سیری بر مبارزات مردم همدان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ مردم همدان به راهبری آیت‌الله سید اسدالله مدنی نقش موثری در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند. این مبارزات در بهمن ماه 1357 همگام با شور و شعف مردم سراسر کشور بیش از پیش شد. بازخوانی نقش مردم همدان در آن دوران ابعاد دیگری از تاریخ منطقه‌ای انقلاب اسلامی را بازگو می‌کند.
اداره امور شهر همدان توسط مردم
پس از خروج محمدرضا پهلوی و غیرقانونی دانستن دولت بختیار عملا زمام اداره کشور خارج از دستان سران رژیم پهلوی بود و رتق و فتق امور به دست مردم صورت می‌گرفت. در روز دوم بهمن، مردم همدان، نام مراكز دولتى را تغيير داده و محل برخى از آنها را براى فعاليت گروه‌هاى انقلابى در اختيار گرفتند؛ چنانكه خانه جوانان، به انجمن اسلامى جوانان و ساختمان حزب رستاخيز، به دبيرستان دكتر حسين فاطمى اختصاص يافت.
در پى قوت گرفتن شايعه اغتشاشات چماقداران، جوانان همدان، آمادگى خود را براى حفاظت از شهر اعلام كردند. در روز 4 بهمن 1357 عده‌اى از چماق به دستان رژيم در مسير جاده ملايرـ همدان اجتماع كردند تا به شهر همدان حمله كنند. پس از اعلام اين خبر، جوانان همدان به اتفاق ديگر طبقات مردم، با چوب‌دستى و بيل و كلنگ در خيابان شورين جمع شدند و به سوى محل اجتماع آنان به راه افتادند. چماق به‌دستان با ديدن سيل جمعيت، پا به فرار گذاشتند.
جوانان و مردم همدان پس از تسلط بر شهر، با برپايى يك راهپيمايى گسترده در هواى سرد همدان، خواستار برقرارى جمهورى اسلامى شدند. آنها همچنين مسئوليت توزيع و رساندن نفت به منازل مردم را عهده‌دار شدند.
مردم همدان به رهبرى آيت‌الله مدنى و عالمى دامغانى، كنترل شهر را در دست گرفته، در ستادى كه آيت‌الله مدنى تشكيل داده بود، بر همه اوضاع نظارت داشتند. از سوى آيت‌الله مدنى، گروهى كه حاج جواد نوريان نيز عضو آن بود، مأمور شدند كه افراد بازارى را، كه به دليل تعطيلى بازار و همچنين مردم ديگرى كه در تنگناى مالى بودند، شناسايى و به آنها كمك كنند.
فعاليت انقلابيون در پايگاه هوايى شاهرخى (شهيد نوژه)
پايگاه هوايى شاهرخى همدان، به عنوان سومين پايگاه شكارى نيروى هوايى ايران، از اهميت خاصى برخوردار بود. بعضى از نظاميان اين پايگاه، با انقلابيون شهر همدان و آيت‌الله مدنى همكارى و رابطه صميمانه‌اى داشته و جزو نيروهاى انقلابى محسوب مى‌شدند و اخبار و اطلاعات را در اختيار محافل انقلابى قرار مى‌دادند.
روزنامه كيهان در 1 بهمن 1357 در اين‌باره نوشت:«به دنبال يك هفته اعتصاب غذاى 2800 همافر در پايگاه شاهرخى، عده‌اى افسر و درجه‌دار نيروى هوايى نيز به آنها پيوستند. اين عده صبح روز جمعه با خانواده‌هايشان، در اجابت دعوت امام خمينى، در محوطه پايگاه نيروى هوايى دست به راهپيمايى و تظاهرات گسترده‌اى زدند كه با مقاومت شديد پليس امنيت پايگاه مواجه گرديدند و در نتيجه، 11 نفر از زنان پايگاه بازداشت شدند. بعدازظهر نيز تظاهرات‌كنندگان به راهپيمايى پرداختند و خواستار آزادى 11 نفر دستگيرشده گرديدند و سرانجام، چون از تلاش‌هاى خود نتيجه‌اى نگرفتند، متفرق شدند. اما ساعت ده شب جمعه، براى سومين بار، كليه اعتصابيون و خانواده‌هاى آنها به خيابان‌هاى پايگاه ريختند و به تظاهرات باشكوهى پرداختند و همبستگى خود را با نهضت و جنبش ملت ايران اعلام داشتند. سپس تظاهركنندگان در مقابل بازداشتگاه پايگاه شروع به دادن شعارهاى مذهبى ـ ملى كردند و خواستار آزادى دوستان خود شدند. سرانجام فرمانده پايگاه شاهرخى، تسليم نظر آنان شد و بازداشت شدگان را آزاد كرد و در حال حاضر رفت و آمد براى نظاميان پايگاه غيرممكن است.»
روحانيون همدان در سى‌ام دى ماه با صدور اعلاميه‌اى از مردم خواستند كه به يارى و كمك نيروهاى پايگاه شاهرخى همدان بشتابند.اعتصاب غذاى همافران، درجه‌داران و افسران پايگاه شاهرخى وتظاهرات خانواده‌هاى آنان عليه رژيم، انعكاس گسترده‌اى در شهرستان‌هاى ديگر داشت و از سوى مردم و ساير همافران و درجه‌داران ديگر مورد حمايت قرار گرفت؛ از جمله در شهرهاى بندرعباس، مشهد و شاهرود.
همدلی اقلیت مذهبی همدان با انقلاب
خروج شاه از كشور و عدم موفقيت دولت بختيار در كنترل و اداره كشور و همدلى و حمايت مردم از انقلاب اسلامى، زمينه‌ى بازگشت امام‌خمينى را به كشور فراهم كرد. امام‌خمينى طى پيامى در روز اول بهمن، خبر بازگشت قريب‌الوقوع خود را به ايران، به اطلاع مردم رساند.
مردم همدان در يك تظاهرات گسترده، از اقدام دولت در جلوگيرى از ورود امام به ايران اعلام انزجار كردند و خواهان رفع موانع شدند.
در روز هشتم بهمن، بيش از نيم ميليون نفر از مردم همدان طى يك تظاهرات گسترده، خواستار بازگشت امام‌خمينى شدند و همزمان، افسران، همافران و كاركنان پايگاه شاهرخى نيز دست به يك راهپيمايى به طرفدارى از امام خمينى زدند. حمايت از امام‌خمينى و درخواست بازگشت وى، منحصر به گروه و طيف خاصى نبود؛ حتى كليميان همدان نيز ضمن اعلام حمايت از انقلاب مردم مسلمان و امام‌خمينى، يك كنيسه را طى مراسمى با حضور آيت‌الله مدنى به مسلمانان تقديم كردند كه كنيسه مذكور، به نام مسجد امام‌خمينى نام‌گذارى شد.
عزیمت مردم همدان به تهران برای استقبال از امام
به دنبال ممانعت دولت بختيار از ورود امام خمينى به ايران، روحانيون همدان به رهبرى آيت‌الله مدنى، پس از برگزارى نماز مغرب و عشا، در مسجد ميرزا داود متحصن شدند و اعلام داشتند تا بازگشت امام‌خمينى به ايران، در تحصن خواهند ماند و جمع كثيرى از مردم نيز به اين اجتماع ملحق شدند.
با اعلام خبر ورود امام خمينى در روز 12 بهمن 1357 به ايران، مردم همدان آماده حركت به سوى تهران و استقبال از امام‌خمينى شدند. آقاى دادفرما در اين‌باره مى‌گويد: «وقتى امام مى‌خواست تشريف بياورد، ما اصلا مى‌خواستيم از شوق و شادى پرواز كنيم. مردم زيادى در جلوى مسجد جامع همدان تا امام‌زاده عبدالله جمع شدند و آيت‌الله مدنى آنان را رهبرى مى‌كرد. ما با 66 دستگاه مينى‌بوس و اتوبوس و تعداد بى‌شمارى سوارى به سوى تهران حركت كرديم كه ساعت 3 بامداد 12 بهمن به ميدان آزادى رسيديم. از ميدان آزادى، اول صبح آفتاب، به سوى دانشگاه تهران حركت كرديم. در دو سوى خيابان، مستقبلين و انتظامات ايستاده بودند كه نوار سبز رنگ به بازوان خود بسته بودند و وقتى كه اين جمعيت انبوه از همدانى‌ها را ديدند، گفتند آيا در همدان كسى باقى مانده است. ما به همراه مردم به سوى بهشت زهرا حركت كرديم و در آنجا بعد از 15 سال، از نزديك به سخنرانى امام‌خمينى گوش فرا داديم.»
