نگارش زندگی‌نامه طیب حاجرضایی چگونه کلید خورد؟/ تمایز «طیب خان» با دیگر تحقیقات انجام شده چیست؟
به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مسعود دهنمکی در گفت‌وگوی زنده در صفحه اینستاگرام مرکز اسناد انقلاب اسلامی، به معرفی کتاب «طیب خان» پرداخت.
وی در ابتدا درباره اولین جرقه نگارش کتابی درباره زندگی و زمانه شهید طیب حاجرضایی گفت: من در کنار کارهای فرهنگی و اجتماعی مانند چاپ نشریه و فیلم‌سازی، کارهای پژوهشی هم انجام می‌دهم. بعضی از دوستان اطلاع دارند که کارِ مجموعه 80 جلدی فرهنگ‌نامه اسارت و آزادگان حدود 20 سال طول کشیده است. همیشه چند شخصیت برایم جالب و جذاب بود و یکی از ایده‌هایی که از گذشته در ذهنم برای فیلم‌سازی داشتم شخصیت طیب حاجرضایی بود. عقیده‌ام این است که قبل از اینکه کار فیلم‌سازی را شروع کنم حتما قبلش پژوهش می‌کنم، یا کتابش را می‌نویسم. با همین نگاه، تحقیق و پژوهش در مورد این شخصیت شروع شد.
این کارگردان سینما ادامه داد: در ابتدا کتاب‌ها و نوشته‌ها در رابطه با این شخصیت را جمع‌آوری کردم. رفته رفته متوجه شدم در این تحقیقات، تناقض زیادی وجود دارد. در بعضی از تحقیقات انجام شده شخصیت طیب تحریف شده بود. برای همین تحقیق میدانی، انجام مصاحبه و جمع‌آوری اسناد را درباره طیب شروع کردم.
نویسنده کتاب «طیب خان» درباره نحوه گردآوری مستندات این مجموعه گفت: اطلاعات و مستندات این مجموعه، به سه صورت جمع‌آوری شده است. یک بخش تاریخ شفاهی است که شامل مصاحبه با افراد مختلف، هم‌دوره‌ای‌های طیب و خانواده اوست. بخش دیگر اسناد و مدارک است که در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دیگر مراکز آرشیوی وجود داشت. یک بخش هم شامل روزنامه‌ها، جراید و تصاویر است که چاپ شده و قابل استناد است.
دهنمکی با بیان اینکه در این مجموعه سعی شد تا جامع‌ترین کار در مورد شهید طیب حاجرضایی انجام شود یادآور شد: تلاش شد تا با تطبیق مصاحبه‌ها و اظهارات با اسناد، مطالب مستندتر شود. چه بسا اظهاراتی که در فرهنگ شفاهی مردم وجود دارد که بیشتر ناشی از تخیلات و یا تحریفات است. در این کتاب سعی شد روایت‌ها در کنار هم قرار گیرد و یک روایت صحیح برگزیده شود.
وی درباره تمایز مجموعه «طیب خان» با دیگر تحقیقات انجام شده درباره طیب حاجرضایی عنوان داشت: کتاب‌هایی که درمورد شهید طیب نگاشته شده حجم کمی دارد ولی حجم و انبوهِ مستندات این کتاب نشان‌دهنده جامعیت آن است.
دهنمکی در بخش دیگری از صحبت‌هایش، ضمن معرفی شخصیت طیب حاجرضایی، با اشاره به تحصیلات وی گفت: برخلاف اغلب کلاه مخملی‌ها که معمولا بی‌سواد بودند، طیب تا مدرک دیپلم تحصیلات را ادامه داد. او خط نسبتا خوبی هم داشت و گاهی نستعلیق می‌نوشت.
نویسنده کتاب «طیب خان» درباره ایجاد علاقه و ارادت طیب حاجرضایی به سلطنت پهلوی که موجب شد او تمثال شاهنشاهی را بر روی بدن خود خالکوبی کند گفت: وقتی طیب در مدرسه نظام درس می‌خواند یک روز رضاخان با حضور در کلاس درس، از دانش‌آموزان سوالاتی می‌پرسد و طیب جزء اولین کسانی است که به سوالات رضاخان پاسخ می‌دهد و مورد تشویق شاه قرار می‌گیرد. بعدها هم در سال 1318 طیب با عفو ولیعهد از زندان آزاد می‌شود و بدین ترتیب از سال 1320 که پهلوی دوم روی کار می‌آید، رابطه عاطفی طیب و به تعبیری ارادت او به سلطنت پهلوی بیشتر می‌شود.
