سیری بر اجلاسیه فوق‌العاده خبرگان رهبری در 15 مرداد 1368
پایگاه مرکز اسناد
انقلاب اسلامی؛ در 4
اردیبهشت‌ماه 1368، حضرت امام خمینی طی حکمی به رئيس‌جمهور وقت، هيأتی متشكل از بيست نفر از رجال مذهبی و سياسی و
پنج نفر به انتخاب نمايندگان مجلس شورای اسلامی را مأمور بازنگری و اصلاح قانون
اساسی در چند محور از جمله: شرايط رهبری، عدم تمركز در مديريت قوای مجريه و قضاييه
و صدا و سيما، چگونگی بازنگری قانون اساسی در آينده، مجمع تشخيص مصلحت برای حل
معضلات نظام، تعداد نمايندگان و تغيير نام مجلس شورا نمودند.
روزنامه جمهوری اسلامی 7 اردیبهشت
67
شورای
بازنگری از تاريخ ۷ ارديبهشت
تا ۲۰ تيرماه با تشكيل
چهار كميسيون و طي ۴۱ جلسه
علنی ضمن اصلاحاتی در اصول و سرفصل‌ها و مقدمه قانون اساسی، چهل و هشت اصل مدون را
به تصويب نهايی رسانيد.
تغییرات
عمده قانون اساسی بر اثر این بازنگری به این شرح بود: حذف شرط مرجعیت برای مقام
رهبری، افزایش اختیارات رهبری، تغییر ولایت امر به ولایت مطلقه، افزایش اختیارات
شورای نگهبان، تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، حذف مقام نخست‌وزیری، تغییر نام مجلس
شورای ملی به مجلس شورای اسلامی.
متعاقب
آن رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ 28 تیرماه 1368 فرمان همه‌پرسی
اصلاحیه قانون اساسی را با توجه به نامه آیت‌الله مشکینی مبنی بر پایان کار بازنگری
قانون اساسی را صادر کردند و بدین ترتیب انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری و همه‌پرسی
اصلاحیه قانون اساسی، به صورت همزمان در 6 مرداد ماه 1368 برگزار شد که در این همه‌پرسی
تعداد 16 میلیون و 428 هزارو 976 نفر از واجدان شرایط شرکت کرند و طی آن اصلاح
قانون اساسی با بیش از 97 درصد آراء توسط مردم تایید شد.
روزنامه جمهوری اسلامی؛ 8 مرداد 1368
چند روز پس
از انتخابات و رسمیت یافتن قانون جدید، مجلس خبرگان مجددا تشکیل جلسه داد تا با
توجه به قانون جدید، رهبری آینده نظام جمهوری اسلامی ایران را مشخص کند.
اجلاسیه مجلس خبرگان در روز 15 مرداد، با اعلام یکی از منشیان
مجلس، آقای محمد مؤمن، آغاز شد که بنا بر اظهارات وی، دستور جلسه پس از قرائت
قرآن عبارت بود از «اول، رأی‌گیری برای تعیین محل اجلاسیه، با توجه به ضرورت موجود؛
2- رأی‌گیری برای تعیین هیئت رئیسه؛ 3- بررسی مسئله رهبری با توجه به
بازنگری انجام‌شده در
قانون اساسی.» سپس مجلس برای برگزاری اجلاسیه آماده شد که مطابق با معمول، نطق‌ها و مباحث مجلس با نطق آغازینِ آیت‌الله مشکینی، ریاست مجلس خبرگان شروع شد.
آیت‌الله مشکینی نطق خود را آغاز کرد و گفت: «انتخاب خبرگان
در همان روز رحلت امام، فردی را برای رهبری، جناب آیت‌الله خامنه‌ای را، برای رهبری. من فکر می‌کنم این قضیه چه جور شد؟! واقعاً این، یکی از معاجز بود؛ برای اینکه مسئله‌ای نبود که پیشبینی شده باشد. ما تا حدی وارد کار بودیم، اما من می‌دانم که راجع به این موضوع، صحبتی نشده بود؛ اگر یک تصوراتی
بود، به مرحله تصدیق
جدی نیامده بود؛ در همان جا، خلق‌الساعه، پروردگار این را الهام کرد برای ما و این مسئله، الهامی
بود.»
