اولین تظاهرات گسترده علیه رژیم پهلوی در بندر دیّر

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی - سیدمحمدجواد قربی؛ یکی از اولین تظاهرات گسترده ضدّ پهلوی در استان بوشهر در مرداد 1357 رخ داد. در این تظاهرات مردم دیّر به‌طور گسترده علیه سلطنت خودکامه پهلوی به خیابان‌ها آمدند. با وجود اهمیت این اقدام سیاسی در نهضت انقلاب اسلامی، کمتر به آن پرداخته شده است و نوشتار حاضر تلاش دارد به بررسی این تظاهرات بپردازد.

این راهپیمایی از حیث حجم افراد مشارکت‌کننده در یک شهرستان دور از مرکز، شعارهای انقلابی، طرح مباحثی همچون حکومت اسلامی و ... حائز اهمیت است. حضور همیشگی مردم دیّر برای ملاقات با آیت‌الله مدنی در بندر کنگان منجر به علاقه آقای مدنی با مردم این منطقه شده بود تا جایی که او در زمان تبعید از شهر کنگان، به دلیل محبت‌های مردم انقلابی این منطقه، برای خداحافظی به این بندر رفته و با مردم آنجا ملاقات داشتند و همین مسئله، سرمنشاء تحولات عظیمی در بندر دیّر گردید.

1. بدرقه تاریخی آیت‌الله مدنی

به علت حضور آیت‌الله مدنی در بندر کنگان و همراهی مردم انقلابی بندر دیّر با او، وی برای خداحافظی با مردم بندر دیّر وارد این شهر می‌شود و مردم دیر، بدرقه باشکوهی از وی در نهم مرداد 1357 به عمل می‌آورند که از مدرسه علمیه تا ورودی این شهر ادامه پیدا می‌کند[1]. این بدرقه تاریخی تبدیل به یکی از اولین راهپیمایی‌های مردم انقلابی در جنوب استان بوشهر علیه رژیم می‌شود و بین مردم  و ماموران رژیم درگیری به وجود می‌آید.

در توصیف حال و هوای بندر دیر در آن روز آمده است؛ «روز دوشنبه نهم مرداد 1357، از روز گذشته خبری در محل پخش شده است مبنی بر این که حضرت آیت‌الله مدنی قصد حضور در بندر دیّر را دارند. مدرسه علمیّه دیّر و کوچه‌ها و خیابان اطراف آن مملو از جمعیت است. ماموران ژاندارمری سراسیمه در بین جمعیت رفت و آمد می‌کنند. ساعت 8 صبح است. ماشین حمل آقا که از بندر کنگان آمده، جلوی مدرسه علیمه توقف می‌کند.

 هجوم جمعیت به اندازه‌ای است که او را با زحمت وارد مدرسه می‌کنند. نفس مسیحیایی آیت‌الله و قدوم مبارکش، کار خویش را کرده است. شهر انقلابی دیّر یکپارچه می‌شود. مردم احساس می‌کنند که امام‌خمینی(ره) به بندر آمده است. آنها بوی امام را از این وجود گرانقدر استشمام می‌کنند. چهره نورانی آقا در محلی که قبلاً مهیا شده بود دیدگاه صدها پیر و جوان و زن و مرد و کودک قرار می‌گیرد. حدود 10 دقیقه به صحبت‌های آقا گوش می‌دهند. او سفیر انقلاب شکوهمند اسلامی است که تا چند ماه دیگر طومار 2500 ساله شاهنشاهی را را درهم می‌پیچد»[2].

جواد عباسی از حاضرین این حماسه تاریخی در بندر دیّر به یاد می‌آورد؛ «بالاخره همه جمعیت شهر دیر پشت سر آقا به نوعی او را بدرقه کردند که گاهاً در جاهایی ماشین آقا شاید به اندازۀ 20-30 سانت از سطح زمین بلند می­‌شد، آنقدر ازدحام زیاد بود که بعضی افراد مصدوم شدند. اولین راهپیمایی که در استان بوشهر اتفاق افتاد در شهرستان دیر بود؛ در دیر آن زمان بود که حتی خود مرکز استان هم این نوع تظاهرات ضد رژیم در هیچ کجای استان بوشهر اتفاق نیافتاد. این مراسم انگیزه­ای شد که تظاهرات و راهپیمایی‌های بعد انجام شود»[3].

