نسبت شهید بهشتی و روحانیت معاصر

به گزارش روابط عمومی مرکز اسناد انقلاب اسلامی اولین جلسه از سلسله‌نشست‌های شب‌های حوزه به همت مرکز اسناد انقلاب اسلامی قم و نشریه‌ی حوزه برگزار شد.

در این نشست با محوریت بررسی ایده‌ها و اقدامات تحولی شهید بهشتی پیرامون روحانیت و حوزه‌ی علمیه، حجت الاسلام امین اسدپور و آقای حسین‌زاده به ایراد سخنان خود پرداختند.

علی اکبری، مجری برنامه، در ابتدا با اشاره به برگزاری فصل نخست از شب‌های حوزه گفت: متأسفانه تاکنون به بررسی دقیق توصیفی و تحلیلی از ایده‌ها و اقدامات برخی سرآمدان حوزوی همچون بهشتی، مطهری، صدر، صفایی، و... نپرداخته‌اند و شاید این جلسات اولین اقدام جدی در این موضوع تلقی شود.

در ادامه، مجری نشست در خصوص نگاه شهید بهشتی پیرامون حوزه و روحانیت مقدمه‌ای مطرح کردند که مبتنی بر آثار مکتوب و شفاهی به جامانده از ایشان همچون: کتاب ولایت، رهبری، روحانیت، کتاب من محمد حسین بهشتی هستم، مواضع ما، الگوی حضور و... هم‌چنین مصاحبه‌هایی که برخی اطرافیان و شاگردان ایشان انجام شده است، می‌توان نگاه ایشان را بدست آورد و تبیین کرد. می‌توان این محتواها را در دو دسته‌ی نظری و عملی تقسیم کرد.

وی ادامه داد: شهید بهشتی معتقد است که روحانیت یک نهاد مؤثر مردمی است که وظیفه‌ی اصلی‌اش بیان اسلام اصیل در علم و عمل است. روحانیت یک طبقه‌ی خاص اجتماعی نیست که براساس آن از مزایای مادی بهره‌مند شود. از منظر ایشان روحانیت دچار آسیب‌هایی همچون کم‌سوادی، ضعف بینش و عدم تقوا شده است. شهید بهشتی روحانیون را به دو دسته‌ی قبل از سال ۱۳۴۱ و بعد از آن تقسیم می‌کند. در میدان عمل نیز مبتنی بر باورهایی که داشته‌اند، دست به اقدامات متعددی زدند: تأسیس مدرسه‌ی دین و دانش، تأسیس مدرسه‌ی حقانی، برگزاری جلسات تفسیر قرآن، حضور تبلیغی در آلمان، ایجاد جلسات مشترک بین دانشجویان و طلاب و... .

در ادامه‌ی نشست حجت‌الاسلام امین اسدپور اظهار داشت: صورت‌بندی و سیر تطور نگاه شهید بهشتی بصورت منسجم و متقن تاکنون ارائه نشده است.

حجت‌الاسلام اسدپور معتقد است که مهم‌ترین اقدام شهید بهشتی را می‌توان تأسیس مرکز تحقیقاتی امیرالمومنین در تهران دانست که بصورت مفصل طرح و برنامه‌ی آن را هم نوشته‌اند و اولین بار در کتاب بازشناسی یک اندیشه با عنوان طرح کوششی تازه در راه شناخت تحقیقی اسلام منتشر شده است. شهید بهشتی در همین مرکز تحقیقاتی است که قریب به ۴۰۰ هزار فیش را تنظیم می‌کنند که متأسفانه الان قابلیت دسترسی به آن وجود ندارد. بهشتی در طرح خودشان بر چند چیز تأکید داشتند: استفاده از ظرفیت مورد غفلت واقع شده در قرآن، استفاده از رویکرد تاریخی در فهم سنت، داشتن نگاه تطبیقی و مقارنه‌ای، داشتن نگاه منطومه‌ای به اسلام مبتنی بر دکترین نظر تا عمل. مرحوم بهشتی در همین طرح است که می‌گوید هنر مجتهد زنده‌فکر این است که سنت را در بستر تاریخی فهم کند تا موضوعات را درک کند. مجتهد باید موضوع‌شناسی قوی باشد. علاوه بر این باید به سمت تحقیق گروهی برویم که متأسفانه این پیشنهاد را برخی‌ها به صدور فتوای جمعی تاویل بردند که کاملاً برخلاف نظر شهید بهشتی است.

در ادامه آقای حسین‌زاده نکاتی را مطرح کردند از جمله اینکه شهید بهشتی بیشتر از شهید مطهری گرایش به سنت‌گرایی دارد. لذا با طیف‌های سنتی همچون آقایان گلپایگانی، میلانی و... همکاری می‌کند. نگاه ایشان به روحانیت هم کاملاً صنفی است و به برخی مرزهای سنتی در این حوزه پایند است. نگاه و ایده‌های شهید بهشتی در خصوص حوزه و روحانیت، از خاستگاه شأن تبلیغی روحانیت است نه بیشتر. البته برخی نکات هم مطرح کردند مانند حضور و زیست در بین مردم و همراهی با گروه‌های جهادی تبلیغی و همکاری با آنان در بیل زدن و کار کردن. اینکه تصور کنیم شهید بهشتی دارای ایده‌ی خاصی بودند که منظومه‌ی دینی مرسوم در روحانیت را نشانه رفته و معتقد بودند که آن را باید بازخوانی کرد، اینگونه نبوده و بدلیل شرایط خاص اجتماعی پیش آمده دنبال تغییر برخی روحیات صنفی و سنتی روحانیت زمانشان بودند. هرچند که ایشان نکاتی در خصوص برخی باورهای کلامی داشته‌اند اما مانند امثال شهید مطهری ورود و ابراز نکردند. مرحوم شریعتی هم یک طرح تحقیقی در خصوص شناخت اسلام دارد که شاید بد نباشد این دو را با هم مقایسه کرد.