آقای مشکینی در بخش دوم سخنانش، به بحثی نظری و شرعی پیرامون ولایت فقیه می‌پردازد. این بحث نظری در تبیین مسئله ولایت فقیه و نیز قواعد مبنایی مجلس خبرگان رهبری، مقدمه‌ای بود برای مباحث آیت‌الله مشکینی که او در مقام نتیجه‌گیری، این مبانی نظری را به موضوع بحثِ اجلاسیه متصل می‌کند. به این ترتیب، زمینه بحث پیرامون رهبری آیت‌الله خامنه‌ای و سنجش و بررسی مجدد آن از سوی خبرگان رهبری فراهم شد.
سپس حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی در این مرحله از فرآیند کاری اجلاسیه پانزدهم مرداد، دستور اصلی اجلاسیه را بیان می‌کند: «الآن آنچه که مطرح است این است که با توجه به صفات جدید و شرایط جدید و اختیارات
جدیدی که در قانون اساسی تصویب‌شده جدید
ما، برای رهبری هست، ما اینجا باید رأی بدهیم که «این شرایط، بر رهبر موجود ما منطبق است» که از این طریق،
ادامه رهبری
ایشان را تأیید می‌کنیم. این مضمون کاری است که باید در این جلسه انجام بدهیم.»
وی ادامه می‌دهد: «آقایان شورای نگهبان فرمودند که چون در جلسات قبل که بحث بود، براساس قانون اساسی قدیم، ما
رهبری را انتخاب کرده بودیم و در قانون اساسی جدید، شرایط و صفات و وظایف رهبری، یک مقداری تفاوت کرده... لذا آقایان گفتند چون ما می‌خواهیم قانون اساسی مصوب جدید را اعلان بکنیم، و این سؤال ممکن
است در ذهن اشخاص بیاید و خدشه‌ای گاهی بکنند بعضی از افراد و بگویند «این رأی، مربوط به قانون
اساسی قدیم بوده و قانون اساسی جدید، چیزهای جدید دارد» [برای اینکه] این شبهه نماند، در تاریخ ما، برای یک روز هم نماند...»
به این ترتیب، اجلاسیه پانزدهم مرداد، پس از تصویب قانون اساسی جدید و یک روز
بعد از اعلان صحت همه‌پرسی از سوی شورای نگهبان، تشکیل شد. پیش از بررسی و بیان نطق‌های نمایندگان پیرامون موضوع، منشیان مجلس، موارد تغییریافته اصول قانون اساسی درباره رهبری را برای نمایندگان قرائت کردند. به این ترتیب
که آقای طاهری خرم‌آبادی این اصول جدید و تغییریافته را از متن قانون اساسی می‌خواند و توضیحات مختصری به وسیله او یا آقای مؤمن به خبرگان رهبری ارائه می‌شد. در این روند، اصول پنجم، پنجاه و هفتم، یکصد و هفتم، یکصد
و نهم، یکصد و دهم و یکصد و یازدهم، قرائت شد.
در ادامه اجلاسیه، حجت‌الاسلام موسوی تبریزی به عنوان اولین
ناطق گفت: خبرگان... حضرت آیت‌الله آقای خامنه‌ای را به رهبری جامعه انتخاب کردند که طبق آن قانون اساسی بود،
بنابر آن نظریه که «مرجعیت بالفعل، شرط نبوده»... به نظر من ایراد شورای نگهبان وارد نیست و کاری که خبرگان آن روز انجام دادند طبق قانون است...»
سپس آیت‌الله جنتی به عنوان موضع شورای نگهبان و تبیین دغدغه این شورا صحبت کرد. او گفت: «...آنچه بود این بود که
این شبهه در اذهان بعضی‌ها خواهد آمد؛ یعنی براساس مطالبی که در اجلاسیه قبلی مطرح شد و تعبیر «موقت» به کار رفت تا تصویب قانون
اساسی... ما نمی‌خواستیم بگوییم که «این اشکال، وارد است» از نظر خود ما هم این اشکال وارد نیست و محل ندارد؛ ولی یک مسئله‌ای به این مهمی، رهبری و موضوعی که محور همه مسائل دیگر است،
باید جوری باشد که هیچ‌گونه شبهه‌ای برای
افرادی که احیاناً می‌خواهند یک وقتی ایرادگیری بکنند، باقی نماند.»