2. تاثیرگذاری بر تجمعات اعتراضی ضدّ رژیم پهلوی

بدرقه تاریخی آیت‌الله مدنی منجر به شکل‌گیری تجمعات، راهپیمایی‌ها و اقدامات گسترده ضدّ رژیم پهلوی گردید که تا قبل از آن سابقه نداشت. تجربه تظاهرات 9 مرداد 1357 باعث گردید تا مردم انقلابی دیّر اقدامات سیاسی خود را با شهامت بیشتری انجام داده و در روند نهضت انقلاب اسلامی، نقش مهمی در استان بوشهر ایفا نمایند. در خاطرات اکبر اندایشگر آمده است؛«عصری غم انگیز بود که شهید مدنی از دیّر به سمت مهاباد رفت اما حضورش در شهر دیّر باعث شد که انقلاب در این منطقه تثبیت شود و مردم در تجمعات مختلف مخالفت خود را با نظام اعلام دارند»[4].

با این اوصاف، این تظاهرات در بندر دیّر منجر به اقدامات سلسله‌وار در جنوب استان بوشهر شد که بعد از آن تجمعات اعتراضی و مخالفت‌های زیادی با رژیم در قالب تظاهرات، سخنرانی‌ها و ... انجام گردید. این مسئله نشان دهنده بیداری سیاسی مردم به واسطه حضور نماینده حضرت امام در منطقه بوده است و این بصیرت، هوشیاری و بیداری سیاسی در اعتراض و راهپیمایی نهم مرداد خود را نشان می‌دهد؛ «حضور آیت‌الله مدنی باعث شد که مردم منطقه بیدار بشوند و آگاه شوند و حتی کسانی هم که در شک و شبهه بودند بر او روشن شد که این رژیم خائن و ستمکار است که حتی به مجتهدین ما هم رحم نمی­‌کند، باعث بیداری مردم منطقه جنوب خصوصاً دیر و کنگان شد»[5].

3. حضور همه­‌جانبه انقلابیون بندر دیّر و شهرهای اطراف

یکی از ویژگی‌های بارز و شاخص اعتراض سیاسی مردم دیّر در 9 مرداد 1357، حضور همه جانبه مردم این شهرستان و شهرهای اطراف است؛ به گونه‌ای که جمعیت شامل افراد از سنین مختلف بوده است. کودک و نوجوان، افراد کهنسال و حتی زنان هم در این روز به دیدار آیت‌الله مدنی می‌آیند که باعث گردید این تظاهرات را در تاریخ منطقه‌ای انقلاب اسلامی تثبیت نماید و از اولین تظاهرات گسترده در جنوب کشور است که از همه اقشار، گروه‌ها، سنین مختلف و حتی بانوان انقلابی در آن حضور دارند. علاوه بر این که مردم بندر دیر در این تظاهرات شرکت داشتند، مردم انقلابی شهرهای اطراف نظیر کنگان، بردستان، دوراهک، دوراهک، آبدان، برک، جم و بردخون هم خود را به این بدرقه تاریخی و تظاهرات گسترده رسانده بودند[6].

4. طرح شعارهای سیاسی جدید در راستای نهضت امام خمینی(ره)

یکی از ویژگی‌های این تظاهرات بزرگ، طرح شعارهای جدید و تند سیاسی بود که تا قبل از آن در جنوب بوشهر به صورت گسترده انجام نشده بود. مضمون همه شعارها که توسط جمعیت انبوه مردم دیر اعلام می‌شد، مخالفت با رژیم شاه بود. حاج ابراهیم اسماعیلی در این خصوص اشاره می‌کند؛ «بندر دیّر کانون تبلیغات و فعالیت‌های ضد رژیم بود و حکومت نسبت به این شهر حساسیت زیادی نشان می‌داد و بیشترین فشار را روی مردم دیر گذاشته بود. مامورین رژیم درصدد بودند که به هر طریق تحرکات مردم را کنترل کنند. اولین شعارها در دیرّ در بدرقه آیت‌الله مدنی سرداده شد آن هم شعارهای الله‌اکبر، خمینی رهبر و مرگ بر شاه. بدرقه آیت الله مدنی و استفاده از بیانات و نصایح آن بزرگوار تاثیر بسزایی در روحیات مردم دیّر داشت و موجب شد تا دیّر به کانون مبارزات ضدّ رژیم تبدیل شود».

