گزارش همایش سی ‏امین سالگرد تأسیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی- روزنامه سازندگی نوشت: همایش ملی صیانت؛ شرح سی سال فعالیت علمی و پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، با معرفی و رونمایی از تولیدات فرهنگی و هنری این مرکز در چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد.

این همایش با حضور برخی مقامات کشوری و لشکری و همچنین برخی نویسندگان و پژوهشگرانی که با مرکز اسناد انقلاب اسلامی همکاری داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، روز سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۷ در فرهنگسرای امام(ره) تشکیل گردید که در ابتدای این مراسم مجری برنامه، با اشاره به قرابت معنایی نام همایش با رسالت اصلی مرکز اسناد انقلاب اسلامی از مهدی رمضانی، دبیر همایش صیانت و از مدیران مرکز اسناد انقلاب اسلامی برای سخنرانی دعوت کرد.

رمضانی، «اعتماد و رویکرد به جوانان» در دوره ریاست روح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله حسینیان در مرکز اسناد انقلاب اسلامی را گام مهمی در راه این مرکز دانست. در این همایش به ترتیب روح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله حسینیان، علیرضا شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند، ابوالقاسم طالبی و سعید جلیلی سخنرانی کردند و کلیپ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی در ارتباط با فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و دستاوردهای مرکز اسناد انقلاب اسلامی به صورت میان‌برنامه پخش شد. حسن‌ختام این مراسم تقدیر از همسر شهید سردار سرلشکر حاج حسین همدانی و اهدای لوح تقدیر و جوایز نقدی به شش نفر از نویسندگان، پژوهشگران و فعالان در حوزه انقلاب اسلامی از جمله نادر خبازی، سید مرتضی میر دار، علی کردی، حجت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الاسلام سید حمید روحانی، گل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌علی بابایی و مرتضی سرهنگی بود. روح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله حسینیان، محمد عطریان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌فر، سیدهادی خسروشاهی، موسی حقانی، امیرحسام هاشمی و محمود فرشیدی برای اهدای جوایز در جایگاه حضور داشتند.

دستاوردهای مرکز اسناد انقلاب اسلامی

نخستین سخنران روح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله حسینیان، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، با اشاره به اینکه نهضت امام زمانی آغاز شد و به پیروزی رسید که دو ایدئولوژی بزرگ مارکسیسم و لیبرالیسم به رهبری شوروی و غرب بر جهان حاکم بودند، انقلاب اسلامی را برهم زننده توازن قوا در سرتاسر جهان معرفی کرد. حسینیان تأکید بر تدوین تاریخ انقلاب اسلامی را از نکات بسیار مهم باریک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های امام دانست و به اختصار به بیانیه امام در تاریخ ۵/۵/۱۳۵۷، ۶ ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: امام در بیانیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به مناسبت شهادت عده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از مردم مشهد، رفسنجان و جهرم فرمودند باید نویسندگان متعهدی باشند که تاریخ انقلاب اسلامی را بنگارند زیرا در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حالی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که ما زنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم، بسیاری از منفعت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طلبان در حال تحریف تاریخ هستند. نویسندگان باید تاریخ را با همه انگیزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اسلامی مردم و تظاهرات مسلمانان بنویسند.

حسینیان با اشاره به یکی دیگر از باریک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های امام، گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگویی را میان حجت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الاسلام روحانی و امام به هنگام دادن حکم تأسیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی روایت کرد که امام در مخالفت با درخواست روحانی مبنی بر پرداخت حقوق به مرکز از سوی دولت فرمود، دولت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آیند و می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روند و می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهند تاریخ به عمل و امیال آنها نوشته شود. به گفته حسینیان مرکز اسناد یک مؤسسه غیرانتفاعی و مستقل از همه قدرت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها است.

حسینیان در ادامه به ذکر بخش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از عملکردهای مرکز اسناد انقلاب اسلامی پرداخت: جمع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوری نزدیک به ۵ میلیون سند کتبی و ۴۵۰ هزار قطعه عکس، ضبط تاریخ شفاهی و خاطرات از سرتاسر ایران به میزان ۳۱هزار و ۸۰۰ ساعت چه از شخصیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در انقلاب حضور داشتند و جزو گردانندگان انقلاب بودند و چه از مردم عادی، همچنین ۱۳ هزار ساعت مصاحبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری شده، انتشار ۲۱۴ کتاب خاطرات و ۶۲ کتاب خاطرات در دست انتشار، وجود ۵۶ هزار عنوان کتاب در کتابخانه مرکز اسناد برای دسترسی عموم که ۳۶ هزار عنوان از آن در زمینه موضوع تاریخ و تاریخ انقلاب اسلامی است. او همچنین از فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های هنری مرکز در سال جاری مانند اکران مستند سازمان در رابطه با سازمان منافقین یاد کرد.

عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی و تجدیدنظرطلبی

علی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رضا شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند، استاد دانشگاه تربیت مدرس که خود را برای «محفلی علمی و گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگویی» آماده کرده بود و موضوع سخنرانی خود را متناسب با اقتضائات این نشست نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانست، عنوان بحث خود را در زمینه تجدیدنظرطلبی مطرح کرد. او در کنار این عنوان به بحث واگرایی در مسیر ۴۰ ساله نظام اشاراتی کرد که از سوی جریانات یا اشخاصی که در عبور از گردنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های متعدد از مسیر اصلی و جریان اسلامی جدا شدند، صورت گرفته است.

شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند در ادامه بحث از تجدیدنظرطلبی، این امر را که همیشه در زندگی شخصی و اجتماعی بشر وجود داشته است، در این عصر و موقعیت سکه رایجی قلمداد کرد که به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه در فضای سیاسی – اعتقادی جامعه ما شیوع جدی پیدا کرده است. از نظر شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند این پدیده نه فقط در نسل جدید که نوعاً نسبت به نسل قبل معترض‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و به دنبال تحول و نو شدن هستند بلکه در نسل بنیان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذار و جریان‌ساز نیز رخ داده است.

هر چند تغییر و تحول ممکن است در میان عامه مردم زیاد باشد اما در میان نخبگان، مدعیان و پیشروان رواج و شیوع دارد. این امر که در سطح عام و جهانی تحت تأثیر عوامل خاصی است اما با توجه به شرایط سیاسی – اجتماعی ایران این عوامل به صورت ویژه و به نحوی جداگانه قابل بررسی است. شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند در پی توضیحی اجمالی از ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مدرنیته متأخر به عنوان یکی از عوامل شیوع تجدیدنظرطلبی و همچنین تأثیر فضای روشنفکری در سطح جهانی در دهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی اضافه کرد: از دیگر عوامل جهانی شیوع این پدیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود به بحث رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و بسط بضاعت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای اشاره کرد یعنی پدید آمدن دسترسی فراوان، افزایش انتخاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، شکسته شدن فضاها و تداخلات فضایی و مهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از همه اینها رشد و رونق سوبژکتیویتی یعنی اهمیت پیدا کردن ذهنیت یا به بیانی دیگر این ذهنیت است که تعیین‌کننده همه امور است.

از نظر شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های این دوره باعث محو هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زمان روشنفکری و ایدئولوژی در فضای جهانی شده است و هر چند در بعضی از کشورهای جهان سوم هنوز روشنفکری امکان بروز و ظهور دارد اما علت اینکه تا این میزان جمهوری اسلامی در تنگنا قرار گرفته این است که هیچ جریان ایدئولوژیک دیگری در سطح جهانی وجود ندارد که دست‌کم تنها به طرح انگیزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آرمانی و اهداف بلند بشری بپردازد و این شرایط غالب موقعیت کنونی جهان است. در ایران علاوه بر ورود امواج برخاسته از روشنفکری پست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدرن با مشخصه اصلی آرمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گریزی که بر موقعیت سیاسی – اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران تأثیر گذاشت، با دو پدیده دیگر یعنی انقلاب و حکومت دینی مواجه بودیم. به باور شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند انسان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها اساساً در موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سخت مانند جنگ و کوران مبارزه برای گشودن راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جدید به فکر تغییر مسیر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افتند. از نظر این استاد دانشگاه: «این همان اتفاقی است که در جمهوری اسلامی افتاد و ما در موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف این گردنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را داشتیم و به تبع آن کسانی از جمله فعالان اجتماعی دستخوش تجدیدنظر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدند».

تجدیدنظر کردن نه‌تنها در ساحت علم و معرفت که حتی در عقاید و مواضع سیاسی فی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نفسه، دچار عیب و ایراد نیست. اندیشمند کارش این است که اگر به حقیقت جدیدی رسید، نظریه گذشته خود را اصلاح کند و عقب بنشیند. آنچه که ممکن است این اتفاق را مذموم کند مبنا و اسباب آن است. در اینکه چه زمان تجدیدنظر به یک امر مذموم تبدیل شود، باید به این توجه داشت که تجدیدنظرطلبی، امری دلیلی است یا علتی. به بیان دیگر باید دید آن فرد تجدیدنظر کننده با ارزیابی، ملاحظات، اندیشه و تأملات خود دست به این عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی زده است یا تحت تأثیر فضای گفتمانی قرار گرفته و عوامل خارج از اراده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اش او را وادار به عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.

