خروش مردم در شهرهای مختلف علیه رژیم پهلوی در تاسوعای 1357
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روز تاسوعای سال 1357 در تاریخ سیاسی و
مبارزات ملت ایران روزی مثال‌زدنی و کم‌نظیر است. چرا که نشانگر همبستگی کامل مردم ایران در راه رسیدن
به آرمان‌‌های مذهبی و ملی است. روزی که رژیم را چند گام دیگر به لبه‌ی
پرتگاه سقوط نزدیک‌تر کرد. مردم انقلابی با برگزاری تظاهرات در شهرهای مختلف طومار
رژیم پهلوی را برای همیشه پیچیدند. در این زمینه در کتاب «نهضت عاشورا» که
توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده آمده است:
اصفهان
در
اصفهان جمعیتی حدود ششصد هزار نفر در حالی که عکسهایی از امام خمینی را حمل می‌کردند
و شعارهای انقلابی سر می‌دادند، از طریق سی و سه پل وارد خیابان چهارباغ بالا شده
و به مصلا رفتند و نماز جماعت ظهر را به امامت آیت‌الله خادمی در این مسجد خوانده
و سپس پراکنده شدند، ولی تظاهرات تا ساعت 17 همان روز به صورت پراکنده ادامه داشت.
در نجف‌آباد اصفهان نیز تظاهرات باشکوهی از مبدأ مسجد جامع آغاز شده و جمعیتی در
حدود پنج هزار نفر در سطح شهر راهپیمایی کرده و علیه رژیم شعار دادند و مجدداً به
مسجد جامع بازگشتند. علاوه بر آن تظاهراتی
هم در شهرستان لنجان اصفهان (زرین‌شهر) علیه رژیم برگزار شد.
مشهد
در
روز تاسوعا در شهرهای مختلف خراسان به خصوص شهر مشهد تظاهرات باشکوهی با شرکت
اقشار مختلف مردم علیه رژیم برگزار شد. در مشهد مردم ابتدا در مدرسه‌ی نواب اجتماع
کردند و پس از آن در حدود ساعت 11 بعد از شنیدن سخنرانی از مسجد خارج شدند و در
سطح شهر تظاهرات کردند. راهپیمایان با در دست داشتن پلاکاردها و دادن شعارهای
انقلابی از خیابانهای تهران، پهلوی، خسروی نو و... عبور کردند و در حدود ساعت 3
بعدازظهر در فلکه‌ی مقابل صحن امام رضا(ع) بر روی زمین نشسته و به سخنرانی آیت‌الله
خامنه‌ای، شهید هاشمی‌نژاد و واعظ طبسی گوش دادند و سپس متفرق گشتند. در این
راهپیمایی آیت‌الله واعظ طبسی قطعنامه‌ای قرائت نمود و مردم با صدای بلند آن را
تأیید کردند. مواد این قطعنامه به شرح زیر است:
-
ما خواهان انهدام و الغایِ نظام شاهنشاهی و مرامِ رژیم فعلی در رفع تسلط
امپریالیسم بر کشور مسلمان ایران هستیم.
-
ما مبارزه‌ی خود را تا رسیدن به حکومتِ جمهوری اسلامی که مبتنی بر تعالیم اسلامی
است ادامه خواهیم داد.
-
صفوف متحد و فشرده‌ی ما منحصراً در راه امام خمینی و الهام‌گیرنده از شعارهای آن
قائد بزرگ است. جنبش ما در جهت استقلالِ ایران است و هرگونه تجزیه‌طلبی را محکوم
می‌دانیم.
-
ما از سربازان و درجه‌داران و افسران که به فرمان امام خمینی صفوف ارتش را ترک می‌کنند
پشتیبانی می‌کنیم و بقیه را خصم خود می‌دانیم...
