پیش‌زمینه‌های قیام 13 آبان 1357
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پس از آنکه قرارداد الجزایر بین رژیم پهلوی و رژیم بعث عراق
امضا شد روابط رژیم عراق با ایران رو به بهبود نهاد و از این زمان به بعد بود که رژیم بعث حضور و فعالیت‌های سیاسی امام خمینی در آن
کشور را با اخلال مواجه کرد. بر همین اساس نیروهای امنیتی رژیم بعث عراق
بیت امام در نجف را محاصره و ایشان را با محدودیت مواجه کردند. ادامه این وقایع منجر به مهاجرت امام
به پاریس شد. ایشان در 13 مهرماه 1357 به پاریس مهاجرت کرده و مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی را از آنجا پیگیری کردند. از این زمان به بعد مبارزات مردم ایران یکدست و منسجم در جهت سرنگونی رژیم پهلوی پیش رفت.
***پیام امام خمینی به دانشجویان و دانش‌آموزان در مهر 57***
مهاجرت تاریخی امام خميني به فرانسه با آغاز سال تحصیلی تقارن پیدا کرده بود، لذا ایشان با مستقر شدن در پاريس
و به مناسبت آغاز سال تحصيلي، پيامي براي مردم
ايران فرستاده و به پیروزی را به آنان بشارت دادند. در بخشی از اين پيام آمده
بود: «در
آغاز سال تحصيلي به محصلين علوم دينيه و دانشجويان دانشگاه‌ها و دانش‌آموزان که
براي برقراري حکومت عدل اسلامي به پا خاستند درود مي‌فرستم.... من با تأييد خداوند
متعال و تمسک به مکتب پرافتخار قرآن به شما فرزندان عزيز اسلام مژده پيروزي
نهايي مي‌دهم، به شرط اينکه نهضت بزرگ اسلامي و ملي ادامه يابد و پيوند بين شما
جوانان برومند اسلام ناگسستني باشد...»
امام خميني جوانان را مورد خطاب قرار داده و به دانشجویان و دانش آموزان فرمودند: «هان اي جوانان من! در محيط مدارس و دانشگاه‌ها و دانشسراها آگاهانه و متعهد به پا خيزيد، و به هم بپيونديد و براي نجات اسلام و کشور کوشش کنيد». امام با برشمردن حمايت‌هاي قدرت‌هاي راست و چپ از رژيم پهلوی، خصوصاً سفر رئيس‌جمهور چين به ايران خطاب به دانشجويان و دانش‌آموزان فرمودند: «پيوندتان را به ملت بزرگتان که تنها مي‌خواهد روي پاي خود بايستند و هيچ‌گونه گرايش به شرق و غرب نداشته باشد، مستحکم‌تر کنيد و با شعار واحد توحيدي دست جباران و غارتگران بين‌المللي را از مخازن خود کوتاه کنيد». براي رسيدن به حکومت اسلامي «سدهايي بايد از سر راه برداشته شود...»
ایشان وظايف ويژه «دانشجويان و دانش‌آموزان و طلاب علوم دينيه» را چنين برشمردند:
1- اعتراض به «استادان و دبيران و سران قوم» که «از مقاصد ملي و ديني که سرنگوني رژيم پوسيده»است انحراف پيدا کرده‌اند،
2- برقراري «روابط دوستانه و فعالانه» بين «طلاب علوم ديني و دانشجويان»،
3- دعوت از ارتش براي گسستن «زنجير تسلط اجانب» و پيوستن به ملت،
4- هوشمندانه به مسائل روز نظر کردن، از جمله تلاش رژيم براي راه‌اندازي عده‌اي با شعارهاي کمونيستي براي ترساندن مردم،
5- حمايت از «قيام حق‌طلبانه و مردانه قشرهاي کارگر و کارمندان محروم و مسلمان ايران که به اعتصاب کشيده‌اند».
*** تظاهرات دانش‌آموزان و دانشجویان شهرری ***
به دنبال صدور این پیام از سوی
امام خمینی، در نيمه دوم مهرماه و نيمه اول آبان 1357 تظاهرات گسترده‌ای از سوي دانش‌آموزان
و دانشجويان سراسر کشور صورت گرفت و یکی از مهم‌ترین تظاهرات در شهرری رخ داد. در
کتاب "انقلاب اسلامی در شهرری" که توسط مرکز
اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده درباره این تظاهرات آمده است: اولين تظاهرات انقلابي شهرري پس از شروع سال
تحصيلي توسط دانش‌آموزان دختر صورت گرفت. بنابر گزارش ساواک در 16مهر1357 بيش از
600 دانش‌آموز دختر ساعت 11 صبح در شهرري دست به راهپيمايي زدند.
دانش‌آموزان مسلمان با صلوات و شعارهاي مذهبي و انقلابي به خيابان‌ها ريختند. آنها «ضمن حرکت از چهارراه آرامگاه و عبور از خيابان اصلي جاده قم بيش از يک ساعت و نيم باعث راه‌بندان شدند. دانش‌آموزان دختر که از وسط خيابان عبور مي‌کردند به اخطارهاي مکرر مأموران حکومت نظامي براي متفرق شدن توجهي نکرده و پس از عبور از ميدان شهرري و خيابان سپهبد رزم‌آرا داخل خيابان اقدس‌الدوله شدند. در آنجا مأمورين حکومت نظامي به منظور جلوگيري از حرکت انقلابي آنها شروع به تيراندازي هوايي کردند که پس از تيراندازي همگي آنان متفرق شدند».
