نقش آیت‌الله دستغیب در راهبری مبارزات مردم شیراز در دوران نهضت اسلامی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب از جمله روحانیون مبارزی است که نقش مهمی در تاریخ نهضت امام خمینی به خصوص در شیراز ایفا کرد. مبارزات سیاسی او علیه سلطنت پهلوی، از زمان كشف حجاب شروع شد و تا سال‌های سقوط سلسله پهلوی ادامه یافت. بی‌شک حضور عالم مبارزی چون او در شیراز، غنیمتی برای نهضت امام بود. وی از سال 1341 تا 1357 در تمامی تحولات انقلابی شیراز نقش داشت.

این نوشتار به طور گذرا، به نقش آیت‌الله دستغیب در راهبری مبارزات مردم شیراز در دوران نهضت اسلامی می‌پردازد.

مخالفت با لوایح شش گانه

آیت‌الله دستغیب از همان ابتدای نهضت تمام قد علیه طرح‌های امریکایی رژیم پهلوی ایستاد. به عنوان نمونه می‌توان به مخالفت وی با لوایح شش گانه محمدرضا پهلوی اشاره کرد.

سيدهاشم دستغيب فرزند آیت‌الله دستغیب در مورد مخالفت پدرشان در ماجرای لوایح شش گانه می‌گوید: «مرحوم شهيد دستغيب در شب جمعه در همين شبستان بزرگ مسجد جامع که هزاران نفر بودند (در رابطه با لوايح شش­گانه) صحبت کرد ... آن بزرگوار شروع کرد به دفاع از روحانيت و گفت من زحمت‌کش‌تر از طلبه و محروم‌تر از منافع مادي سراغ ندارم، در اين زمينه روحانيت خيرخواه مردم است... سخنراني بسيار مهيجي بود مثل توپ صدا کرد.»

تأثیر سخنرانی‌های آیت‌الله دستغیب در مخالفت با لوایح شش گانه به حدی بود که سرلشگر پاکروان طی تلگرافی به شیراز دستور می‌دهد که با آیت‌الله دستغیب اتمام حجت شود: «پس از تبادل نظر با استاندار، آقای استاندار با روحانی مزبور ملاقات و وی را متوجه عواقب وخیم این نوع خلاف نموده، بخصوص تذکر داده شود در صورت ادامهٔ این وضع، شخص نامبرده مسئول هرگونه پیش آمد ناشی از این تحریکات خواهد بود.»

قيام 15 خرداد و دستگيري آيت‌­الله دستغيب

آیت‌الله دستغیب که از همان آغاز نهضت همراهی خود را با امام خمینی اعلام کرده بود، به دنبال دستگيري شبانه امام در 15 خرداد 1342، علیه رژیم پهلوی به سخنرانی پرداخت و با بسیج کردن مردم شیراز این اقدام شاه را محکوم کرد.

محمدمهدي دستغيب برادر شهید دستغیب به یاد می‌آورد: «خبر رسيد امام را در قم دستگير کرده‌اند؛ فرداي آن روز، مجلسي در مسجد جامع گرفته شد و طي آن مردم را آگاه کردند و تظاهرات صورت گرفت. دستگاه بلافاصله حکومت نظامي اعلام کرد. صبح آن روز مردم همه در مسجد جامع جمع بودند تا قيام کنند که حکومت نظامي برقرار شد. البته مغازه‌ها همه بسته شد. مردم از خانه بيرون ريختند؛ جمعيت فوق­العاده‌اي در خيابان­ها به راه افتاد و نظامي­ها هم تيراندازي مي‌کردند».

ساواک شيراز نیز در گزارشی می‌نویسد: «بدين‌وسيله با استحضار عالي مي‌رساند، در تعقيب اخبار منتشره از راديو از ساعت 19 روز جاري عده‌اي از علما من‌جمله آقايان سيدعبدالحسين دستغيب، آيت­الله محلاتي، سيد مجدالدين مصباحي، ساجدي و تعدادي از سران محلات شروع به تحريکات نموده و در مساجد جامع، گنج، صاحب­الزمان مردم را تشويق به اجتماع و ضمن انتقاد شديد از نحوه‌ عمل دولت، اعتراض به دستگيري آيت‌الله خميني مردم را تحريک نمودند»[1] متعاقب این اقدامات بود که آیت‌الله دستغیب توسط مأموران رژیم دستگیر شد.

اعتراض به جشن هنر شیراز

همزمان با برنامه جشن هنر شیراز، آيت‌الله دستغيب به عنوان سکاندار انقلاب اسلامي در شيراز، بر روی منبر شروع به طرح قضيه‌ جشن هنر نموده و تحت عنوان نهي از منکر به شدت اعتراض ‌کرد.

اعتراضات آيت‌الله دستغيب در این زمان ساواک را به شدت سردرگم می‌کند به طوری ساواک در گزارشی می‌نویسد: «در روز جمعه سوم ماه رمضان آقاي حاج سيدعبدالحسين دستغيب در مسجد جامع روي منبر از جشن هنر به شدت انتقاد مي‌کند و مي‌گويد خداوند لعنت کند کساني که در اين جشن شرکت مي‌کنند».[2]

در نتیجه اعتراضات آیت‌الله دستغیب مردم علیه رژیم تحریک می‌شوند، شدت تأثیر سخنان وی در این زمان عرصه را بر ساواک تنگ کرد به طوری که ساواک عجز خود از کنترل وی را اعلام می‌کند و در گزارشی خواستار طرد وی از شیراز می‌شود: «ضروري است به منظور جلوگيري از تحريكات بيشتر مخصوصاً با فرا رسيدن جشن هنر، مشاراليه از منطقه طرد گردد».[3]

ساواک همچنین گزارش داد: «[نامبرده اظهار داشت] ما جشن هنر (بي­هنري) را محكوم نموده و نمي‌گذاريم امسال برپا شود و حاضرين با سه مرتبه فرياد صحيح است او را تأييد نموده‌اند. دستغيب ادامه داده پادشاه مسلمين در تخت­جمشيد پشت سر زرتشتيان عكس گرفته و عكس... هنوز هست مي‌گويند مسلمان هستند، ولي كارگران را در عيد مبعث تعطيل نكردند».[4]

علماي شيراز براي جلوگيري از برگزاري جشن هنر شيراز اعلاميه‌اي هم صادر كردند که نام بزرگاني چون آيت­الله محلاتي، آيت­الله دستغيب، احمد پيشوا، سيدمحمد امام، سيدحسين ساجدي و ... در اعلاميه وجود دارد. با چنين اقداماتي بود كه رژیم پهلوي اعلام كرد در سال 1357 جشن هنر شيراز برگزار نمي‌شود. [5]

در واکنش به مقاله­ اهانت‌آميز

رژیم پهلوی برای کاستن از محبوبیت امام خمینی، در دی ماه 1356 اقدام به چاپ مقاله‌ای توهین آمیزی علیه ایشان کرد که باعث خشم مردم در سراسر کشور شد. در شیراز آیت‌الله دستغیب پنج روز بعد از انتشار مقاله­ اهانت‌آميز سخنراني شديداللحني ايراد كرد.

بر اساس اسناد ساواک این سخنرانی‌ آیت‌الله دستغیب در بسیج مردم علیه رژیم پهلوی نقش مهمی داشت به طوری که ساواك در بولتن سري كه براي محمدرضا پهلوي تهيه مي‌كرد در تاریخ 24 دی 56 می‌نویسد: «يادشده همچنين متعاقب حوادث اخلالگرانه دي­ماه سال 2536 شهر قم، با ايراد سخنراني خلاف مصالح مملكتي، تحريكاتي را بين متعصبين مذهبي شهر شيراز بعمل آورده كه اين تحريكات در انجام فعاليت­هاي اخلالگرانه افراطيون مذهبي در شيراز مؤثر بوده است».

در 25 خرداد سال 1357 نیز آیت‌الله دستغیب در مسجد جامع شیراز، پس از قرائت دعاي كميل، سخنراني شديد‌اللحني علیه رژیم خودکامه پهلوی ايراد كرد و در خلال سخنان خود ضمن گراميداشت یاد شهداي قم، تبريز، يزد و جهرم به تغيير تاريخ هجري شمسي به شاهنشاهي اعتراض نمود.[6]

او همچنین در تاريخ هشتم تير در سخنراني خود، مردم را به قيام عليه حكومت پهلوي فراخواند و مردم هم پس از پايان سخنراني وي تظاهرات دو هزار نفري برپا كردند.

سخنرانی شب عید مبعث

از جمله سخنراني‌هاي مشهور شهيد آيت‌الله دستغيب در تاريخ انقلاب اسلامي، سخنراني در شب عيد مبعث در تاريخ 19 تیر1357 در مسجد جامع شيراز است. آيت‌الله دستغيب در این سخنرانی پس از افشای جنایات رژیم پهلوی می‌گوید: رهبر ما امام خميني است و پس از اتمام مردم و جوانان در محوطه­ حرم شاهچراغ شعارهاي «درود بر خميني، سلام بر خميني» تظاهرات کردند.