این
قطعنامه در حضور انبوه راهپیمایان قرائت شد و مورد تصویب قرار گرفت. ضمناً در روز
تاسوعا مجسمه‌‌های شاه در میادین شاه و تقی‌آباد، داخل بیمارستان شهرضا و
بیمارستان شهناز و هنرستان رضاشاه کبیر
مشهد به پایین کشیده شد. همچنین اعلام شد مراسمِ سخنرانی عاشورا فردا در
صحن مطهر امام رضا(ع) به وسیله‌ی آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای برگزار خواهد شد. در
سبزوار نیز ابتدا پیکر دو تن از شهدای
درگیری روز قبلِ این استان تشییع و به خاک سپرده شد و سپس مردم در سطح شهر دست به
تظاهرات زدند و در بجنورد نیز تظاهرات مردم در روز تاسوعا بدون درگیری برگزار شد.
شیراز
در
روز تاسوعا شهر شیراز شاهد تظاهرات باشکوهی بود. در این شهر مردم ابتدا در صحن
مسجد جامع نو، صحن حضرت شاهچراغ و خیابانهای احمدی و لطفعلی‌خان زند اجتماع و آن‌گاه
تظاهرات خود را در سطح شهر آغاز کردند. تظاهرکنندگان سپس به صحن شاهچراغ بازگشته و
نماز ظهر را در آنجا اقامه کردند. در این تظاهرات گروه‌‌های مختلفِ مردم با در دست
داشتن پارچه‌نوشته‌ها و عکس‌های امام خمینی علیه رژیم شعار می‌دادند. در داراب
فارس نیز مردم دست به تظاهرات زدند و مجسمه‌ی شاه را به زیر کشیده و قطعه قطعه
کردند. در این تظاهرات بر اثر تیراندازی نیروهای ژاندارمری پنج نفر مجروح و یک نفر
شهید شد.
آذربایجان
در
تبریز برای انجام راهپیمایی عظیم و باشکوه در روزهای تاسوعا و عاشورا، اقداماتی از
سوی آیت‌الله قاضی طباطبایی و حجت الاسلام عبدالمجید معادیخواه صورت گرفت. در این
راستا آیت‌الله قاضی با همراهی آیت‌الله سیدحسن انگجی، با انتشار
اعلامیه‌ای، مردم تبریز را برای حضور در راهپیمایی‌های این دو روز دعوت کرد.
در تبریز تظاهرات بزرگی با حدود پانصد هزار نفر
از مردم آن شهر علیه رژیم برگزار شد. هدایت این حرکت بزرگ توسط آیت‌الله قاضی صورت
می‌گرفت و شعارهای آن روز را آیت‌الله سیدحسن موسوی تبریزی به گوش مردم می‌رساند. در پایانِ تظاهرات نیز
قطعنامه‌ی پایانی راهپیمایی توسط حجت‌الاسلام معادیخواه خوانده شد. پس از قرائت
قطعنامه، مردم در خیابانِ کمربندی به نماز جماعت ایستادند، این بزرگ‌ترین نماز
جماعتی بود که شهر تاکنون به خود دیده بود. تظاهرات مردم تبریز تا غروب ادامه
داشت. این تظاهرات برخلاف تلقینات ساواک، با نظم و ترتیب و هماهنگی خاصی برگزار شد
و شمار زیادی از مردم تبریز در این تظاهرات کفن‌پوش بودند.
در
اردبیل نیز در روز تاسوعا تظاهرات باشکوهی از سوی مردم برگزار شد که بدون درگیری
خاتمه یافت. در شهر میانه هم در روز تاسوعای حسینی راهپیمایی برگزار شد. حجت‌الاسلام
والمسلمين حججی در خاطرات خود درباره‌ی رخدادهای ماه محرم و راهپیمایی تاسوعا چنین
نقل می‌کند:
«روز
تاسوعا از طرف جامعه‌ی روحانیتِ تهران در سراسرِ ایران اعلام راهپیمایی شده بود.