سپس هاشمی رفسنجانی گفت: «آن موقع بحث این بود که چون معلوم بود قانون اساسی دارد اصلاح می‌شود و نمی‌دانستیم شرایط جدید چه خواهد بود، آیا شورایی می‌شود بعداً یا چیز دیگری می‌شود، وقتی می‌خواستیم رأی بگیریم-در جلسه گفته شد که رأی را موقت نگیرید،
و ما هم رأی را موقت نگرفتیم- منتها این حرف گفته شد که اگر شرایط جدیدی در قانون اساسی
پیش آمد که نیاز داشت براساس آن شرایط، ما جلسه تشکیل بدهیم، این کار را بکنیم.»
هاشمی رفسنجانی تاکید کرد که دلیل رأی‌گیری مجدد، تصویب قانون اساسی جدید است و نه اینکه رأی نخست
خبرگان در اجلاسیه چهاردهم،
غیرقانونی و خلاف قانون بوده است. و سپس رای‌گیری انجام می‌شود.
رأی‌گیری
هاشمی رفسنجانی، متن نهایی‌ای را که قرار بود برای رأی‌گیری مطرح شود با ذکر مطابقت صلاحیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای با صفات لازم برای رهبر در قانون اساسی جدید، مطرح و بار دیگر برای نمایندگان قرائت کرد. سپس از 64 نفر عضو حاضر در مجلس خواست
که در رأی‌گیری به
این متن پیشنهادی شرکت کنند: «موافقان با این متن، قیام کنند.» با شمارش آرای مخالف،
و افرادی که قیام نکرده بودند، تنها چهار نفر به عنوان مخالف، روی صندلی‌های خود نشسته بودند.
خبرگان، در همان روز اجلاسیه با آیت‌الله خامنه‌ای دیدار کردند که رسانه‌ها، خلاصه‌ای از مطالب این دیدار را نیز انعکاس دادند. روزنامه
کیهان طی گزارشی با عنوان «مجلس خبرگان ادامه رهبری آیت‌الله خامنه‌ای را تصویب
کرد» نوشت: «مجلس خبرگان در جلسه‌ای فوق‌العاده، دیروز (15 مرداد) ضمن بررسی اصول
جدید قانون اساسی، با اکثریت قاطع قریب به اتفاق آراء ادامه رهبری آیت‌الله خامنه‌ای
را تصویب کرد.»
روزنامه کیهان؛ 16 مرداد 1368
به
گزارش روزنامه جمهوری اسلامی، آیت‌الله مشکینی با اشاره به این جلسه مجلس خبرگان،
نظر اکثریت قاطع اعضای این مجلس مبنی بر مطابقت کامل حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با
شرایط رهبری که در اصلاحات قانون اساسی پیشبینی شده بود را خاطر نشان کرد.
روزنامه کیهان؛ 16 مرداد 1368
آیت‌الله خامنه‌ای در واکنش به تصمیمِ خبرگان فرمودند: «از همه آقایان محترم به خاطر حسن ظن و نظرشان نسبت به بنده، که این مسئولیت مهم و بار سنگین را به اینجانب محول کردند و بنده
را مسئول قرار دادند، صمیمانه تشکر می‌کنم.... لازم نیست تأکید بکنم که این بار مسئولیت، بسیار سنگین و خطیر می‌باشد و امتحان الهی هم است. البته مسئولیت‌های بزرگ، به نسبت عظمت و خطورشان، مورد توجه و عنایت بیشتر
پروردگار هم قرار می‌گیرند و باید عرض کنم که «هذا من فضل ربی لیبلونی أ اشکر أم اکفر.» اگر خدای متعال
توفیق بدهد و دعای حضرت ولی عصر (ارواحنا فداه) شامل حال بشود و بتوانم این وظایف بسیار
خطیر و سنگینی که به من متوجه است، ان شاءالله آنها را انجام بدهم، لطف و فضل الهی
و افتخاری بزرگ برای من خواهد بود و به خدا پناه می‌بریم... من همین‌طور که از اول تا حالا به این قضیه نگاه می‌کنم و وضعیت تمهید مقدمات و ترتیب نتایج بر مقدمات را می‌بینم، احساس می‌کنم مثل اینکه اراده الهی و خواست خداست. لذا من هم در مقابل آن چیزی که
به نظر می‌رسد خدای
متعال اراده فرموده، کار به این شکل انجام بگیرد، تسلیم می‌شوم و آن را به‌عنوان قضا و تقدیر الهی تلقی می‌کنم و مسئولیت را با همه سنگینی و خطورتش، بر دوش می‌گیرم.»