روزنامه رستاخيز در 18 مهر 57 گزارش داد: «به دنبال تعطيلي تعدادي از مدارس راهنمايي و دبيرستان و دانشسراي راهنماييِ تحصيلي، صبح ديروز در شهرري نيز بيش از چهار مدرسه و دانشسرا تعطيل بوده است. در جريان تعطيلي دبيرستان رضاشاه کبير بيش از 1500 تن از دانش‌آموزان اين دبيرستان که دست به تظاهرات آرام و دادن شعار زده بودند با مأموران گارد شهرباني که براي متفرق کردن آنان دخالت کرده بودند درگيري به وجود آمد که در جريان اين درگيري شخصي به نام عبدالله بابايي زخمي و در بيمارستان رضاشاه کبير (شهداي هفتم تير فعلي) شهرري بستري شد. يکي از مقامات عاليرتبه حکومت نظامي درشهرري به دنبال اين برخورد ضمن تماس با افراد گارد شهرباني دستور داد از اين به بعد سعي شود دانش‌آموزان را با يک رويه مسالمت‌آميز متفرق کرده و سعي شود برخوردي بين آنان و افراد پليس پيش نيايد. علاوه بر اين، در اين روز750 تن از دانشجويان دانشسراي راهنمايي تحصيلي شهرري به سر کلاس نرفتند».
همچنين در گزارش ساواک تحت عنوان "اعتصاب و تظاهرات در حوزه استحفاظي ناحيه ژاندارمري مرکز" آمده است:
«1- آموزگاران و دانش‌آموزان دبيرستان‌هاي دخترانه و پسرانه 22 مهر واقع در حوزه استحفاظي گروهان ژاندارمري شهرري از تاريخ 25 مهر 57 اعتصاب نموده و از رفتن به کلاس درس خودداري نموده‌اند.
2- دبيران دبيرستان هنرستان صنعتي واقع در حوزه استحفاظي گروهان ژاندارمري شهرري اعتصاب نموده و دانش‌آموزان نيز به تبعيت از آنان از رفتن به سر کلاس امتناع نمودند».
در 30 مهر 1357 هم گروهي از دانش‌آموزان در خيابان سيمان شهرري به راهپيمايي پرداختند و تا ميدان اصلي شهرري پيش رفتند. در نزديکي اداره مخابرات شهرري مأموران کلانتري، تظاهرکنندگان را متفرق کردند و چند دانش‌آموز را که در بازار شهرري مشغول پخش اعلاميه بودند دستگير کردند.
روز دوم آبان، دانش‌آموزان از مدارس مختلف با
تظاهرات به دانشگاه تهران رفتند و تظاهرات بزرگي را با صلوات شروع کردند. به گزارش
روزنامه کيهان تعداد تظاهرکنندگان بيش از ده هزار نفر بود که در ساعت 11:30 از
دانشگاه خارج و در خيابان‌ها به تظاهرات ادامه دادند. روز سوم
آبان نيز دانش‌آموزان، مدارس را در تهران تعطيل و به‌طرف دانشگاه تهران حرکت کردند.
آنان با دادن شعارهاي ضد دولتي و ضد آمريکايي و شعارهايي مانند «درود بر خميني،
نصر من‌الله و فتح قريب» و شعارهايي در حمايت از زندانيان سياسي در خيابان‌هاي
دانشگاه تهران دست به راهپيمايي زدند.
روز چهارم و پنجم آبان نيز اکثر مدارس تهران
و حومه تعطيل شد و دانش‌آموزان در خيابان‌ها دست به تظاهرات زدند. پليس به
تظاهرکنندگان حمله کرد و چندين دانش‌آموز را مجروح کرد. رژيم پهلوی براي جلوگيري از تجمع
دانش‌آموزان اعلام کرد: دانشگاه تهران در روزهاي ششم و هفتم آبان تعطيل است. به
دنبال اين تصميم گروهی از اعضاي هيئت علمي دانشگاه تهران به مدت يک هفته اعلام
تحصن کردند.
در 7 آبان دانش‌آموزان دبيرستان شهيد و رضاشاه و شهرري هم در خيابان‌ها اقدام به تظاهرات و سردادن شعار کردند. در اين روز با وجود اینکه نيروهاي نظامي در جلوي درب اصلي دانشگاه مستقر شده بودند، اما عده‌اي از دانشجويان و مردم در محوطه دانشگاه دست به تظاهرات زدند.
ساواک تحت عنوان تظاهرات دانش‌آموزان شهرري در 9 آبان57 گزارش داده است که ساعت 11 روز سه‌شنبه حدود 500 نفر دانش‌آموز که تعدادي
چوب در دست داشته‌اند، در بازار شهرري به تظاهرات پرداخته و شعار مي‌دادند: «ما بت‌شکنيم، شيشه شکن نيستيم». با ورود تظاهرکنندگان به
بازار شهرري گروهي از بازاريان مغازه‌هاي خود را تعطيل و بازار به حالت نيمه‌تعطيل
درآمده است. تظاهرکنندگان با دخالت مأموران انتظامي متفرق شدند. روزنامه اطلاعات در این رابطه نوشت که گروهي از دانش‌آموزان
دبيرستان‌هاي شهرري به‌عنوان اعتراض به عدم تشکيل کلاس‌ها ابتدا به [اداره] آموزش
و پرورش رفتند و سپس راهي بازار شدند که با تيراندازي و پرتاب گاز اشک‌آور مأموران
متفرق شدند. تظاهرات دانش‌اموزان شهرری اگرچه با سرکوب رژیم پهلوی مواجه شد اما پیش‌زمینه‌های 13 آبان را فراهم ساخت.