ما هم از چند روز پیش اعلام آمادگی کرده و به همه‌ی روستاهای اطراف پیام فرستادیم
و از آنها دعوت کردیم که به شهر بیایند و در این راهپیمایی تاریخی شرکت کنند.
مردم از همه‌ی روستاها، دسته‌جمعی، به صورت دسته‌‌های عزاداری به شهر سرازیر شدند.
البته وقتی خبر دستگیری ما را شنیدند، شور و احساسات مذهبی‌شان شدت یافت و با
جمعیت انبوهی وارد میانه شدند. محل تجمع و آغاز راهپیمایی، مدرسه علمیه جعفریه
اعلام شده بود. بنده صبح اول وقت که به آنجا رفتم، شمار جمعیت به قدری زیاد بود که
با زحمت خودم را به مدرسه رساندم.
تمام
کوچه‌ها و خیابانهای اطراف از ازدحامِ جمعیت موج می‌زد. همه‌ی علما و بزرگان شهر
نیز حاضر بودند. این راهپیماییِ تاریخی در شهرستانِ میانه کم‌نظیر بود. از خیابانهای
اصلیِ شهر با سر دادن شعارهای حماسی گذشتیم و به انتهایِ آن میدان بزرگ پارک، روبه‌روی
هتل سلماز رسیدیم... جمعیت می‌آمدند و تمام زمین‌‌های منطقه و اطراف مملو از مردم
شد. وقت آن بود که یکی از روحانیون صحبت کنند و قطعنامه‌ی راهپیمایی قرائت شود. با
اصرار دوستان و مردم بر روی مینی‌بوس رفتم و در آنجا برای حاضران سخنرانی کردم. این
سخنرانی حدود یک ساعت طول کشید و لحن آن هم به مراتب از صحبت‌‌های روزهای گذشته‌ام
رساتر و کوبنده‌تر بود و در مواقع لازم هم با تکبیر حاضران مورد تأیید و تأکید
قرار می‌گرفت... همچنین قرار شد روز عاشورا هم به همین ترتیب باشد.»
به
جز تبریز و اردبیل و میانه در سایر شهرهای آذربایجان مانند نقده و ماکو نیز از سوی
مردم تظاهرات باشکوهی علیه رژیم برپا شد، به این صورت که مردم ابتدا در مسجد جامع
شهر اجتماع کرده، سپس در سطح خیابانهای اصلی شهر دست به تظاهرات زده و به مسجد
بازمی‌گشتند.
قم
در
شهر قم با نزدیک شدن به روزهای تاسوعا و عاشورا، علما و روحانیانِ حوزه‌ی علمیه‌ی
قم اطلاعیه‌ای صادر کردند. در این اعلامیه چنین آمده بود:
«اهالیِ
غیور و فداکار و مبارز شهرستان قم، اکنون با تأییدات الهی در این ماهِ غلبه‌ی خون
بر شمشیر، به پیروی از جامعه‌ی روحانیت، به رهبری نایب امام آیت‌الله العظمی
خمینی، در راه ادامه‌ی مبارزه‌ی اسلامی و مقدس خود تا پیروزی نهایی بیش از پیش
آماده شده‌اید، اعلام می‌داریم که روز یک‌شنبه و دوشنبه، تاسوعا و عاشورای
سیدالشهدا امام حسین(ع)، برای عزاداری و تعظیم شعائر و بیان مجدد خواسته‌های اصیل
اسلامی خود در این نهضت سراسری، راهپیمایی بزرگی خواهیم داشت.
به
این ترتیب که از تمام محلات، دستجاتِ عزادار با نظم و با تشکل کامل در میدان
آستانه‌ی حضرت معصومه(س) حاضر شوند، تا ساعت 9 از آنجا همه با هم برای نشان دادن
وحدت عملی در مسیر خیابان آستانه مسجد امام به طرف میدان امام خمینی (فرح)، به
راهپیمایی ادامه دهیم و البته روحانیون پیشاپیش مردم در حرکت خواهند بود. نماز
جماعت در میدان برگزار خواهد شد و حفظ نظم و آرامش و رعایت جهات لازم به عهده‌ی
مردم است».
