واکنش شهرهای مختلف به چهلم شهدای تبریز در سال 57
پایگاه مرکز اسناد
انقلاب اسلامی؛ یكی از ابتكارات انقلابیون در راستای
مبارزه مداوم با رژیم، برگزاری چهلم‌های شهدای شهرها بود كه در ادبیات سیاسی
انقلاب اسلامی از آنها به‌عنوان چله‌های زنجیره‌ای یاد می‌شود. در جریان قیام 19 دی
قم در سال 56 چندین نفر از انقلابیون به شهادت رسیدند و تعدادی دستگیر، تبعید و
زندانی شدند. این اقدام رژیم نمی‌توانست از طرف انقلابیون نادیده گرفته شود، لذا
چهلم شهدای قم فرصتی مناسب بود تا مردم مبارز تبریز پس از مردم قم، مخالفت خود را
با اهانت به مرجعیت و نیز كشتار مردم نشان دهند. و در این راستا قیام 29 بهمن
تبریز شکل گرفت که آن حرکت نیز با خشونت سرکوب شد. انقلابیون در سراسر كشور به این
حادثه واكنش نشان دادند. چهلم شهدای تبریز در نوروز 57 فرصت مناسبی برای اظهار
تنفر از رژیم شاه بود.
ارومیه
در
پی جنایت رژیم شاه در تبریز، این قیام در ارومیه بازتاب گسترده‌ای داشت. نزدیكی
ارومیه با تبریز و نیز ارتباط مداوم بین انقلابیون این دو شهر در این بازتاب موثر
بود. اسداللهی از مبارزان ارومیه درباره نقش این قیام در آگاهی مردم نسبت به
انقلاب اسلامی می‌گوید: «بعد از جریان 29 بهمن تبریز در ارومیه جرقه انقلاب
زده شد و حركت‌های مردمی علنی شد.»
در
این زمینه مجالسی در ارومیه برگزار شد و باعث تعمیق اندیشه انقلابی در این شهر
گردید. در این مجالس مطرح شد كه ارومیه هم باید «قرخی قرخا قاتسین»، یعنی مثل تبریز،
در چهلم شهدای تبریز، دست به حركتی مشابه انقلابیون تبریز بزند. لذا مردم ارومیه
درصدد برنامه‌ریزی جهت گرامیداشت یاد شهدای قیام تبریز در چهلم آن شهدا برآمدند.
در اربعین شهدای تبریز همزمان با عید سال 57، مغازه‌های شهر با تشویق جمعی از
روحانیون مبارز تعطیل شد و روحانیون در منابر به سخنرانی در این باره پرداختند.
سپس
مردم پس از اتمام سخنرانی‌های روحانیون در مساجد، ازجمله مسجد سیدجواد، به تظاهرات
علیه رژیم پهلوی پرداختند و به سر دادن شعارهای انقلابی مبادرت ورزیدند. این
تظاهرات كه اولین راهپیمایی مردم علیه رژیم بود، موجب هراس و دستپاچگی مقامات رژیم
در استان شد و آنان به دستگیری و تبعید علمای شهر اقدام كردند[1].
جهرم
در اوایل فروردین 1357 از طرف عناصر انقلابی جهرم، چهلم
شهدای تبریز در این شهر برگزار شد. در واقع مردم تبریز چهلم شهدای 19 دی ماه در قم
را برگزار کرده و مردم جهرم قصد داشتند چهلم شهدای مردم تبریز را برگزار کنند. در
فروردین 1357 به مناسبت چهلم شهدای تبریز و به دنبال بیانیه علما و مراجع
قم و شیراز حضرات آیات: گلپایگانی، شریعتمداری، مرعشی نجفی و محلاتی دو روز در
مسجد جامع جهرم، جلسه بزرگداشت برگزار گردید. در آن جلسات كه با
حضور آیت‌الله حق‌شناس و جمعی از علما برگزار شد، آیت‌الله سیدحسین آیت‌اللهی و آیت‌الله حاج‌اصفهانی به سخنرانی
پرداختند و عمداً نام امام خمینی را زبان جاری ساختند. همان‌طور که ساواک پیش‌بینی می‌کرد مراسم چهلم
شهدای تبریز در جهرم با استقبال بی‌سابقه‌ای روبه‌رو گردید؛ به طوری که این مراسم در دو روز یعنی روز نهم و
دهم فروردین برگزار گردید[2].
دزفول
در
اربعین شهدای 29 بهمن 1356 تبریز، دانشجویان دزفولی دانشسرای تربیت دبیر و
دانشگاه جندی‌شاپور اهواز [شهید چمران] تصمیم گرفتند در روز نهم فروردین 1357 یک
حرکت انقلابی به راه بیندازند. در این جریان عظیم اسدی مشكال بر اثر شكنجه
مأموران به فیض شهادت نایل آمد و نامش به عنوان طلایه‌دار خط سرخ شهادت در جریان
اوج‌گیری انقلاب در دزفول ثبت گردید. شهادت وی موج جدیدی از تظاهرات را
در شهر به وجود آورد[3].