این کارگردان سینما با تاکید بر این که طیب در بین کلاه مخملی‌ها شخصیت منحصربه‌فردی داشت ابراز کرد: برای شناخت شخصیت طیب باید کتاب را مطالعه کرد اما به طور کلی می‌توانم بگویم که شخصیت طیب با آنچه در فیلم‌ها و داستان‌ها ترسیم می‌شود به کلی متفاوت است. او یکی از منحصر‌به‌فردترین لوطی‌های دوران خودش بوده و با توجه به تعاریفی که از کلاه مخملی‌ها وجود دارد، او فاقد آن ویژگی‌ها و خصوصیات بود.
دهنمکی ادامه داد: در همان دوران حیات طیب، فیلمی با عنوان «کلاه مخمل» ساخته شد اما کسانی که طیب را می‌شناختند متوجه می‌شدند آنچه روی پرده سینما به نمایش درآمد با شخصیت طیب تفاوت‌های زیادی دارد.
وی افزود: معتقدم شناخت این قبیل افراد – یعنی کلاه مخملی‌ها و لوطی‌ها- احتیاج به پژوهش همه‌جانبه دارد. به نظر من حتی شعبان جعفری هم اصلا آن کاراکتری نیست که در سینمای ما ساخته شده است. ارتباط شعبان جعفری با طیف‌های مختلف سیاسی باید واکاوی شود. مثلا ملی‌گراها هم با شعبان بی‌مخ ارتباط داشتند و چنانکه حسین فاطمی می‌گوید برای او دست گل می‌بردند و در زورخانه‌اش به او تقدیم می‌کردند.
این نویسنده، بخش‌های پایانی کتاب «طیب خان» را از تاثیرگذارترین قسمت‌های کتاب می‌داند و می‌گوید: به نظر من مهم‌ترین بخش کتاب، بخش‌های پایانی است که شامل دوران زندان، شکنجه و بعد شهادت طیب می‌شود. فشارهایی که ساواک برای اعتراف گرفتن و اظهارات دروغ و کذب از طیب به عمل می‌آورد و پایمردی‌های طیب روایت‌های بی‌نظیری را رقم می‌زند. یکی از فرازهای مهم و جذاب زندگی طیب، آخرین شب زندگی اوست.
وی در پاسخ به سوالی درباره زمینه‌های تحول طیب حاجرضایی، با اشاره به قدرت جذب حضرت امام گفت: با مطالعه کتاب به دست می‌آید که طیب یک شبه متحول نشده و باید بسترها و زمینه‌های این تحول را در طول زمان بررسی کرد.
دهنمکی ازدواج دوم طیب را یکی از این نقاط عطف می‌داند. همچنین ارادت او به امام حسین(ع) و ارتباط او با علمایی چون آیت‌الله کاشانی و آیت‌الله بروجردی را در راستای تحول او موثر قلمداد می‌کند.
نویسنده کتاب «طیب خان» شیرین‌ترین خاطراتش از فرایند جمع‌آوری داده‌های کتاب را مصاحبه با نسل قدیم و دوستان طیب می‌داند و می‌گوید: با افراد و طیف‌های مختلفی در این کتاب مصاحبه انجام شد ولی نوعِ همکاری مردم و نسل‌های قدیم بسیار جالب توجه بود. بخصوص وقتی فهمیدند من دنبال پژوهش درباره طیب هستم و با توجه به پیشینه‌ای که از فیلم اخراجی‌ها و شخصیت لوطی مجید سوزوکی داشتند خیلی همدلی و همراهی به خرج دادند. خاطره بامزه‌ای هم در این رابطه دارم. یک‌بار که به زورخانه علی تک‌تک در خیابان ری مراجعه کردم، وقتی وارد زورخانه شدم، مرشد تا من را دید یکباره اعلام کرد: "برای سلامتیِ کارگردان لات‌ها صلوات!" برای من یکی از جذاب‌ترین صحنه‌هایی بود که تجربه کرده بودم.
این کارگردان سینما در پایان در پاسخ به این سوال که آیا احتمال دارد این پژوهش در آینده پیش‌زمینه تولید فیلمی در رابطه با طیب حاجرضایی باشد گفت: بله. این کتاب یک کتاب مرجع است و داستان‌گویی نیست و از همین جهت برای نگارش رمان‌ها، ساخت سریال‌ها و نگارش فیلم‌نامه‌ها می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. ان‌شاالله امیدواریم با تعاملی که صورت می‌گیرد، نسخه سینمایی و نسخه تلویزیونی آن تولید شود.
گفتنی است مجموعه دو جلدی «طیب خان» به قلم مسعود دهنمکی هم‌اکنون با 20 درصد تخفیف در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
برای تهیه این مجموعه با تخفیف 20 درصدی می‌توانید به صفحه منشورات پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی مراجعه کنید و یا با شماره 22211174 تماس حاصل نمائید.