در روز تاسوعا، مردم عزادار قم حدود ساعت 9 صبح در میدان امام خمینی (میدان فرح سابق) آن شهرجمع شدند و به سمت صحن حضرت معصومه(س) راهپیمایی کرده و شعارهای مذهبی و شعارهایی علیه رژیم و شاه سر می‌دادند. پس از آن از صحن حضرت معصومه(س) خارج شده و به سمت میدان ورودی شهر به راه افتادند. در طول مسیر آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی نیز در میان جمعیت حضور یافت. آیت‌الله حسینعلی منتظری و سایر علمای حوزه‌ی علمیه‌ی قم نیز به تظاهرکنندگان پیوستند.
در این راهپیمایی زنان به طور فعال شرکت داشتند. عزاداران پس از تجمع در
میدان امام خمینی(فرح سابق)، به سخنرانی
شیخ محمدتقی بشارتی گوش فرا دادند. او در سخنانش علیه رژیم شاه و در حمایت از
امام‌خمینی صحبت می‌کرد و خواهانِ برقراری حکومت اسلامی و لغو حکومت نظامی شد.
نماز ظهر و عصر عاشورا نیز در این میدان اقامه شد. بعدازظهر هم ضمن عزاداری، مردم
در صحن مطهر حضرت معصومه(س) بعد از نماز مغرب و عشا شعارهای ضد رژیمی سر دادند.
خمین
از
آنجا که شهر خمین زادگاه رهبر انقلاب می‌باشد، در جریان وقایع و رخدادهای محرم
1357 این شهر از جایگاه خاص و مهمی برخوردار است. در روز اول محرم، بازار خمین
تعطیل شد و مردم دست به تظاهرات گسترده‌ای زدند. در بعدازظهر نیز، مردم و روحانیان
شهر در مسجد اسماعیل‌بیک خمین تجمع کردند و پس از خروج از مسجد به دادن شعارهایی
علیه رژیم پرداختند که با حمله و تیراندازی مأموران مواجه شده و در این درگیری یک
نفر به شهادت رسید. همچنین مسجد امام حسین(ع) در شهر خمین، یکی از کانونهای مهم
انقلاب در این ایام محسوب می‌شد. در ایام محرم جمعیت بسیاری در مسجد تجمع می‌کردند،
به طوری که تمام شبستان، حیاط و حتی قسمتی از کوچه پر می‌شد.
مردمِ
شهر خمین صبح تاسوعا در مسجد جامع این شهر اجتماع کرده و حدود ساعت 12 از مسجد
خارج شدند و به طرف شهربانی حرکت کرده و در فاصله‌ی 100 متری شهربانی ایستادند و
علیه رژیم شعار سر می‌دادند. پس از آن شروع به سنگ‌پرانی به طرف مأموران کردند و
در نهایت به ساختمان آتش‌نشانی که مقابل شهربانی قرار داشت رفته و به ماشین‌‌های
آتش‌نشانی آسیب جزئی زدند و این تظاهرات بدون درگیری خاتمه یافت.