شجاعی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زند با برشمردن سه جریان مهم تجدیدنظرکننده در جامعه ایران یعنی تحول در گرایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های راست –به معنای مرسوم آن – به سمت چپ و بالعکس آن و مهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از آن تحولی که روشنفکری دینی به آن دچار شده است، در انتهای سخنان خود، موضع چپ مذهبی را با سه ویژگی معرفی کرد: نگرش ایدئولوژیک به دین یا به تعبیر دیگر اعتقاد به اسلام هوالحل یعنی اسلامی که می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند انسان را در همه اعصار اداره کند، گرایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عدالت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهانه و تعریف ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگر در نسبت با عدالت و سرانجام مواضع و رویکردهای ضد استکباری.

اقبال هنرمندان به خاطرات

ابوالقاسم طالبی، نویسنده و کارگردان در سخنان کوتاه خود گفت: اگر هالیوود در سینما قدرتمند ظاهر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، بیشتر به این دلیل است که از کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، رمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و خاطرات استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند و بزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جهان فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی هستند که بر اساس خاطرات و رمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ساخته شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حالی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که هنرمندان ما به استفاده از کتاب و خاطرات اقبالی نشان نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند.

رونمایی از چهل اثر

پیش از شروع سخنان سعید جلیلی، قرار بر این بود که برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای مجزا برای رونمایی از چهل عنوان کتاب از مرکز اسناد انقلاب اسلامی به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران برگزار شود اما به دلیل ضیق وقت، تیزری به عنوان معرفی و مرور این آثار در این مراسم پخش شد. برخی از این عناوین بدین قرارند: اندیشه سیاسی آیت‌الله سید علی خامنه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای، دستاوردهای سیاسی انقلاب اسلامی، دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی، دستاوردهای نظامی انقلاب اسلامی، دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی، تاریخ تحولات سیاسی جمهوری اسلامی ایران جلد نخست، چهارم، پنجم و هفتم و چگونگی تصویب اصل ولایت فقیه در قانون اساسی.

حفظ حافظه ملی

سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نماینده مقام معظم رهبری در شورای امنیت ملی، یکی از سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مهم یک ملت را تجارب ملی آن معرفی کرد. بنا به گفته جلیلی هرچند برای برخی از تجارب هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مادی و معنوی سنگینی پرداخت شود، روند پیشرفت یک ملت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به خاطر یک تجربه تلخ متوقف شود.

یکی از چیزهایی که در این زمینه اهمیت پیدا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند این است که همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور که اگر در زندگی فردی دچار فراموشی شویم، ادامه حیات به شکل مؤثر کاهش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد، برای یک ملت در سطح سیاسی – اجتماعی هم وضع به همین شکل است. اگر حافظه یک ملت به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به فراموشی سپرده شود یا دچار تحریف شود، خسارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی را به دنبال خواهد داشت. جلیلی در ادامه تأکید کرد: ما بدون حافظه ملی نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانیم تجارب ملی خودمان را حفظ کنیم و بر اساس آن تجارب ملی، حرکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آینده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مان پرشتاب و با هزینه کمتر باشد. به همین خاطر شاید یکی از حرکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اساسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که از سوی دشمنان یک ملت بسیار مشاهده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، این است که نگذارند حافظه یک ملت به شکلی خوب فعال باشد.

جلیلی در رابطه با اهمیت این نشست و مرکز اسناد انقلاب اسلامی گفت: شاید اهمیت چنین جلسه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای و مرکزی در این باشد که به حفظ حافظه ملی کمک کند و خواهش من از عزیزانی که سند انقلاب اسلامی هستند این است که در این زمینه همکاری کنند چرا که امروزه حرکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای پوشاندن، تحریف یا تقطیع حافظه یک ملت به ویژه نقاط مثبت آن صورت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد. جلیلی حضار و علاقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مندان را بدین نکته توجه داد که نباید دستاوردهای مرکز اسناد انقلاب را روایتی ساده در نظر گرفت و افزود: زمانی که از تحول در علوم انسانی صحبت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم یکی از مبانی این تحول می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند استفاده صحیح از همین روایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها باشد زیرا وقتی روایتی بتواند دقیق و صحیح ارائه شود، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان آن را به عنوان مبنایی برای برخی نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها قرار داد.

به گفته جلیلی ما در انقلاب روایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فراوانی داریم که اگر درست توصیف و تبیین شود، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به بسیاری از نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در عرصه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف کمک کند. جلیلی به عنوان نکته آخر، روایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گری و حفظ تجارب، سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و تقویت حافظه ملی یک ملت را با توجه به عنصر زمان دارای اهمیت اساسی خواند و گفت هر چند اگر متن بسیاری از روایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ارائه شود اما در زمان خود نباشد، تأثیری که باید را نخواهد داشت. بنابراین در مقاطع و بزنگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نیازمند آن هستیم که یک روایت در زمان خودش و به شکل صحیح بیان شود. چنان که امروزه آنچه حرکت یک ملت را تشکیل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد باور عمومی است و این باور را همین روایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها تعریف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند.