روایتی از قیام مردم قم در19دی ماه 1356
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی: با انتشار مقاله‌ي توهين‌آميز احمد رشیدی در روزنامه اطلاعات مردم شهر قم قبل از هر جا به این مطالب توهین آمیز واکنش نشان دادند. این واکنش قمی‌ها در روز 17 دی ماه سال 56 زمینه ساز قیام تاریخی قمی‌ها در روز 19 دی ماه گردید. در کتاب «انقلاب اسلامی ایران از دی 1356 تا بهمن 1357» که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده گزارشی از زبان شاهدان عینی این قیام تاریخی بدین شرح می‌خوانیم:
با وجود اينكه هنوز روزنامه به قم نرسيده بود، ولي خبر آن در قم پخش شده بود. به همين خاطر عصر شنبه، 17 دي ماه كه كاميون حامل روزنامه وارد شهر قم شد، عده‌ي كثيري از مردم بدان هجوم بردند و در لحظه‌اي روزنامه‌ها را به آتش كشيدند. ساواك در گزارشي وقايع اين روز را چنين شرح داد:
«در تظاهرات امشب به عنوان اعتراض، حدود 100 عدد روزنامه‌ي اطلاعات را پاره كردند. ضمناً به عنوان اعتراض نسبت به توهيني كه در روزنامه‌ي اطلاعات به خميني شده بود، كليه‌ي درب‌هاي حوزه تعطيل بود».
شبانه علما و طلاب طي تماس‌هاي تلفني و ملاقات‌هاي خصوصي با استادان حوزه، تصميم بر تعطيلي حوزه و جلسات درس گرفتند. روز 18 دي ماه، طلاب كه كلاس‌هاي درس را تعطيل كرده بودند با اجتماع در بيرون مدرسه‌ي خان (مدرسه‌ي آيت‌الله بروجردي) به طرف منزل مراجع و آيات عظام حركت كردند و در طي مسير با دادن شعارهايي به حمايت از امام‌خميني پرداختند. «جمعيت با شعار «مرگ بر اين حكومت يزيدي»، «درود بر خميني» و «رهبر ما خميني است» تا جلوي در مدرسه فيضيه در ميدان آستانه آمدند و در آنجا عوامل شهرباني به قصد متفرق كردن جمعيت به آنها حمله كردند. ولي در همان زمان كه جمعيت متفرق مي‌شد اين صحبت مطرح شد كه به منزل آيت‌الله گلپايگاني» بروند.
طلاب پس از پايان سخنراني آيت‌الله گلپايگاني به طرف منزل آيت‌الله شريعتمداري حركت كردند اما ايشان با تأخير بسيار زياد به ميان مردم رفت. حجت‌الاسلام حسين وافي در خاطرات خود از مراجعت به منزل آيت‌الله شريعتمداري و تأخير ايشان چنين مي‌گويد:
«آقاي شريعتمداري هم بلافاصله به ميان مردم نيامدند و اين خود ضربه‌اي روحي به افراد وارد كرد. در ميان مردم افرادي بودند كه صراحتاً به تأخير اعتراض كردند. ولي من روي اين اصل كه اهانت به هيچ‌يك از علما را خصوصاً در آن شرايط صلاح نمي‌دانستم، با آن مخالفت كردم...».
پليس و ساواك در سر چهارراه‌ها مسلح به سلاح‌هاي گرم و سرد ايستاده بودند. در سه راه ارم ـ چهارمردان، پليس گروهي را مستقر كرده بود. اين برنامه تا ظهر نيز ادامه داشت. بعد از ظهر با تعطيلي مدارس، دانش‌آموزان دبيرستاني نيز به صف تجمع‌كنندگان و تظاهركنندگان پيوستند. نمازجماعت مغرب و عشا در مسجد اعظم قم برگزار گرديد و بعد از آن، طلاب با شعار «درود بر خميني»، «مرگ بر اين حكومت يزيدي»، «مرگ بر اين حكومت پهلوي»، «دانشجو، روحاني پيوندتان مبارك» به تظاهرات خود در مسجد و حرم حضرت معصومه (س) ادامه دادند. فريادهاي خالصانه‌ي تظاهركنندگان باعث تحريك مردم و به حركت درآمدن آنان شد. در مقابل اين صحنه پليس به وحشت افتاد و دستور داد كه همه‌ي مردم از حرم و صحن حضرت معصومه(س) بيرون بروند. عده‌اي از جمعيت به سمت خيابان صفائيه رفتند و عده‌ي بيشتري به سوي چهارمردان حركت كردند. در اين دو خيابان درگيري با پليس تا حدود 9 شب ادامه داشت.
حركت اصلي مردم شهر قم در اعتراض به مقاله‌ي توهين‌آميز روزنامه‌ي اطلاعات، صبح روز دوشنبه، 19 دي 1356 با تعطيلي بازار و راهپيمايي طلاب و بازاريان آغاز شد. حجت‌الاسلام رباني يكي از شاهدان عيني در توصيف اين روز چنين مي‌گويد:«آن‌چنان بازارها و مغازه‌ها حتي در تهران و به‌ويژه در قم تعطيل بود كه انسان ياد روز عاشورا مي‌افتاد».
