تبیین بحث ولایت فقیه از دیدگاه آیت‌الله حائری شیرازی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله شیخ محی‌الدین حائری شیرازی از شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار تاریخ معاصر است که در کنار مبارزات و فعالیت‌های سیاسی، دارای اندیشه‌های ناب علمی و فقهی نیز است. وی از جمله اندیشمندان و محققان دینی است که ولایت فقیه را استمرار ولایت ائمه و ولایت الله می‌داند و اعتقاد دارد «ولایت فقیه، ولایت ائمه، ولایت پیغمبر و ولایت خدا، مجموعه این موارد» یک ولایت می‌شوند، در سوی دیگر وی از ولایت طاغوت نام می‌برد و اعتقاد دارد: اگرانسان از ولایت خدا خالی شد، در ولایت شیطان قرار می‌گیرد. در ادامه، مبانی اندیشه وی در مورد ولایت فقیه بررسی می‌شود.

اقسام ولایت

آیت‌الله محی‌الدین شیرازی ولایت را به «ولایت الله» و «ولایت طاغوت» یا ولایت شیطان قابل تقسیم می‌داند و معتقد است اگر کسی بگوید «من نه تحت ولایت خدا هستم و نه شیطان‌، نمی‌توانند حرف صحیحی زده باشد» چراکه «ولایت غیرقابل اجتناب است و هیچکس خالی از ولایت نیست‌.«بنابراین «اگر انسان از ولایت خدا خالی شد، در ولایت شیطان قرار می‌گیرد؛ یعنی شیطان ولی اوست» و اگر‌ «کسی از ولایت شیطان خارج شود بلافاصله ولایت الله شامل حالش می‌شود.»

از نظر آیت‌الله حائری شیرازی «ولایت الله یک حقیقت است، اما ظروف آن متفاوت است». وی معتقد است: «اصل ولایت الله ثابت است، [ولی] مجری ولایت الله متفاوت می‎شود»‌‌. و در تشریح این اصل می‌گوید: گاهی مجری رسول خد‌‌ا (صلی الله علیه و آله) است، د‌‌ر آن حال به ولایت الله گفته می‎شود‌‌: «ولایت الرسول». گاهی مجری ولایت الله، وصی اوست، د‌‌ر آن حال به ولایت الله گفته می‎شود‌‌: ولایت الوصی یا «ولایت الامام». گاهی مجری ولایت الله، نایب خاص امام زمان است ـ مثل نوّاب چهارگانه ـ د‌‌ر این حال به ولایت الله گفته می‎شود‌‌: «ولایت نایب الامام». گاهی مجری ولایت الله، نواب عامّ آن حضرت است، د‌‌ر اینجا به ولایت الله گفته می‎شود‌‌: «ولایت الفقیه.»

بنابر این از نظر آیت‌الله حائری شیرازی «ولایت فقیه، ولایت ائمه، ولایت پیغمبر و ولایت خدا، مجموعه این موارد» یک ولایت می‌شوند.

در سوی دیگر «ولایت شیطان‌، ولایت آمریکا‌، ولایت ساواک، ولایت خان زورگو‌، ولایت منحرف، یا ولایت گروهک‌ها. همه اینها یک ولایت است و آن ولایت طاغوت می‌باشد. متعدد نیست و همه یکی است‌.» بنابراین نمی‌توان گفت «شیطان یک ولایت دارد و آمریکا هم یک ولایتی دیگر دارد. بلکه باید گفت شیطان بر امریکا ولایت دارد‌، یعنی شوروی و آمریکا در ولایت شیطان به وحدت می‌رسند.»

ولایت فقیه استمرار حیات آدمی

آیت‌الله حائری شیرازی ولایت امام معصوم را همان ولایت الله و ولایت فقیه را امتداد آن می‌داند: «ولایت ائمه اطهارعلیهم‌السلام از ولایت خدا جدا نیست. همان ولایت هست [که] ازائمه تابش پیدا می‌کند» ولایت فقیه نیز «عیناً همان ولایت امام زمان است». متعاقب این بحث، وی اصل ولایت فقیه را اصل استمرار حیات آدمی می‌داند و اعتقاد دارد: «ولایت فقیه، د‌‌ر زمان غیبت و مصد‌‌اق امروز آن یعنی رهبری انقلاب، نقطه اتصال شما با امام زمان‌ است و به واسطه ولایت فقیه، امام زمان با شما د‌‌ر ارتباط است و به خاطر این ارتباط هست که حیات شما اد‌‌امه د‌‌ارد‌.»