ری
حجت‌الاسلام رمضانعلی زمانی، سیدعلی غیوری، سیدابوالفضل
کاظمی، سیدحسین موسوی درچه‌ای، سیدتقی موسوی درچه‌ای از روحانیون شهرری به مناسبت
چلمین روز شهدای قیام 29 بهمن تبریز اعلامیه‌ای به همراه روحانیون تهران در فروردین
57 صادر کردند که در آن آمده بود: «چهل روز از حادثه خونین و دردناک تبریز گذشت،
حادثه‌ای که به‌دنبال اعتراض مردم مسلمان و غیور آذربایجان به کشتار وحشیانه
افراد مذهبی قم صورت گرفت و با گشودن اسلحه گرم به روی مردمِ بی‌سلاح پاسخ داده
شد... ما به عنوان اربعین شهدای تبریز و بزرگداشتِ مقام شهیدان راه حق و عدالت و
ابراز همدردی با مردم غیور آذربایجان و خانواده‌های عزادار و اعتراض به تجاوزات
استعمار و اسرائیل در روز پنج‌شنبه دهم فروردین قبل از ظهر در بازار تهران مسجد
آذربایجانی‌ها اجتماع نموده و از برادران مسلمان خواستاریم با شرکت خود در مجلس
نامبرده، همبستگی خود را در اعلای کلمه حق و عدالت و نابودی باطل اعلام دارند.»
«ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم.»[4].
بجنورد
در
نيمه اول 1357، راه‌پيمايى‌هاى مختلفى در اين شهر برگزار شد. در يكى از اين راه‌پيمايى‌ها
كه دانشجويان انستيتو در همين زمان به راه مى‌اندازند، در ادامه مسير در سرتاسر خيابان
چمران فعلى به طرف ميدان كارگر فعلى سربازان گروهان ژاندارمرى و ارتش خيابان را بسته
و محاصره كرده بودند. آنها حتى سركوچه‌ها را هم بسته بودند. يكى از دانشجوها مقاله‌اى
تهيه كرده بود كه قرائت كرد و چون احتمال درگيرى وجود داشت، قرار شد راه‌پيمايى قطع
شود. هدف در اين راه‌پيمايى اعتراض به شهادتِ شهداى تبريز در مراسمِ چهلم بزرگداشت
آنان بود. در راه بازگشت به انستيتو، در چهار راه خوشى عده‌اى از سربازان با باطوم
به آنها حمله‌ور شدند كه در نتيجه عده‌اى مجروح و گروهى ديگر دست‌گير شدند. قرار بر
اين شد كه راه‌پيمايى عمومى‌تر ديگرى برگزار، و از مردم بيش‌ترى دعوت شود تا به همراه
روحانيون در آن شركت كنند.
در
راه‌پيمايى‌هاى اخير بيش‌تر دانشجويان و دانش‌آموزان شركت كرده بودند. در راه‌پيمايى
بعدى كه چند روز ديگر از ميدان 6 بهمن (شهيد فعلى) به طرف 17 شهريور فعلى برگزار شد،
نيروهاى ژاندارمرى، شهربانى و پادگان اقدام به مقابله كردند،كه همزمان با آن شعارها
اوج گرفت: «توپ تانك مسلسل ديگر اثر ندارد»، «مرگ بر ساواكى».
ساواک
بجنورد گزارش داد: «اطلاع موثق حاكى است، عناصر مخالف امنيت مملكت با صدور اعلاميه‌هاى
مضره قصد دارند به هر ترتيب شده براى برگزارى چهلمين روز واقعه تبريز، اقداماتى انجام
]داده[ و مردم را عليه دولت تحريك
]كرده‌اند[ و خواهشمند است دستور فرمايند
ضمن پيش‌بينى‌هاى لازم، هرگونه اطلاع از هركس و هر طرفى به دست آيد، سريعا اين سازمان
را در جريان قرار داده تا در شناسايى اين گونه افراد مورد تعقيب و بررسى قرار گيرد.
اين سازمان در تمام مدت آماده هرگونه همكارى لازم خواهد بود.»
در
گزارش دیگری آمده است: «دو برگ اعلاميه پلى كپى شده، شب گذشته در منازل انداخته شده
كه مردم دعوت شده‌اند. روز 10/1/ 57] 13[در
ساعت 9 صبح در ميدان... شهر اجتماع و به طرف مسجد جامع گوهرشاد حركت، و دو تن از مدرسين
حوزه علميه كشور سخنرانى (خواهند) نمود. موضوع مربوط به روز چهلم واقعه تبريز است.
جريان بلافاصله به مقامات انتظامى محل اعلام گرديد. مراتب جهت استحضار گزارش مى‌گردد.»
علاوه بر این، شهرهای مختلف ایران از جمله یزد، تهران، قزوین و ... در نوروز سال
1357 شاهد خیزش عمومی مردم علیه سلطنت پهلوی بود[5].
پی‌نوشت
[1].
کتاب «انقلاب اسلامی در ارومیه»، جلد دوم.
[2].
کتاب «انقلاب اسلامی در جهرم».
[3].
کتاب «انقلاب اسلامی در دزفول».
[4].
کتاب «انقلاب اسلامی در شهرری».
[5].
کتاب «انقلاب اسلامی در بجنورد».
