گذری بر حیات سیاسی و علمی آیت‌الله مصباح‌یزدی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، عالم پارسا و انقلابی به دیدار معبود شتافت. او در دوران مبارزه با رژیم شاه، ازجمله روحانیون پیشتاز و انقلابی بود و پس از پیروزی انقلاب نیز در کسوت‌های متعدد، صادقانه به نظام جمهوری اسلامی خدمت کرد. این نوشتار مروری بر مجاهدت‌های علمی و سیاسی آن مرحوم قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است.
آیت‌الله محمدتقی مصباح‌یزدی فرزند باقر در سال 1313 در یزد متولد شد. نقل شده است که قبل از تولد، مادر ایشان خواب شگفت‌انگیزی می‌بیند. پدر، خواب همسرش ـ که‌به‌دنیا آوردن قرآن بود ـ را برای معبِّری نقل می‌کند و پاسخ می‌شنود: «خداوند به شما فرزندی عطا خواهد کرد که حامی قرآن خواهد بود.» وی تحصیل علوم دینی را از یزد آغاز کرد. و بعد از گذراندن تحصیلات اولیه، در طول پنج سال مقدمات و سطوح را خواند و پس از خواندن رسائل و مکاسب برای ادامه تحصیل عازم نجف اشرف شد. چنانکه خود می‌گوید: «پس از گذراندن دوره‌ی شش ساله‌ی ابتدایی، از سال 1326 به تحصیل علوم دینی پرداختم. طی سال‌های 1326 تا 1330 مقدمات، منطق، معانی بیان، شرح لمعه و قوانین و قسمت عمده‌ی رسائل و مکاسب محرمه را در شهر یزد خواندم و سپس برای ادامه‌ی تحصیل به نجف اشرف مشرف شدم.»
او یک سال تحصیلی را در نجف ماند، اما به علت مشکل معیشت خانواده به قم مراجعت کرد و ادامه مکاسب و سطوح را که ناتمام مانده بود، در قم فراگرفت. وی در طول دوران تحصیل از محضر اساتید بزرگی بهره برد. آن مرحوم درباره‌ی اساتیدش می‌گوید: «در سال 1331 به ایران مراجعت کردم و در قم مشغول تحصیل شدم و والدینم سکونت در تهران را اختیار کردند. در همان سال، بقیه‌ی مکاسب و نیز کفایه را خدمت مرحوم آیت‌الله حاج شیخ مرتضی حائری به اتمام رساندم و سال بعد، در درس خارج فقه مرحوم آیت‌الله بروجردی ـ رضوان‌‌الله علیه ـ و در درس‌های تفسیر و اسفار علامه‌ی طباطبایی شرکت کردم. همزمان با شرکت در درس آن دو بزرگوار، در درس اصول حضرت امام شرکت می‌کردم که حدود هشت سال طول کشید. در محضر علامه طباطبایی حدود ده سال اسفار و الهیات شفا خواندم. برهان شفا را هم در شب‌های پنجشنبه و جمعه نزد ایشان می‌خواندم و در درس فقه و اصول امام همچنان شرکت می‌کردم. بعد از وفات مرحوم آقای بروجردی، در درس فقه آیت‌الله بهجت شرکت کردم و این دوره در حدود پانزده سال ادامه داشت که طهارت و مکاسب و خیارات را از محضر ایشان استفاده کردم». تلاش و پشتکار آیت‌الله مصباح سرانجام به کسب درجه‌ی اجتهاد در 23 سالگی منجر شد.
از آیت‌الله مصباح یزدی بیش از صدعنوان کتاب چاپ و منتشر شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: اخلاق در قرآن (۳ جلد)، آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، آزادی؛ ناگفته‌ها و نکته‌ها، آفتاب ولایت، آموزش عقاید (۳ جلد)، آموزش فلسفه (۲ جلد)، آیین پرواز، اخلاق اسلامی، انسان‌شناسی در قرآن، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج‌البلاغه، پرتوی از امامت و ولایت در قرآن کریم، پندهای امام صادق(علیه‌السلام) به ره‌جویان صادق، پندهای الهی، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، تهاجم فرهنگی، توحید در نظام عقیدتی اسلام، جامعه و تاریخ در قرآن، جنگ و جهاد در قرآن (۲ جلد) و ده‌ها اثر دیگر...