ساواک در گزارشی می‌نویسد: «سخنان يادشده كلاً تحريك‌آميز بوده و حتي ضمن سخنراني جوانان را به مبارزه دعوت و از آنان خواست كه به مبارزات خود ادامه دهند. پس از اتمام سخنراني شهيد دستغيب، مردم و جوانان در محوطه‌ حرم شاهچراغ با شعارهاي درود بر خميني، سلام بر خميني، صلوات بر خميني، تظاهرات كردند».[7]

يكي از فرزندان شهيد دستغيب درباره­ تاثیر اين سخنراني می‌گوید: «به قدري سخنراني آتشين بود كه ...از فرداي آن روز مردم با ميخ و چكش به پاك­كردن تاريخ شاهنشاهي از روي سنگ‌هاي قبر سرگرم شدند. نه تنها از روي سنگ‌هاي قبر بلكه هر جا اعلاميه يا نشريه‌اي به اين تاريخ مشاهده مي‌شد، عكس‌العمل نشان مي‌دادند».

مبارزات در ماه رمضان

گسترش مبارزات مردمی در سال 57 و ترس رژیم پهلوی از این مبارزات باعث شد در رمضان سال 57 در شیراز مسجد جامع به مدت دو هفته تعطيل شود. از این‌رو مأموران درب‌هاي مسجد را بستند و بر پشت‌بام­ها و گلدسته‌ها مستقر شدند. در این برهه نیز باز آیت‌الله دستغیب نقش ویژه‌ای در راهبری مردم شیراز داشت. رژیم نیز از ترس وضعیت پیش آمده مجبور به باز کردن درب مساجد شد.

مأمور ساواك در گزارشی به تاريخ 29/5/1357 در مورد آیت‌الله دستغیب می‌نویسد: «از طرفداران سرسخت [امام] خميني مي‌باشد. با سخنراني­هاي تحريك‌آميز مكرر خود يكي از مسببين اصلي تمام آشوب‌ها و تظاهرات در شيراز مي‌باشد... اخيراً عده‌اي از بانوان مذهبي شركت‌كننده در سخنراني وي پس از پايان جلسه در پيشاپيش تظاهركنندگان مرد حركت و با دادن شعارهاي ضدميهني در خيابان‌ها، مردم را تحريك مي‌نمايند».[8]

در جریان ۱۷ شهریور 1357 و اعلام حکومت نظامی در ۱۲شهر از جمله شیراز، ماموران نظامی رژیم، شبانه به خانه شهید دستغیب ریختند و او را دستگیر کرده و به تهران فرستادند. آیت‌الله دستغیب حدود دو ماه در زندان رژیم پهلوی بود. با آزادی او در مهر آن سال نبض مبارزات در شیراز دوباره به تپش افتاد.

ماه پیروزی خون بر شمشیر

محرم 57 از نقاط عطف تاریخ انقلاب اسلامی بود. تظاهرات بزرگ مردم ایران در روزهای تاسوعا و عاشورا پایه‌های رژیم پهلوی را به لرزه درآورد. در شیراز نیز همانند همیشه، آیت‌الله دستغیب به همراه دیگر روحانیون و علما، نقش ویژه‌ای در راهبری مبارزات مردم ایفا می‌کرد.

آیت‌الله دستغیب در ایام محرم در جمع مردم به سخنرانی پرداخت و مردم را به ادامه مبارزه و هرچه با شکوه‌تر برگزار کردن عزاداری در این ماه تشویق کرد. بنابر گزارشی از ساواک در تاریخ 9 آذر 1357 بعد از این سخنرانی مردم با «شعارهای مرگ بر کد 66 [شاه] جاوید حکومت اسلامی بصورت دسته‌های 100 تا 200 نفری در کوچه‌های اطراف مسجد پراکنده شدند.»

در تظاهرات تاسوعا و عاشورا باز هم نقش شهید دستغیب قابل لمس است. به گفته سید علی‌اصغر دستغیب علاوه بر آیات ربانی شیرازی و محلاتی، آیت‌الله دستغیب هم در مراسم راهپیمایی بزرگ مردم شیراز حضور داشتند: «راهپیمایی سراسری عاشورا در شیراز با شکوه فراوان برگزار گردید. از صحن احمد بن موسی شاهچراغ(ع) سیل جمعیت خروشان حرکت کرد و از طرف میدان تره‌بار و دروازه سعدی به سمت فلکه شهرداری (میدان شهدای فعلی) تظاهرات کردند... در این حال حضرتین آیتین آقایان حاج شیخ بهاءالدین محلاتی و حاج سید عبدالحسین دستغیب در میان اجتماع عظیم و باشکوه مردم مؤمن و انقلابی شیراز حضور داشته و موجب دلگرمی و قوت قلب آنها بودند.»

با نزدیک شدن به روزهای پیروزی نهایی انقلاب اسلامی و انتشار خبر بازگشت امام خمینی به میهن، مردم شیراز در راس هیئتی به رهبری آیت‌الله دستغیب عازم تهران شدند و در یکی از منازل نزدیک مسجد لرزاده اسکان گزیدند تا در مراسم استقبال از امام حضور داشته باشند.

پی‌نوشت‌ها:

1- ياران امام به روايت اسناد ساواک شهید آبت‌الله عبدالحسین دستغیب، نفس مطمئنه، تهران مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص479