واکاوی نقش آیت‌الله دستغیب در لغو جشن هنر شیراز در سال 57+اسناد

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی- امین میرزاده؛جشن هنر هرساله در شیراز برگزار می‌شد و در سال 57 نیز مانند هر سال قرار بود این مراسم در فاصله‌ 12 شهریور مطابق با شب عید فطر تا 21 شهریور به اجرا درآید اما از اوایل تابستان آن سال، علمای شیراز با محوریت آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب به طور علنی بر روی منابر مخالفت خود را با برگزاری جشن هنر شیراز اعلام کردند.

بنابر گزارش ساواک استان فارس «بین مردم شایع شده است چنانچه امسال مراسم جشن هنر در ماه مبارک رمضان برگزار شود از طرف مجتهدین جهاد اعلام خواهد شد.»

آغاز مخالفت علنی با جشن هنر شیراز توسط آیت‌الله دستغیب

آیت‌الله دستغیب از اوایل تابستان سلسله سخنرانی‌هایی در مسجد جامع شیراز در مخالفت با برگزاری جشن هنر آغاز كرد. اولین سخنرانی وی در شب جمعه اول تیرماه 1357 بود. وی بعد از قرائت دعای كمیل، رژیم پهلوی را مورد انتقاد شدید قرار داد و پس از پایان این سخنرانی شركت‌كنندگان دست به تظاهرات زدند. دو روز بعد نیز وی در سخنرانی دیگری ضمن انتقاد صریح از جشن هنر شیراز از مردم خواست تا با حضور در مساجد و سر دادن شعار، مخالفت خود را در این ارتباط ابراز کنند. لذا پس از خاتمه‌ سخنرانی مزبور شركت‌كنندگان دست به تظاهرات زدند. در نتیجه با دخالت پلیس و درگیری بین طرفین سرانجام تظاهركنندگان متفرق شدند.

ساواک در گزارشی درباره وقایع روز سوم تیرماه در شیراز نوشت: «سید عبدالحسین دستغیب ساعت 22 روز 3 تیر 37 در مسجد جامع پس از خواندن دعای کمیل روی منبر اظهار داشته: مردم امروز روز غربت اسلام است. جوان‌ها باید در مساجد اجتماع کنند و شعار اسلامی بدهند. آنها می‌خواهند که شما به طرف سینما و مراکز فساد بروید و نام خدا را از یاد ببرید. آنها جشن هنر را می‌آورند ولی ما توجهی به اینها نداریم و به جشن آنها نمی‌رویم و به سوی خدا می‌رویم و دیگر نمی‌دانند که آنها نمی‌توانند با این روش دین اسلام را ضعیف کنند... در خاتمه دعا کرده خدا یا مراجع تقلید ما راه نگه دار؛ خصوصا آیت‌الله خمینی را که مردم سه بار صلوات فرستادند. ساعت 23 مردم ضمن خروج از مسجد در محوطه شاهچراغ مبادرت به فرستادن صلوات بر خمینی نمودند که بلافاصله به وسیله ماموران آماده متفرق گردیدند.»

این پایان کار نبود بلکه چند روز بعد و در 8 تیرماه شیراز باز هم صحنه تظاهرات گسترده مردم علیه جشن هنر بود. به گواهی اسناد، در این روز با حضور عده‌ زیادی از مردم در مسجد جامع شیراز، آیت‌الله دستغیب براساس سنت معمول جمعه‌شب‌ها به سخنرانی پرداخته و مردم را به مبارزه علیه برنامه‌های رژیم پهلوی ترغیب كرد. در همین رابطه ساواک گزارش داد: «پس از خاتمه سخنرانی مزبور، شركت‌كنندگان ضمن سر دادن شعار دست به تظاهرات زدند و در خیابان‌های اطراف به راه افتادند. اما با حضور پلیس درگیری بین طرفین به وجود آمد كه تظاهركنندگان با پرتاب سنگ به سوی پلیس به تظاهرات ادامه دادند. لذا پلیس با استفاده از گاز اشک‌آور آنان را متفرق و سه تن از تظاهركنندگان را دستگیر كرد. در این حادثه سه نفر از مأمورین پلیس به علت اصابت سنگ مجروح شدند. همچنین در ساعت 11 شب 8 تیرماه نیز گروهی از مردم پس از خروج از مسجد، دست به تظاهرات زدند و مبادرت به شعارهای ضدرژیم کردند. لذا با دخالت مأموران انتظامی و استفاده از گاز اشك‌آور تظاهركنندگان متفرق شدند اما دو نفر از آنان دستگیر شدند. لیكن گروهی از آنان به طرف خیابان احمدی راه افتادند و هنگامی كه قصد برپایی اجتماع و سر دادن شعار داشتند، از سوی مأموران متفرق شدند.»[1]

حضور گسترده مردم شیراز در راهپیمایی روز 8 تیرماه علیه جشن هنر انعكاس وسیعی در رسانه‌های خارجی داشت. رادیو لندن در این باره گفت: «پلیس در این حادثه سه نفر از جمله یک روحانی را بازداشت كرده است.»

روزنامه‌های «دیلی‌تلگراف» و «گاردین» ضمن انتشار گزارش‌هایی از تظاهرات در ایران، در ارتباط با تظاهرات مردم شیراز نوشتند: «تظاهركنندگان را رهبران مسلمان شیعه تحریك كرده بودند. این رهبران خواستار به دست آوردن قدرت بیشتری در امور برای روحانیت هستند و به برخی از اقدامات حكومت شاه معترض هستند.»[2]

مبارزات مردم شیراز با جشن هنر طی روزهای بعد هم ادامه داشت. محور این مبارزات همچون روزهای قبل آیت‌الله دستغیب بود. با سخنرانی وی در شب جمعه 12تیرماه بار دیگر خیابان‌های شیراز به صحنه تظاهرات و درگیری با پلیس تبدیل شد. جریان از این قرار بود كه آیت‌الله دستغیب در هنگام ایراد سخنرانی، به شدت رژیم پهلوی را مورد حمله قرار داده و اعلام کردكه امسال مردم از برگزاری جشن هنر در شیراز به هر نحو ممكن جلوگیری خواهند کرد. لذا پس از خاتمه سخنرانی وی عده‌ زیادی از حاضرین در مجلس ضمن سر دادن شعارهای «مرگ بر شاه» و «زنده باد خمینی» به خیابان آمدند كه در نتیجه با دخالت پلیس درگیری بین طرفین آغاز شد كه این درگیری‌ها تا پاسی از شب در خیابان احمدی و اطراف حرم شاهچراغ(ع) ادامه یافت.[3]

همزمان با این وقایع امام خمینی اعلام كردند با توجه به خون‌ریزی‌های رژیم پهلوی و عزاداری مردم، از هرگونه مراسم جشن و چراغانی و شادمانی در سوم و پانزدهم شعبان خودداری شود.[4]

این موضوع باعث شد در شیراز زمینه‌ مخالفت با برگزاری جشن هنر گسترش یابد. بنابر گزارش ساواك در تاریخ 17 تیر تعدادی از روحانیون شیراز از جمله آیت‌الله دستغیب، آیت‌الله بهاءالدین محلاتی، حجت‌الاسلام مجدالدین محلاتی، سیدمجدالدین مصباحی، سیداحمد ساجدی و شیخ یحیی فلسفی اعلام كردند به منظور مقابله با برگزاری جشن هنر شیراز، تشكیلاتی تحت عنوان "اتحادیه روحانیون شیراز" به وجود آمده است.[5]

در ادامه اقدامات روحانیون در مخالفت با برگزاری جشن هنر، در روز 22 تیرماه 1357 حجت‌الاسلام مجدالدین محلاتی بعد از اقامه نماز جماعت در مسجد مولا در شیراز به منبر رفته ضمن ایراد سخنرانی اظهار داشت: «باز آقایان خیال دارند امسال برنامه‌ جشن هنر را از سال‌های گذشته مجلل‌تر برگزار نمایند. از هم‌اكنون اعلام می‌كنیم اگر جلوی جشن هنر را بگیرند كه بسیار خوب در غیر این صورت ما مجبوریم اینجا را ترک كنیم، خودتان می‌دانید. امر به معروف و نهی از منكر وظیفه‌ هر فرد مسلمان می‌باشد. باید از جشن هنر جلوگیری كنید. البته علمای شیراز تصمیم گرفته‌اند كه از اول ماه مبارک رمضان در مساجد برای جلوگیری از این برنامه تلاش كنند. هر چند خیال دارند این برنامه را بعد از ماه رمضان اجرا نمایند، امسال جشن تولد حضرت حجت را طبق اعلام روحانیون بزرگ نمی‌گیرند. ولی باید سخنرانان شجاع درباره‌ تولد حضرت حجت در مساجد برای مردم صحبت كنند.»[6]

راهبری مبارزات مردم شیراز توسط آیت‌الله دستغیب در تابستان 57

با شدت یافتن اعتراضات مردم شیراز به محوریت علما و در راس آنها آیت‌الله دستغیب، ماموران رژیم پهلوی به منظور جلوگیری از افزایش دامنه‌ اعتراضات، دست به اقدامات ایذایی زدند و در روز 24 تیرماه 1357 آیت‌الله دستغیب را در منزلش دستگیر كرده به نقطه‌ نامعلومی منتقل كردند. علت این اقدام سخنرانی‌های انتقادآمیز وی و تحریك مردم به تظاهرات علیه رژیم پهلوی اعلام شد.[7]

اما پس از آزادی آیت‌الله دستغیب، وی مجدداً به سخنرانی‌های خود ادامه داد. از این رو براساس روال معمول شب‌های جمعه باز هم در شب 29 تیر 1357 در مسجد جامع به ایراد سخنرانی ضدرژیم پرداخت. و طبق معمول پس از سخنرانی وی مردم به خیابان‌ها ریخته و با پخش عكس‌های امام خمینی دست به تظاهرات زدند. اما با دخالت ماموران رژیم پهلوی درگیری بین طرفین به وجود آمد كه نیروهای پلیس مبادرت به تیراندازی به سوی مردم کردند كه در اثر تیراندازی مزبور دو نفر مجروح شدند كه یكی از آنان به نام علی‌اكبر رستمی در بیمارستان به شهادت رسید. علاوه بر شیراز در دیگر شهرها از جمله جهرم و استهبان تظاهرات مردم با سركوب همراه بود كه در جهرم نیز جوان 18 ساله‌ای به نام جهانگیر كارگر شهید شد.[8] طی روزهای بعد مراسم تشییع شهدا نیز به میتینگی علیه رژیم پهلوی تبدیل شد و عده‌ای نیز در جریان تظاهرات مزبور دستگیر شدند.[9]

اقدامات مزبور موجب شد مخالفان دامنه‌ تحركات خود را به ویژه در مقابله با برگزاری جشن هنر شیراز افزایش دهند. این اقدام موجب شد در روز 5 مرداد در جلسه شورای هماهنگی استان فارس كه با حضور منوچهر آزمون، استاندار فارس، تشكیل شد، تصمیماتی برای مقابله با اقدامات مزبور اتخاذ شود. در این جلسه مقرر شد از اماكن برگزاری جشن مراقبت بیشتری به عمل آید. استاندار گفت از محمدرضا پهلوی و فرح خواهد خواست در صورت امكان مراسم به صورت محدود و تنها در تخت جمشید و نقش رستم برگزار شود. بر همین اساس به رسانه‌های گروهی هم ابلاغ شد تا از تبلیغات غیرضروری در زمینه جشن هنر خودداری کرده و تا اطلاع ثانوی از فروش بلیط و نصب پوستر در اماكن عمومی صرف‌نظر کنند.

این در حالی بود كه مبارزان شیراز اعلام كرده بودند: «اگر به قیمت خون ما تمام شود از برگزاری جشن هنر در ماه مبارك رمضان در شهرستان شیراز جلوگیری می‌نماییم.»[10]

لغو جشن هنر شیراز

اعتراضات و مخالفت‌هایی كه از خردادماه 1357 در ارتباط با برگزاری جشن هنر شیراز آغاز شده و در نهایت به تظاهرات گسترده ماه رمضان و سركوب خونین معترضان منجر شده بود، سرانجام رژیم پهلوی را به تسلیم در برابر خواسته‌های مخالفان وادار کرد. لذا سازمان جشن و هنر اعلام كرد به علت وقوع حوادث اخیر در شهرهای اصفهان و شیراز، جشن هنر شیراز و دومین جشن فرهنگ مردم اصفهان امسال برگزار نخواهد شد. علاوه بر این، جشنواره فیلمسازان آسیا (ا.بی.یو) نیز كه همه‌ساله بلافاصله پس از جشن هنر شیراز در این شهر برگزار می‌شد به تهران منتقل شد. بدین ترتیب مبارزات مردم شیراز با محوریت علما که در راس آنها آیت‌الله دستغیب بود به لغو جشن هنر شیراز منجر شد.

پی‌نوشت‌ها

1-یاران امام به روایت اسناد ساواک ، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 353