مجلس و نماینده تراز در دیدگاه امام خمینی(ره)

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی -حسین شمسیان؛ مجلس شورای اسلامی از جمله‌ نهادهای برآمده از نظام جمهوری اسلامی است که با رأی مردم سررشته تقنین و نظارت بر امور کشور را در اختیار دارد. حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی دیدگاه‌های بدیع و تازه‌ای درباره ویژگی‌ها و وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی دارند که بازخوانی آن‌ها، جامعه را به برآمدن مجلسی در تراز انقلاب اسلامی رهنمون می‌کند.

نماینده تراز از نگاه حضرت امام خمینی(ره) چند ویژگی مهم و کلیدی دارد. مهم‌ترین عنصر در اندیشه حضرت امام(ره) آنست که نماینده باید از بطن توده‌های مردم باشد. به تعبیر دیگر نماینده باید سختی کشیده و پابرهنه باشد. کسی که حال و روز مردم را درک کرده و گذشته‌ای داشته که بر اساس آن بتواند برای محرومین تصمیم‌گیری کند. امام(ره) معتقد است کسی که زندگی فقیرانه‌ای داشته و حالا زندگی اشرافی دارد نمی‌تواند نماینده خوبی برای مردم باشد. لذا زندگی فعلی نماینده مجلس نیز باید زندگی ساده و در حد مردم عادی باشد.

از منظر امام، نماینده مجلس باید خداترس باشد و از دشمنان واهمه‌ای نداشته باشد. امام بر عدم ترس از دشمن تأکید ویژه‌ای دارند و می‌فرمایند اگر از دشمن نترسیدید می‌توانید برای مردم خود تصمیم درست بگیرید. تعبیر امروزی این جمله این است: راه نجات، دست دراز کردن به سوی آمریکا نیست.

یکی ازمهمترین ویژگی‌هایی که امام برای نماینده تراز برشمرده‌اند - تا نماینده بتواند مجلس را در رأس امور قرار دهد - داشتن بینش و فهم سیاسی دینی است. یعنی نماینده باید سیاست‌مدار و وقت‌شناس باشد تا مجلس وزن پیدا کند و در رأس امور قرار گیرد. قوانین و مقررات را با توجه به شرایط زمان و مکان و به لحاظ محکمات و متشابهات دینی بتواند ارائه و تصویب کند.

اصلا نگاه امام به مجلس و قوه مقننه نگاه تشریفاتی نبوده است. اوایل انقلاب قبل از تصویب قانون اساسی عده‌ای به امام گفتند در حال حاضر قوانینی نداریم، اجازه دهید عده‌ای از علما بیایند بر اساس شریعت قوانینی را تصویب نمایند. اما با پاسخ تاریخی امام مواجه شدند که فرمودند: رأی همه اعم از طلبه و کشاورز مهم است.

امام(ره) با پیشنهاد این افراد به شدت مخالفت کردند چرا که اعتقاد داشتند تک تک مردم باید سرنوشت‌شان را خودشان مشخص کنند. این تأکید امام نشان‌دهنده اهمیت جایگاه مجلس و نمایندگان در اندیشه ایشان است. امام به هیچ‌وجه مجلس را تشریفاتی نمی‌دیدند.

علاوه براین حضرت امام(ره) تاکید فراوان بر ساختارمند کردن حاکمیت داشتند. در موارد متعددی مجلس مصوباتی را خلاف نظر ایشان تصویب نمود، عده‌ای که از نظر ایشان آگاه بودند به ایشان مراجعه کرده و خواستند امام(ره) به نوعی این دسته از مصوبات را وتو کنند. اما ایشان در پاسخ می‌فرمودند که ساختار قانونی رعایت شود؛ اگر این مصوبات ایرادی دارد باید از طریق شورای نگهبان بررسی و اصلاح گردد.

امام خمینی، آن پیر فرزانه با این دیدگاه واقعا مجلس را بر اساس شأنی که قانون اساسی برایش قائل شده، در رأس امور می‌دانستند. این که هر نماینده مجلس بعد از سوگند دیگر نماینده شهر خودش نیست و نماینده مردم کل کشور است و اختیار دارد که در تک تک شئون کشور اظهار نظر نماید. امام به معنای واقعی این مسئله را در ساختار جمهوری اسلامی تعبیه کردند و خودشان هم مؤمن به این قضیه بودند.

مبحث دیگر در رابطه با وکیل‌الدوله یا وکیل‌المله بودن است. این مسئله دولبه یک شمشیر است که گاهی دچار افراط و گاهی دچار تفریط می‌شود. برخی نظر حضرت امام را بر این مبنا می‌دانند که مجلس مجموعه‌ای از افرادی باشد که به هیچ وجه با دولت مستقر کنار نیایند و همیشه بین دولت و مجلس زد و خورد باشد. در نتیجه کشور با این شرایط هیچ وقت سر و سامان نخواهد داشت. از سوی دیگر عده‌ای می‌گویند ما باید نمایندگانی داشته باشیم که با دولت هماهنگ باشند تا کار کشور سامان گیرد، در مسیر همراهی با دولت مصوبات راحت‌تر به اجرا دربیاید و کار کشور سرعت پیدا کند.

تاریخ جمهوری اسلامی هر دوی این‌ها را تجربه کرده است. مجلسی داشتیم که کاملا در دست دولت بود؛ مجلس دیگری هم بود که کاملا با دولت در حال ارّه دادن و تیشه گرفتن و منازعه به سر می‌برد. امام و رهبری نظرشان این نیست. اصل بر استقلال وکلای مجلس و مقامات دولت است. این از ولایت تبعیت کردن است و بارها و بارها بر آن تاکید شده که نماینده باید استقلال و حرّیت داشته باشد. نماینده اگر به یک وزیر و تشکیلات اداری وابسته شد عملا دیگر نمی‌تواند نماینده مردم باشد چرا که دائما در حال داد و ستد است. این نماینده اگر سؤالی می‌کند و یا تذکری می‌دهد آن‌ را ابزاری برای ستاندن داد مردم نمی‌داند. بلکه سؤالات و تذکرات این دسته از نمایندگان ابزاری برای داد و ستد با معاون پارلمانی فلان وزراتخانه است. این نماینده هرگز نمی‌تواند نماینده مردم باشد.

تیزبینی و رصد به‌موقع جامعه از ویژگی‌های نماینده مجلس است. از دیگر نکات مهم نمایندگی داشتن خوی مردمی و با مردم بودن می‌باشد. نماینده باید صدای مردم را در صحن مجلس خالصانه برساند و مطالبه کند. شاید نماینده به خاطر این مطالبه‌گری‌دنیا و آینده کاری‌اش به خطر بیفتد؛ آن کسی می‌تواند این کار را انجام دهد که به فکر آینده جلوتر یعنی آخرت باشد. مسئلی که حضرت امام(ره) همواره بر آن تاکید داشتند.