کاشان
تکایا و مساجدِ شهر کاشان در ماه محرم 57، عرصه‌ی حضور باشکوه مردم انقلابی بود. مسجد دریلان (آیت‌الله مصطفوی)، مسجد شاه، مسجد جامع و مدرسه‌ی امام خمینی (سلطانی) از کانونهای مهم تجمع مردم بودند. همچنین دو هیئت ابوالفضل و حیدری از کانونهای پرشور انقلاب به شمار می‌رفتند. در این مراکز، روحانیان مبارزی نظیر آیت‌الله امامی کاشانی، آیت‌الله خزعلی، حجت‌الاسلام اسحاق مشکینی و حجت‌الاسلام فاکر خراسانی، هدایت مبارزات را در دست داشتند. یکی از مطالب مهم و قابل توجه در ایام محرم شهرِ کاشان، نوحه‌‌های انقلابی مردم این شهر است برخی از این نوحه‌ها عبارت بود از:
«ای
در مرامت نهضتِ سرخ خمینی، فرزندِ زهرا آیت‌الله خمینی، چشم و چراغِ اهل ولایی، در
جسمِ عالم روحِ خدایی»، «پاینده دین اسلام، از نهضت حسینی، آزاده بودن درسی، از
مکتبِ خمینی، راه حق می‌جوییم، هر لحظه می‌گوییم»، «خونِ عزیز زهرا در همه‌جا می‌جوشد،
گلشن دین از این خون، آبِ بقا می‌نوشد، تا جهان را بقاست، نهضتش پابرجاست، حق با
خمینی است، مرگ بر شاه».
در
کاشان، مردم صبحِ تاسوعا در مسجدِ آقابزرگ اجتماع کردند و پس از آن دست به تظاهرات
در سطح شهر زدند و بعد از برپایی نماز جماعت ظهر و عصر در خیابان فین متفرق شدند.
در تظاهراتِ صبح کاشان، درگیری بین مردم و مأموران ایجاد نشد. اما در شب، میان
مردم و مأموران در جریان تظاهرات آنها درگیری به وجود آمد که منجر به شهادت دو تن
از تظاهرکنندگان شد.
مازندران
در
مازندران با فرارسیدن تاسوعای حسینی همانند سراسر کشور، تظاهرات باشکوهی علیه رژیم
شاه برگزار شد. در ساری، روز تاسوعا تظاهرات باشکوهی با حضور تمامیِ اقشار مردم
برگزار شد. مردمِ ساری ابتدا در مسجد جامع شهر اجتماع کردند و سپس از مسجد خارج
شده و در سطح شهر راهپیمایی کردند. مردم با سر دادن شعارهای «الله‌اکبر»، «خمینی
تو وارث حسینی»، «توپ، تانک، مسلسل دیگر اثر ندارد» و «مرگ بر شاه»، خود را به
اداره‌ی کل فرهنگ این شهرستان رساندند و با فرهنگیان متحصن در این مکان ابراز
همدردی کردند و سپس به مسجد جامع بازگشتند و متفرق شدند.
در
بابل نیز مردم در مسجد نوشیروانی تجمع کردند و در حالی که شعارهای انقلابی سر می‌دادند،
عکسهایی از امام خمینی و دکتر شریعتی را حمل کرده و دست به تظاهرات زدند. همچنین
در آمل مردم ابتدا در امامزاده قاسم این شهر جمع شده و سپس دست به تظاهرات علیه
رژیم شاه زدند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر در امامزاده ابراهیم متفرق شدند. در
روز تاسوعا در سایر شهرهای این استان مانند: بهشهر، گرگان، بابلسر و گنبد کاووس
نیز تظاهرات برگزار شد. از شعارهایی که مردم این استان سر می‌دادند عبارت بود از:
«دین ما حسینی، رهبر ما خمینی»، «سربازان دنیا دشمن‌کشند، سربازان ایران
برادرکشند».
خوزستان
در ساعت 9 صبح روز تاسوعا، طبق اطلاع قبلی جامعه‌ی روحانیت اهواز، مردم این شهر ابتدا در مسجد دارالعلم بهبهانی تجمع و تظاهرات خود را از آنجا آغاز کردند. آنها در خیابانهای شهر دست به تظاهرات زدند. برخی از شعارهای این تظاهرات عبارت بود از: «رهبر ما خمینیه، نهضت ما حسینیه»، «بگو مرگ بر شاه»، «خمینی تو وارث حسینی»، «ارتش انتخاب کن یا جبهه‌ی حسین را یا جبهه‌ی یزید را». تعداد تظاهرکنندگان در اسناد ساواک بین صد تا چهارصد هزار نفر تخمین زده شده است. در سایر شهرهای این استان نظیر دزفول، شوشتر، اندیمشک و شوش نیز تظاهرات علیه رژیم برگزار شد.
