مروری بر فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله خادمی در اصفهان
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله سید حسین خادمی نماینده مردم اصفهان در مجلس خبرگان و رئیس سِنّی اولین مجلس خبرگان رهبری بود. وی مبارزات بی‌امانی در دوره رضاخان و فرزندش داشته است. اعتراض به کشف حجاب و منع برگزاری عزاداری‌ها در زمان حکومت رضاخان و مبارزه با بهائیان و مظاهر رژیم پهلوی در دوره محمدرضا و تاسیس دبیرستان و کتابخانه مؤسسه احمدیه، از جمله اقدامات سیاسی – اجتماعی وی در طول حیاتش است. سرانجام این عالم ربانی پس از عمری مجاهدت و مبارزه در 20 اسفند 1363 دار فانی را وداع گفت.
زندیگنامه و حیات علمی
آیت‌الله
حسین خادمی اصفهانی ملقب به «خادم الشریعه» كه نسبش به امام موسی كاظم(ع) می‌رسید. وی در
سال 1270 در اصفهان متولد شد. حاج آقا حسین علوم دینی را با تحصیل مقدماتی
رسائل شیخ انصاری در نزد علامه عبدالكریم گزی و حاج سید علی نجفآبادی شروع
كرد و با آموختن كفایه در محضر آقا سید محمد نجفآبادی پی گرفت. پس از طی
دروس مقدماتی و سطح به تحصیل دروس خارج فقه نزد آقا میرزا محمدصادق یزدآبادی
پرداخت و سپس برای تحصیل مراحل عالی‌تر علوم دینی عازم نجف اشرف شد.
وی
در نجف اشرف از محضر آیات: میرزای نائینی و سید ابوتراب خوانساری بهره برد و
پس از كسب اجازه اجتهاد از علمای عراق عازم ایران شده و در مدرسه علمیه
صدر به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. او در هنگام تغییر لباس در سلطنت
رضاشاه، به‌رغم مراتب بالای علمی از گرفتن جواز عمامه محروم ماند. اما از
جهد و تلاش در علوم دینی بازنماند و با تألیفاتی در زمینه فقه و اصول و شرح
كفایه و نگارش كتاب‌های «دین محمد» و «رهبر سعادت» بر توانایی خود در علوم دینی
صحه گذاشت. او همچنین در نزد آیت‌الله حاج آقا رحیم ارباب (از علمای مشهور
اصفهان) از منزلت خاصی برخوردار بود؛ به طوری كه آیت‌الله ارباب برای ارسال
تلگراف به شاه برای نجات دكتر فاطمی از خطر اعدام از مساعدت خادمی بهره‌مند
شد و برای رساندن پیام به آیت‌الله بروجردی در این مورد، او را به قم فرستاد.
ورود به عرصه مبارزه
آیت‌الله
خادمی مخالفت خود را با رژیم شاه را از سال 1328 آغاز كرد و با قیام امام در
سال 1342 به طور جدی وارد عرصه مبارزه شد. وی همراه آیت‌الله منتظری و حاج سید
احمد فقیه امامی از مبلغان مرجعیت امام خمینی در منطقه اصفهان بودند. آیت‌الله
خادمی در زمان مبارزه امام با رژیم شاه در رأس هسته مركزی مبارزات مذهبی
اصفهان، مسائل و مبارزات مردم را بررسی می‌كرد. اعضای هسته مركزی را حاج
عباس انصاری، حاج آقا رضا كلاهدوزان، مهندس میرمحمدصادقی، حاج علی تابش، حاج
تقی هسته‌ای، گلبیدی و حسن حداد تشكیل می‌دادند كه به طور هفتگی جلسات خود را
برگزار می‌كردند.
پس
از دستگیری امام در سال 1342 این هسته تصمیم گرفت به اجتماع اعتراض‌آمیز
در اصفهان دست زند و خود آیت‌الله خادمی برای مخالفت با این اقدام رژیم به
تهران مهاجرت كرد تا به اجتماع علمای سایر بلاد در حضرت عبدالعظیم (ع) بپیوندد.
استقبال عظیم و باشكوه مردم اصفهان از آیت‌الله خادمی هنگام مراجعت‌شان، بر
محوریت او در مبارزه مردم این شهر صحه گذاشت. آیت‌الله خادمی پس از تبعید
امام به تركیه از فعالیت‌های مبارزاتی خود كاست؛ به طوری كه در یكی از گزارش‌های
ساواك كه در این ایام تنظیم شده، آمده است:
«حتی‌المقدور
سعی می‌كند كه از جریانات روز كناره‌گیری داشته باشد؛ ولی باطناً از طرفداران
جدی آقای خمینی است و دستورات و منویات جمعیت‌های مذهبی وابسته به آقای خمینی
در اصفهان به وسیله این شخص انجام می‌شده است.» ولی در همان گزارش به
نقش رهبری وی در «جمعیت‌های مذهبی مخالف دولت» تأكید و تصریح می‌شود.
در
اواخر فروردین 1344 مجدداً رژیم تلاش‌های خود را علیه آیت‌الله خادمی از طریق فرماندهی
نظامی ارشد اصفهان آغاز كرد و ضرورت دستگیری و محاكمه او را مطرح نمود، اما با
توجه به موقعیت روحانی و سیاسی آیت‌الله در اصفهان و حمایت‌های مردمی از وی، از
محاكمه نظامی او علی‌رغم تشكیل و تكمیل پرونده در این مقطع نیز خبری نشد. محمدرضا
خادمی فرزند آیت‌الله در مصاحبه‌ای اظهار داشته است: «قرار بود دادگاه نظامی، او
را به حبس ابد محكوم نماید و حكم هم صادر شده بود، اما شاه به دلیل امكان شلوغ شدن
اصفهان دستور تبدیل آن به حبس قابل خرید كردند.»