 یکی از انقلابیون هم نقل می‌کند؛ «مردم شهر دیّر و روستای بردستان که مردمانی انقلابی بودند در اطراف حوزه علمیه تجمع کردند. دژخیمان نظام ستمشاهی تحمل نکردند چون جمعیت خوبی اطراف حوزه جمع شده بودند. لذا آیت‌الله مدنی را از مدرسه علمیه به سمت فرودگاه دیّر حرکت دادند. مردم که قریب هزار نفر بودند، پشت سر ماشین‌هایی که آقار را انتقال می‌دادند، قرار گرفته و شعار الله اکبر، خمینی رهبر و ... می‌دادند. حتی دقیقاً یادم است که مردم شعار مرگ بر دیکتاتور خیلی تند و واضح به گوش می‌رسید»[7].  

بعد از این راهپیمایی، تحول اساسی در شعارهای سیاسی منطقه بندّر دیر ایجاد شد و مردم در تجمعات سیاسی و ضدّ رژیم ستمشاهی از شعارهای بسیار تند سیاسی که مستقیماً شخص شاه را مورد خطاب قرار می‌دادند و خواستار حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) بودند نیز استفاده می‌کردند.

4. تعطیلی کسب و کار

یکی دیگر از ویژگی‌های این راهپیمایی، حضور جمعیت باشکوهی است که چیزی نزدیک به هزار نفر در آن شرکت داشتند. البته در مصاحبه با افراد حاضر در این رویداد، جمعیت‌ها به صورت تقریبی از 500 نفر تا 1800 نفر تخمین زده شد. در خاطرات آمده است که؛ «مردم دیّر آمدند دیدار آیت‌الله مدنی و استقبال از وی، خانواده­‌هایشان همه آمدند و کارهایشان را تعطیل کردند»[8]. در این راهپیمایی، کسبه و بازاریان مغازه‌های خود را تعطیل کرده و به دیدار نماینده امام خمینی رفتند. ابراهیم بحرانی نقل می‌کند؛ «بالاخره آیت‌الله مدنی آمد دیر، یک جایی بود یک مدرسه علمیه بود. تا مردم شنیدند که مجتهدی آمده دیدنشان، مردم کسب و کار را رها کردند و هجوم آوردند به مدرسه علمیه برای دیدار مدنی. مدنی در مدرسه برای مردم صحبت کرد مدنی می‌گفت که ان­شاءالله به زودی شما پیروز می‌شوید، بیشتر بر این امر تأکید داشت که مبارزه کنید، تلاش کنید»[9].

پی‌نوشت

[1]. عبدالحسین بحرینی نژاد، دیّر فرزند ناشناس خلیج فارس، قم، نشر موعود اسلام، 1394، ص209.

[2]. صادق گلزاده، آینه اخلاق و عرفان: یادنامه دومین شهید محراب آیت الله مدنی، قم، انتشارات بوستان کتاب قم،1381، ص468.

[3]. مصاحبه نگارنده با جواد عباسی، مورخ 31 اردیبهشت 1399.

[4]. اکبر اندایشگر، خاطرات مخطوط با عنوان گزارشی از حضور شهید مدنی در منطقه جنوب استان بوشهر در شهرهای دیّر و کنگان، ، 1399، ص3.

[5]. مصاحبه نگارنده با ایراهیم بحرانی، مورخ اول خرداد 1399.

[6]. مصاحبه نگارنده با اکبر اندایشگر، مورخ 31 اردیبهشت 1399.

[7]. مصاحبه نگارنده با اکبر اندایشگر، مورخ 31 اردیبهشت 1399.

[8]. مصاحبه نگارنده  با حسین احمدی، مورخ 28 اردیبهشت 1399.

[9]. مصاحبه نگارنده با ایراهیم بحرانی، مورخ اول خرداد 1399.