کرمانشاه
در
روز تاسوعای حسینی، مردم کرمانشاه تظاهرات باشکوهی برپا کردند. مردم در ساعت 9 صبح
در مسجد بروجردی‌ها جمع شدند و اقدام به تظاهرات کردند و سپس به مسجد جامع بازگشته
و نماز جماعت را در آنجا برپا نمودند. در پایان مراسم از مردم خواسته شد که در
ساعت 15 دوباره در مسجد بروجردی‌ها تجمع کنند. مردم طبق این درخواست از ساعت 15 در
مسجد جامع گرد آمدند و در ساعت 17 پس از گوش دادن به سخنرانی شیخ محمدتقی گلی، از
مسجد خارج و در حالی که روحانیون در پیشاپیش آنها در حرکت بودند، در خیابانهای
شهر به راهپیمایی پرداختند. از جمله شعارهای آنها عبارت بود: «ما یزید نداریم، از
یزید بدتر پهلوی داریم». در سایر شهرهای استان مانند کنگاور، قصرشیرین، پاوه و
سرپل ذهاب نیز در روز تاسوعا تظاهرات برگزار شد.
سمنان
در
استان سمنان به خصوص شهر سمنان در روز تاسوعا تظاهراتی باشکوه علیه رژیم برگزار
گردید. در شهر سمنان مردم در صبح این روز ابتدا در بخش‌های سرخه و محله‌های شهر
جمع شده و سپس در خیابانهای فلکه‌ی سی تیر، میدانِ منوچهری و بلوار ارتشبد نصیری
دست به تظاهرات زدند. عده‌ای از آنها به طرف مجسمه‌ی شاه در میدان مجسمه‌ی این شهر
سنگ و ترقه پرتاب کردند و سپس در حدود ساعت 3 بعدازظهر متفرق شدند.
مردم در حدود ساعت 7:30 بعدازظهر در کهنه‌دژ
اجتماع کرده و در سطح شهر دست به تظاهرات زدند. تظاهرات‌کنندگان در این روز
قطعنامه‌ای نیز قرائت کردند. از جمله شعارهای آنها عبارت بود از: «تا شاه کفن
نشود وطن وطن نشود»، «شاه آمریکایی اعدام باید گردد»، «نهضت ما حسینیه رهبر ما
خمینیه». در سایر شهرهایِ استان نظیر شاهرود و دامغان، تظاهرات باشکوهی علیه رژیم
انجام شد. علاوه بر شهرهای ذکرشده در شهرهایی مانند: کرمان، یزد، بندرعباس،
زاهدان، شهرکرد، سنندج، ملایر، برازجان، لرستان و... نیز در روز تاسوعا تظاهرات برگزار شد. این تظاهرات‌ها
بدون درگیری خاتمه یافت.
بدین‌گونه
با راهپیمایی تاسوعا، برگ جدیدی در تاریخ مبارزاتِ ملت ایران ورق خورد و دوران
جدیدی از احساس، عزت، وحدت و شور و هیجان و خودباوری آغاز شد. تعدادِ جمعیت حاضر
در این راهپیمایی بی‌نظیر بود. اگرچه برخی خبرگزاری‌های خارجی و داخلی سعی کردند
با دادن آمارهای دروغین، از بزرگی و عظمت آن بکاهند، اما نمی‌دانستند درباره‌ی
حماسه‌ی بزرگی که خودِ مردم در آن حضور داشته و خود آفریننده‌ی آن بوده‌اند، نمی‌توان
به آنان دروغ گفت. جمعیتِ عظیم راهپیمایان تاسوعا در سراسر کشور به امید حضور عظیم‌تر
و کوبنده‌تر در روز عاشورایِ حسینی به خانه‌‌های خود بازگشتند و پراکنده شدند.
