز بهداشتي- درماني به وقوع پیوسته است.[6]این مراقبت‌ها از طریق ارتقاء تعداد مراکز درمانی و بیمارستان‌ها به وجود آمده است و در همین راستا می‌توان توزیع بیمارستان در استان‌های مختلف و رعایت عدالت بهداشتی در تمامی نقاط کشور را مشاهده کرد.[7]

در حالی که در سال ۱۳۵۷، تنها ۳۷ درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند، این رقم هم اکنون به بیش از 94 درصد رسیده است. هم اکنون تعداد بیمارستان‌های فعال کشور و تخت بیمارستانی ثابت به ترتیب ۹۱۰ و 148 هزار می‌باشد. در حالی که در سال ۱۳۵۷ این ارقام 556 و 56 هزار بوده است.

4. رشد تعداد پزشکان و متخصصان حوزه سلامت

در دوران پهلوی برای سراسر جمعیت 36 میلیونی ایران به وسعت تمام شهرهای کشور فقط تعداد محدودی پزشک وجود داشت و روستاهای کشور تنها با 1500 مرکز بهداشت درمانی روستایی بدون پزشک و متخصص رنج می برد.[8] تعداد پزشكان موجود در كشور اعم از پزشك عمومی و متخصص رشته‌های مختلف در سال 1357 حدود 14 هزار نفر بود، این در حالی است كه بخش قابل توجهی از این رقم هم شامل پزشكان خارجی و بیگانه می‌شد. با این حساب٬ باز هم به ازای هر ده هزار نفر حدود 3 /9 پزشك وجود داشت .[9] براساس گزارش بانک جهانی، شاخص پزشک به جمعیت در دوره پس از پیروزی انقلاب ۶ برابر بهبود یافته است.

کشور ایران در سال 56 با 33 میلیون جمعیت، نیازمند ورود پزشک خارجی از سایر کشورها بوده است، اما هم اکنون با جمعیتی بیش از دو برابر و به تبع آن با نیازی بیشتر به پزشک، با رشد تعداد پزشکان در کشور مواجه است. همچنین در زمینه پزشک متخصص نیز از جمعیت 7000 نفر در سال 57 به جمعیت 72.792 پزشک متخصص در حال حاضر رسیده‌ایم و همچنین باید گفت که مردم بسیاری از کشورها به منظور درمان به کشورمان سفر می‌کنند تا تحت نظر پزشکان ایرانی به درمان خود بپردازند.[10]

5. رشد دانشگاه‌های علوم پزشکی

قبل از پیروزی انقلاب حدود ٧ دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود، اما در حال حاضر حدود پنجاه دانشگاه علوم پزشکی در سراسر کشور به فعالیت می‌پردازد. تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ٦٠٠ نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ٦ هزار نفر در سال افزایش یافت. سال 57، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧ هزار نفر بود، در حالی که طی سال‌های گذشته، حدود140هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند.[11] در چهار دهه گذشته رشد برجسته تعداد دانشگاه‌هاي علوم پزشـكي در كليه استان‌هاي كشور به ويژه اسـتان‌هـاي محـروم، افـزايش تعـداد دانش آموختگان گروه‌هـاي علـوم پزشـكي بـه ويـژه زنـان و قوانين مربوط به حضور ايـن فـارغ التحـصيلان در منـاطق محروم از جمله موفقيت‌هاي بخش آموزش پزشكي است.[12] تأسيس بيش از 50 دانشگاه علوم پزشكي، 350 مركز بهداشت شهرستان و 170 دانشكده رشته‌هاي مختلف علوم پزشكي در كشور تا سال 1392 به وقوع پیوسته است.[13] همچنین تا سال 96 با توجه به افزایش پزشکان و دانشجویان پزشکی این تعداد در 60 دانشگاه علوم پزشکی درکشور مشغول به فعالیت هستند.