در اين روز طبق قرارهاي قبلي، طلاب در مقابل مدرسه‌ي خان و ميدان آستانه تجمع كردند و چون روز گذشته به سوي منزل مراجع حركت كردند ابتدا به منزل آيت‌الله آملي و بعد از آن به منزل علامه طباطبايي رفتند. بعد از ظهر كه عده‌ي بيشتري در ميدان آستانه تجمع كرده بودند، به سوي منزل استاد نوري حركت كردند و «كم‌كم به علت كم شدن ترس و وحشت، جمعيت بيشتري از طبقات مختلف مردم وارد تظاهرات مي‌شدند».
كماندوها و پليس در سه راه موزه و چهارراه ارم با آمادگي كامل ايستاده بودند. استاد نوري در دفاع از امام‌خميني و حركت آگاهانه‌ي طلاب صحبت كردند و جمعيت را به وحدت فراخواندند. بعد از سخنراني، جمعيت مجدداً حركت خود را آغاز كردند و با ورود به خيابان صفائيه، پليس از ادامه‌ي حركت جلوگيري كرد. در همين حين دو تن از مأموران ساواك براي دادن بهانه به دست نيروهاي ضد شورش اقدام به شكستن شيشه‌ي يكي از بانك‌ها كردند. از اينجا بود كه برخورد پليس با مردم، حالت خشونت به خود گرفت. «نمايندگي روزنامه‌ي اطلاعات و دفتر حزب رستاخيز به آتش كشيده» شد. پليس ابتدا با باتوم و سپس با شليك تيرهوايي و بعد از آن با تيراندازي مستقيم، مردم را هدف قرار داد. پس از چنين فاجعه‌ي عظيمي، رژيم به منظور پاداش به رئيس پليس قم، سرهنگ رزمي، بلافاصله او را به درجه‌ي تيمساري ارتقا داده و به عنوان رئيس پليس، به مناطق دوردست در جنوب كشور يعني آبادان منتقل كرد.
خبر حوادث قم به سرعت در سراسر كشور پخش و منجر به واكنش‌هاي تندي از سوي گروه‌هاي مختلف شد. بازار اصفهان از چهارشنبه،21 دي ماه به مدت شش روز تعطيل بود. نجف‌آباد از روز شنبه، 24 دي تا دوشنبه، 26 دي به مدت سه روز يكپارچه تعطيل بود. در مشهد نيز همان روز يكشنبه، 18 دي ماه تظاهرات گسترده‌اي در خيابان نادري صورت گرفت. علماي تهران اعلاميه‌اي با امضاي حدود 120 نفر صادر كردند و به نخست‌وزيري فرستادند كه در قم نيز پخش شد، همچنين بازاريان و وعاظ تهران اعلاميه‌هايي در تقبيح اعمال وحشيانه‌ي دولت صادر كردند كه همه در قم نيز پخش شد. همچنين در بهمن اعلاميه‌اي از سوي روحانيون مبارز خارج از كشور درباره‌ي انعكاس خواسته‌هاي ملت ايران به دبيركل سازمان ملل متحد فرستاده شد و هم‌زمان در كشور نيز پخش شد. متن اعلاميه به حقوق پايمال شده‌ي ملت شريف ايران توسط دودمان ننگين پهلوي اشاره مي‌كرد و در آن از سياست حمايتي «كارتر» از شاه در مقابل ملت ايران انتقاد شده بود. اين اعلاميه با زير سؤال بردن عملكرد كميسيون حقوق بشر كه هيچ اقدامي در اين زمينه انجام نداده بود، اين كميسيون را عملاً در اختيار قدرت‌هاي بزرگ براي سرپوش گذاشتن به اعمال ننگين خود دانسته بود.
امام نيز در واكنش به اقدام رژيم و هتك‌حرمت علما، طلاب و مردم، در پيامي آن را مصيبتي بزرگ خواندند. در ادامه‌ي اين پيام، امام‌خميني سركوب قيام 19 دي را نشانه نزديك بودن پيروزي انقلاب اسلامي و استيصال رژيم شاه تلقي كرد و از فعالان سياسي خواستند كه از طرح بحث لزوم اجراي قانون اساسي خودداري نمايند چرا كه اين امر به مفهوم حفظ نظام سلطنتي خواهد بود در حالي كه تمام مشكلات از وجود همان رژيم است و تنها راه باقي مانده سقوط آن است و براي همدردي و جديت در مبارزه، درس‌هاي خودشان را به مدت يك هفته تعطيل و مهم‌تر از همه اينكه براي نشان دادن اهميت مسئله، فريضه‌ي مهم نمازجماعت را نيز تعطيل كردند.
حادثه‌ي 19 دي قم سرآغاز سلسله حوادثي بود كه سيزده ماه ادامه يافت تا در نهايت به پيروزي انقلاب اسلامي منجر شد.