به
نظر می‌رسد هدف رژیم از طرح موضوع محاكمه آیت‌الله خادمی در دادگاه نظامی،
واداشتن او به سكوت و انفعال بوده است. اسناد ساواك در اوایل سال 1344 آیت‌الله
خادمی را یك روحانی افراطی مخالف رژیم در اصفهان معرفی می‌كند و او را عامل تهیه و
توزیع اطلاعیه‌های انقلابی علیه رژیم در منزل شخصی خود به نفع امام‌خمینی می‌داند.
علاوه بر این كلیه مكاتبات و تماس‌های تلفنی و آمد و شد افراد در منزل تحت كنترل
ساواك بود و در گزارش‌های بعدی ساواك نیز حاكی از آن بود كه او سخن از امام خمینی
و ضرورت بازگشت وی به ایران گفته است و... همگی نشان از آن دارند كه رژیم موفق به
مهار تلاش‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله خادمی و واداشتن او به سكوت و انفعال نگردید.
در
اولین محرم پس از تبعید امام خمینی كه مصادف با دومین سالگرد شهادت مردم در
پانزده خرداد 1342 بود، آیت‌الله خادمی با حمایت مردم اصفهان مراسم پرشوری در دهه
اول محرم به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا برگزار كردند، اما كنترل دقیق و فراگیر
عوامل امنیتی و انتظامی اجازه تحرك سیاسی قابل ملاحظه‌ای را به مردم نداد.
وی
بسان دیگر علمای مبارز، بعد از تبعید امام به تربیت طلاب همت گماشت و به
دنبال سرعت گرفتن روند انقلاب اسلامی در سال 1356بر مبارزات خود شدت بخشید.
بعد از كشتار مردم قم در 19 دی 1356 نامه‌ای در اعتراض به این اقدام رژیم
به مراجع تقلید نوشت. در تیر ماه 1357، زنان عده‌ای از زندانیان سیاسی در
منزل وی تحصن كردند و وی نیز ضمن حمایت از آنان، سایر علما را با خود همراه
نمود و از آنان حمایت كرد.
در
حالی كه حاج آقا حسین خادمی رهبری نهضت اصفهان را بر عهده داشت، بازگشت آیت‌الله
طاهری از تبعید كفه ترازو را به نفع انقلابیون بالا برد. از همین رو طولی نكشید
كه ساواك با هجوم شبانه وی را دستگیر و به تهران منتقل كرد. دستگیری طاهری
واكنش تند مردم را در پی داشت؛ بازاریان اصفهان و مذهبیون در اعتراض به
دستگیری حجت‌الاسلام سید جلال طاهری در منزل سید حسین خادمی تجمع و مغازه‌های
خود را تعطیل كردند. نامه آیت‌الله گلپایگانی به آیت‌الله خادمی و توصیه او
به رهبری و هدایت مردم، نشان از جایگاه آیت‌الله خادمی در نزد مراجع قم دارد.
او نیز توانایی خود را در انسجام و سازماندهی مردم اصفهان نشان داد.
چنان‌كه
در كشتار محرم 1357 او در اعلامیه‌ای از مردم خواست تا مشخصات شهدا و مجروحین،
گردآوری و ثبت و ضبط شود تا اقدامات لازم معمول گردد. به نظر می‌رسد وی تصمیم
داشته از ناپدیدشدن و ربودن افراد جلوگیری نماید و با تشكیل كمیته‌ای در اواسط
بهمن ماه بیشتر امور شهر را به دست گرفته و گروه‌های گوناگونی وی را در این
امر یاری می‌كردند؛ تجار ثروتمند بازار كمك مالی می‌كردند، مغازه‌داران خرده‌پا
كالاهای مورد نیاز فقرا را با قیمت‌های پایین‌تری تأمین می‌كردند و برخی از روحانیون،
سوخت و غذای افراد نیازمند را از طریق مساجد توزیع می‌كردند. به گفته یكی از
فعالان نهضت در اصفهان، در بازار اصفهان افرادی مانند حاج حسن كلاهدوزان،
حاج میرزا عباس انصاری و حاج علی بزرگزاد از بازاریان علاقه‌مند به آیت‌الله
خادمی بودند كه سهم بزرگی در پیروزی نهضت داشتند.
بعد از انقلاب اسلامی
پس
از پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 آیت‌الله خادمی با وجود كهولت سن
همچنان در صحنه باقی می‌ماند. نظارت بر كار كمیته انقلاب اصفهان از جمله
مسئولیت‌های او در این زمینه است. نمایندگی مردم اصفهان در خبرگان قانون
اساسی و سپس خبرگان رهبری از فعالیت‌های وی بعد از پیروزی انقلاب است. او در 20
اسفند 1363 دار فانی را وداع گفت. پیكر آیت‌الله خادمی پس از تشییع در اصفهان
به مشهد منتقل و در این شهر پس از مراسم باشكوهی در جوار بارگاه علی بن موسی‌الرضا
(ع) و در كنار مرقد شهید عبدالكریم هاشمی‌نژاد به خاك سپرده شد.
پی‌نوشت
کتاب «فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی»، مرکز اسناد
انقلاب اسلامی.