از این‌رو معتقد است: «دفاع و پاسداری از اصل ولایت فقیه وظیفه هر مسلمان است چون با پیروزی و حرکت در مسیر فرهنگ نبوی، علوی، فاطمی و حسینی می‌توان زمینه را برای جهانی شدن فرهنگ جهانی اسلام فراهم کرد.» از سوی دیگر وی «ولایت فقیه [را] رکن و حافظ وحدت و اقتدار بیشتر جامعه» می‌داند.

اطاعت از ولی فقیه توصیه امام معصوم

آیت‌الله حائری شیرازی، اطاعت از ولی فقیه را حکم امام معصوم می‌داند و معتقد است وقتی امام معصوم ما را به ولی‌فقیه حواله می‌کند معنایش این است که؛ «من از او حمايت مي‏کنم و روي حمايت و ضمانت من مي‏توانيد‌‌ حساب کنيد‌‌؛ چون من مي‏گويم اين‏کار را بکنيد‌‌.» و «وقتي او فرمان مي‏د‌‌هد‌‌ که پيروي کن از ولي فقيه، معنايش اين است [که] من هواي او را د‌‌ارم؛ او زير نظر من است؛ به د‌‌ليل نظارت من، تو پيروي کن؛ من متعهد‌‌م.»

بنابر این وی اطاعت از ولایت فقیه را لازم می‌داند و می‌گوید: «رهبر به عنوان امام جماعت است. نه زود‌‌تر از ایشان باید‌‌ رکوع کرد‌‌ و نه د‌‌یرتر. هر وقت ایشان از کسی تجلیل و احترام کرد‌‌، شما هم احترام کنید‌‌. اگر شما سر از رکوع برد‌‌اشتید‌‌ و د‌‌ید‌‌ید‌‌ که امام د‌‌ر رکوع است، باید‌‌ د‌‌وباره به رکوع برگرد‌‌ید.»

از نظر وی «اهمیت این مقوله تا آنجا است که قرآن همراهی با ولایت و به ویژه ولایت امامان معصوم را نجات دهنده و هدایت جامعه می داند»[1] و معتقد است: نمی‌شود برای نظام ولایتی كار كرد و بر خلاف ولایت عمل كرد بلكه در نظام اسلامی باید كار و عمل ولایت محور باشد.

ولایت آیت‌الله خامنه‌ای امتداد ولایت الله

آیت‌الله حائری شیرازی «آیت‌الله خامنه‌ای [را] اصلح‌ترین فرد برای رهبری»[2] بعد از امام خمینی می‌داند، و معتقد است: «قبل از آنکه خبرگان، رهبری را انتخاب کنند‌‌، ایشان امتحاناتی د‌‌اد‌‌ه بود‌‌ و سرافراز بیرون آمد‌‌ه بود‌‌ند‌‌.» از این‌رو «اقدام تاریخی خبرگان ملت در انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به مقام رهبری بعد از رحلت امام خمینی» را «یک انتخاب هدایت شده الهی» می‌داند «تا سکان رهبری نظام جمهوری اسلامی به دست خلف صالح بنیانگذار جمهوری اسلامی سپرده شود»[3] بنابراین وی معتقد است: آیت‌الله خامنه‌ای رهبری را نمی‌خواستند بلکه رهبری به سراغ ایشان آمد و ایشان را طلب کرد. به عبارت دیگر، امارت و رهبری ایشان را طلب کرد و ایشان اعانت خواهد شد چراکه همین الهامات اعانت است.[4] از این‌رو اعتقاد دارد: «حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ولایت خویش را از راه تبعیت از خد‌‌ا و رسول اکرم به‌د‌‌ست آورد‌‌ه و د‌‌ر همین مسیر مورد‌‌ استفاد‌‌ه قرار د‌‌اد‌‌ه است».

آیت‌الله حائری شیرازی براین باور است: «آیت‌الله خامنه‌ای علاوه بر تمام ویژگی‌ها، یک عالم آگاه به مسائل اسلامی است و از سیاست و درایت خاصی برخوردار است.»[5] و «مطالبی که در فصل‌های مختلف چه در دوره ریاست جمهوری و چه امروز بیان می‌کنند الهامات الهی است.»[6] بنابراین «نوع رهبری ایشان [را] بسیار برجسته و ارزشمند» می‌داند و بر این باور است که «در عصر كنونی مقام معظم رهبری در مسیر ولایت خداوندی حركت می‌كنند.» از این‌رو اطاعت از ولی فقیه زمان را بر همه واجب می‌داند.