6. ارتقاء تجهیزات پزشکی و درمانی؛ خودکفایی در لوازم پزشکی

در دوران رژیم پهلوی حدود 50 شرکت تولیدی در زمینه تجهیزات پزشکی در سطح كشور وجود داشت که همگی مواد اولیه را از خارج وارد و در داخل ایران مونتاژ می‌کردند، این شرکت‌ها تنها توانایی تامین 3 درصد از نیاز کشور را داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیش از 500 شرکت تجهیزات پزشکی مشغول به فعالیت هستند. بر اساس آمار امروزه بیش از 80 درصد از نیاز 910 بیمارستان سراسر کشور را شرکت‌های داخلی و دانش بنیان تهیه می‌کنند. در حال حاضر واحدهای تولید کننده تجهیزات پزشکی در کشور بیش از 8 هزار نوع وسیله پزشکی در کلاس‌های مختلف، تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند.

دبیرخانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا تاکید دارد که ایران در حوزه های مختلف ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته در حوزه داروسازی پیشرفت های فراوانی را داشته است که در زمینه های مختلف طراحی و ساخت قابل رویت هستند.[14] و برخی از این تجهیزات به قرار زیر است؛

کسب رتبه نخست تولید دارو در سطح منطقه، تولید 97% از داروهای مورد نیاز و و صادرات دارو از جمله داروهاي بيوتكنولوژي، خودكفايي در ساخت انواع واكسن، ريشه‌كني فلج اطفال و ساير بيماری‌های فراگير، پوشش واکسیناسیون از30% به 100%، افرايش تعداد بيمارستان‌ها و مراكز درماني، توسعه بهداشتي كشور و موفقيت در اولويت به پيشگيري بر درمان و در نهايت افزايش اميد به زندگي و كاهش مرگ و مير كودكان زير یک سال سال و کاهش مرگ و میر مادران از ديگر دستاوردهاي علمي در شاخه پزشكي محسوب مي‌شود که می‌توان از آن به‌عنوان انقلاب پزشکی نام برد.

همچنین اکنون ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را درسطح آسیا داراست و تاکنون ۱۴ دارو از این نوع در کشور تولید شده است. داروی نوترکیب به طور عمده در درمان بیماری‌های صعب العلاج مانند سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ام اسوهموفیلی به کار گرفته می‌شود.

سل، دیفتیری، سرخک، حصبه، وبا، سیاه سرفه، جذام و هپاتیت B از بیماری‌های شایع و گریبانگیر مردم در دوره پیش از انقلاب بود. پس از پیروزی انقلاب، پوشش گسترده واکسیناسیون کودکان زیر 5 سال علیه بیماری های واگیردار از 20 درصد به 95 درصد در سال 1380 رسید. اکنون همه کودکان کشور از بدو تولد علیه برخی از این بیماری‌ها حتی در دورافتاده‌ترین منطقه‌ها نیز واکسینه می شوند.

تولید چهار ماده اولیه دارویی برای ساخت داروهای جدید فشار خون ریوی ، ساخت داروهای درمان مشكلات انعقادی و ساخت داروهای شیمی درمانی، ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی، تولید داخلی داروی «لووفلوکساسین» برای درمان بیماری‌های عفونی، تولید داروي ضد سرطان «پكلي تاكسل» براي درمان انواع سرطان‌های ريه، پوست، تخمدان و سينه، داروی ضد سرطان «دوکسوروبیسین» با فناوری نانو، داروی «سترورليكس استات» برای درمان نازایی، ‌داروهای نو ترکیبی برای بیماران ام اس (با عنوان‌‌ ‌سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیتc‌‌(با‌ ‌عنوان اینترفرون پگنیله) تنها نمونه‌ای از تلاش محققان ایرانی است.

چنان که آمار نشان می‌دهد، وضعیت سلامت و بهداشت در جمهوری اسلامی ایران نسبت به رژیم پهلوی رشد کمی و کیفی داشته و وضعیت رفاهی، سلامت و بهداشت مردم بهبود یافته است. در حوزه خدمات درمانی، افزایش سطح کیفی پزشکان، افزایش تعداد پزشکان و پرستاران در مناطق مختلف کشور، تامین داروهای مورد نیاز جامعه، توسعه سلول‌های بنیادی، گسترش تامین اجتماعی و پروژه‌های حمایتی، کاهش دادن هزینه‌های درمانی، کاهش مرگ و میر، افزایش سطح امید به زندگی و... در ایران پس از پیروزی انقلاب دستاوردهای فراوانی قابل لمس و رویت است.

1- فرشاد مومنی، «انقلاب اميد به زندگي ايرانيان را افزايش داد»، روزنامه اعتماد، شماره4018، چهاردهم بهمن1396، ص14.