آن تعداد از مردم همدان كه به دلايلى نتوانسته بودند به تهران مسافرت كنند، مراسم ورود امام و استقبال از وى را از طريق پخش مستقيم تلويزيون مشاهده كردند. مردم اين شهر، بر خلاف ساكنان نقاط ديگر كشور، جريان كامل تشريف‌فرمايى حضرت امام را از تلويزيون تماشا كردند. اين برنامه كه از طريق ماهواره‌ى اسدآباد براى تلويزيون اى. سى. سى آمريكا مخابره مى‌شد، توسط كاركنان مايكرويو براى مردم استان همدان نيز پخش شد. به اين ترتيب، مردم استان همدان، تنها ايرانيانى بودند كه توانستند پخش مستقيم مراسم را از فرودگاه تا بهشت زهرا به طور كامل تماشا كنند.
پس از ورود امام‌خمينى به ايران، در شهر همدان، ده هزار نفر از اهالى با سر دادن شعار «فرمانده‌ى كل قوا خمينى»، در خيابان‌هاى شهر تظاهرات كردند. از سوى ديگر، كاركنان اداره‌ها و اصناف مختلف همدان به محض شنيدن خبر ورود امام‌خمينى، با انتشار اعلاميه و نصب پلاكارد، ضمن خيرمقدم گويى، با مردم و انقلاب، اعلام همبستگى كردند
جلوگيرى از حركت تانك‌هاى ارتش به تهران
مردم همدان، باوجود فشار رژيم و برقرارى حكومت نظامى در شهر، مرتب در راهپيمايى‌ها و تظاهرات عليه رژيم شركت فعالى داشتند و براى پيروزى نهايى لحظه‌شمارى مى‌كردند.
از طرف ديگر، هرگونه خبرى از تهران، مردم را به هيجان مى‌آورد؛ به طورى كه به محض شنيدن خبر اعلام برقرارى حكومت نظامى در تهران و خبر حمله افراد گارد شاهنشاهى به همافران و هنرآموزان نيروى هوايى در پادگان فرح‌آباد، در همدان تظاهرات عظيم و توفنده‌اى شروع شد كه به‌صورت پراكنده تا بامداد روز 22 بهمن به طول انجاميد. اين تظاهرات پس از چند ساعت، از ساعت 9 صبح دوباره آغاز شد و مردم تا ساعت ده به تظاهرات خود ادامه دادند.
علاوه بر اين، مردم همدان از حركت تيپ سه همدان كه قصد حركت به سوى تهران را داشت، جلوگيرى كردند. در گزارشى كه در دفتر وقايع روزانه ستاد بزرگ ارتشتاران ثبت شده، در اين باره چنين آمده است :«پرسنلى از تيپ سه همدان جهت جلوگيرى از اغتشاشات به شهر تهران اعزام شده بودند. در اثر اصابت گلوله اخلالگران، تعداد زيادى از پرسنل زخمى و يك نفر درجه‌دار كشته شده است، ولى از عده دقيق زخمى و كشته‌ها اطلاعى در دست نيست».
در همان روز، ارتش سوم كرمانشاه به منظور سركوب مردم تهران به سوى اين شهر حركت كرد كه در طول مسير، از اسدآباد تا همدان، با مقاومت مردم روبه رو شد، به طورى كه مردم در مسير جاده اسدآباد ـ كرمانشاه، موانع ايجاد كردند و حتى با آنان درگير شدند كه شخصى به نام سعيدى كه با نارنجك دستى قصد حمله به تانك‌ها را داشت، در اثر انفجار آن، دست خود را از دست داد. تانك‌هاى مذكور، با مقاومت مردم، در نهايت در همدان متوقف شدند.
در آن روز، مردم بنا به دستور آيت‌الله مدنى به جاده كرمانشاه ـ تهران هجوم بردند و ضمن مسدود كردن جاده، افراد مسلح در تانك‌ها را خلع سلاح كرده، اسلحه‌هاى آنان را جمع‌آورى و به محل تعيين شده منتقل كردند.
در همان روز (22 بهمن)، انقلاب به پيروزى رسيد و صداى انقلابيون از طريق راديو و تلويزيون به گوش تمام مردم ايران رسيد. مردم همدان با شنيدن اين خبر، غرق در شادى و سرور شدند و به همديگر تبريك گفتند و شيرينى توزيع مى‌كردند. فرداى آن روز، مردم، هنگ ژاندارمرى واقع در خيابان ميرزاده عشقى و شهربانى را تصرف كردند و 34 دستگاه تانك توسط آنان ضبط شد.
اقتباس از کتاب انقلاب اسلامی در همدان (جلد دوم) . مرکز اسناد انقلاب اسلامی