مبارزات سیاسی
آشنایی دیرین آیت‌الله مصباح یزدی با امام خمینی باعث شد که متعاقب شروع نهضت، وی به صف مبارزین بپیوندد. آیت‌الله مصباح در این‌باره می‌گوید: «ارتباط بنده با امام قبل از شروع نهضت، ارتباط شاگرد و استاد بود و ویژگی خاصی نداشت؛ اما پس از شروع نهضت، رابطه بنده با ایشان بیشتر شد، به حدی که گاهی دستورات محرمانه‌ای که داشتند، نیمه شب به بنده و آقای هاشمی ابلاغ می‌فرمودند. ما هم در حد توان آنها را انجام می‌دادیم و ایشان هم حسن نظر خاصی داشتند». از این‌رو وی در همان آغاز نهضت و در جریان انجمن‌های ایالتی و ولایتی با برگزاری جلسات بحث و مشورت در جهت تأیید مبارزه علیه این تصویب‌نامه برآمد و بر همراهی با امام بسیار تأکید داشت.
در اوایل بهمن‌ماه 1342 نیز که درس‌های حوزه به دلیل مسافرت روحانیان برای تبلیغ در ماه مبارک رمضان تعطیل بود، رژیم پهلوی جشن‌هایی را به مناسبت سالروز رفراندم لوایح شش‌گانه برگزار کرد. در این شرایط اعلامیه‌ای تحت عنوان «دام اسارت یا رفراندم قلابی و غیرقانونی ششم بهمن» که توسط آیت‌الله مصباح یزدی نگارش یافته بود، با همکاری برخی از روحانیان دیگر تنظیم نهایی و منتشر شد. همچنین علامه مصباح قبل از قیام خونین 15 خرداد، به پیشنهاد حاج آقا مصطفی خمینی مأموریت می‌یابد تا برای تنویر افکار عمومی شهرهای دیگر درباره مسائل نهضت و ابلاغ پیام انقلاب امام، به مسافرت برود.
علاوه بر این وی در تنظیم قطعنامه‌ای که در مراسم جشن آزادی حضرت امام خمینی در مدرسه فیضیه قرائت شد نقش غیرقابل انکاری داشت. از سوی دیگر از سال 1342 تا 1344 به اتفاق حجج‌اسلام هاشمی رفسنجانی، باهنر، هادی خسروشاهی، محمود دعایی و محمدجواد حجتی کرمانی توانستند نشریه بعثت را منتشر کنند. آیت‌الله مصباح در مورد همکاری با این نشریه می‌گوید: «بعد از اینکه حضرت امام را به تهران بردند و مدتی تحت نظر و زندانی بودند، به این فکر افتادیم که سعی کنیم یک وسیله تکثیری فراهم کنیم و یک نشریه‌ای را منتشر کنیم...ما هم به عنوان یکی از نویسندگان با آنها همکاری داشتیم. گاهی یک مقاله‌ای می‌نوشتیم و احیاناً برای توزیع و تکثیرش هم یک کمک‌هایی می‌کردیم».
مدتی پس از انتشار نشریه بعثت، آیت‌الله مصباح، نشریه دیگری با عنوان «انتقام» منتشر می‌کند. وی در بیان علت راه‌اندازی این نشریه می‌گوید: «به علت آنکه بعضی بیوت از این جریان [انتشار بعثت] آگاه بودند و کسانی هم که در تهیه ماشین تکثیر و... مؤثر بودند، ارتباط نزدیکی با آن بیوت داشتند؛ آن مقدار که زیر فشار بودیم، آزاد نبودیم و باید مسائلی را رعایت کرده و احتیاطاتی داشته باشیم. از طرفی بعضی مطالبی را که می‌نوشتند مورد قبول ما نبود... این بود که به فکر افتادیم نشریه دیگری که مستقل باشد و فقط علاقه‌مندان به حضرت امام در آن مشارکت داشته باشند ... و مستقل در جهت مبارزه با دستگاه کفر و صرفاً در همان جهت حمایت از روحانیت مبارز فداکار قدم بردارد.»
بنابر خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدهادی خسروشاهی «این نشریه با محتوایی تقریباً مشابه محتوای مقالات بعثت اما کمی رادیکال‌تر توسط حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی تهیه، تنظیم، تکثیر و توزیع می‌شد.» اولین شماره نشریه‌ی انتقام که در بالای صفحه اول آن دو آیه مبارکه «انّا من المجرمین منتقمون» و «و اللّه عزیزٌ ذو انتقام« درج شده بود، در 29 آذر 1343 منتشر شد.
در دوران پانزده ساله تبعید امام خمینی، آیت‌الله مصباح یزدی و عده‌ای از یاران نزدیک امام از جمله آیات بهشتی، جنتی و محمدی‌گیلانی به این فکر افتادند که برای آینده نهضت کادرسازی کنند. یکی از اقدامات اساسی آنها برای کادرسازی تأسیس مدرسه‌ی حقانی بود که نام اولیه‌ی آن مدرسه‌ی منتظریه بود و در سال 1343 ش تأسیس شد.
در بهمن سال 1343 پس از ترور حسنعلی منصور و روی کارآمدن امیرعباس هویدا، آیت‌الله مصباح یزدی و جمعی از حجج اسلام و مدرسین حوزه علمیه قم نامه‌ای به نخست‌وزیر نوشتند و ضمن برشمردن اقدامات دولت‌های قبل علیه اسلام، علیه قانون اساسی و علیه مردم، به او هشدار دادند. آنها از هویدا خواستند تا به وضع موجود خاتمه دهد و امام خمینی را در اسرع وقت از محل تبعید به قم بازگرداند.
مرحوم مصباح‌یزدی در سال 1344 پس از تبعید امام خمینی و فرزندش آیت‌الله مصطفی خمینی از ترکیه به نجف، نامه‌ای به امام نوشت و در آن ضمن ابراز خرسندی از انتقال ایشان به عتبات عالیات، از ادامه تبعید امام در خارج از کشور ابراز تأسف کرد.
در طول سال‌های نهضت اسلامی گزارش‌های متعددی از ساواک در مورد فعالیت‌های مبارزاتی آیت‌الله مصباح یزدی مخابره شده است. (بیشتر بخوانید)
آیت‌الله مصباح یزدی به دنبال قیام نوزده دی 1356 به اتفاق جمعی از علما و حجج اسلام علیه اقدامات ضددینی رژیم موضع‌گیری و اعلامیه‌ی مشترکی را صادر کردند. آنها ضمن ابراز تنفر از فاجعه‌ی مزبور، از دموکراسی مورد ادعای رژیم و حمایت رژیم از حقوق بشر ـ که هیئت حاکمه از آن دم می‌زدـ و فضای باز سیاسی به شدت انتقاد کردند. اعلامیه حادثه کشتار یزد در 16 فروردین 57، نامه جمعی از استادان حوزه علمیه قم به رئیس جمهور فرانسه در حمایت از امام خمینی در آذرماه 57 و ... از دیگر سوابق مبارزاتی مرحوم مصباح یزدی به حساب می‌آید.
مجاهدت‌های آیت‌الله مصباح‌یزدی بعد از پیروزی انقلاب
آیت‌الله مصباح یزدی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با یاران خود به ترمیم «گروه حقانی» در قم پرداخت و همواره با تمام وجود، از نظام جمهوری اسلامی، اصل ولایت فقیه و ولی‌فقیه دفاع می‌کرد و در عین حال به تربیت نیرو برای انقلاب پرداخت. همچنین در قالب مؤسسه «در راه حق» مبلغینی برای پاسخگویی به تفکرات و اندیشه‌های التقاطی به نقاط مختلف کشور فرستاد. طرح تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1361 ـ 1362) که از مراکز علمی ـ فرهنگی فعال و مشترک میان حوزه و دانشگاه است، از برکات اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی به حساب می‌آید. با گسترش دامنه فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی مؤسسه در راه حق، آیت‌الله مصباح یزدی بنیاد فرهنگی باقرالعلوم و نیز مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی را تأسیس کرد.
علاوه بر این آن مرحوم در دوره دوم مجلس خبرگان رهبری نماینده مردم شریف خوزستان در آن مجلس بود و در دوره‌های سوم و چهارم، نمایندگی مردم تهران را عهده‌دار شد. ایشان افزون بر اینکه از جانب مقام معظم رهبری به عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت و شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب بودند، ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت را نیز برعهده داشتند. همچنین عضویت در جامعه مدرسین و عضویت در شورای عالی حوزه علمیه قم نیز در کارنامه آیت‌الله مصباح یزدی دیده می‌شود. آن مرحوم همچنین در انتخابات میان‌دوره‌ای خبرگان در اسفند ۱۳۹۸ از حوزه استان خراسان رضوی نامزد شد و توانست با کسب حداکثر آرای مردم، راهی مجلس خبرگان رهبری شود.
سرانجام این عالم مبارز پس از عمری مجاهدت در 12 دی‌ماه 1399 دار فانی را وداع گفت.
روحش قرین رحمت الهی
