بازتاب واقعی حماسه 19 دی 1356 استمرار انقلاب و منتهی شدنش به پیروزی 22 بهمن 1357 بود

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیت‌الله محمد مؤمن که خود از فعالان مبارز علیه رژیم پهلوی به خصوص در وقایع 19 دی بود در خاطرات خود درباره علل و پیامدهای 19 دی می‌گوید: « قضیه 19 دی، كه منشأ آن شهادت مرحوم آیت‌الله‌زاده حاج آقا مصطفی خمینی بود به این ترتیب شروع شد كه بعد از اینكه شاه ملعون، امام را به نجف تبعید كرد، اسم مبارك ایشان فقط در مجالس خصوصی و در حوزه‌های علمیه، مخصوصاً حوزه علمیه قم و بین برادران مبارز برده می‌شد؛ گرچه حضرتشان مورد علاقه و عشق همه بودند.

وقتی حاج آقا مصطفی در اول آبان به شهادت رسید، مجالسی در قم تشكیل شد. سپس در چهلم آن شهید كه مقارن با ماه محرم بود، برادران روحانی و سخنران، در تمامی مجالس یادبود، در شهرها مخصوصاً شهر قم، آنطور كه می‌توانستند از امام و شخصیت ایشان صحبت به میان آورند. طبعاً این مسئله، رژیم طاغوت را خیلی ناراحت می‌كرد. به دنبال آن تعداد زیادی از علمای مجاهد و روحانیت مبارز قم را تبعید كردند. پس از آن، دستگاه طاغوتی به ویژه شاه ملعون كه نسبت به امام عقده حقارت داشتند كه چرا نام ایشان به طور علنی بر سر زبان‌ها در سراسر كشور با تجلیل تمام برده می‌شود، روز شنبه 17 دی در روزنامه اطلاعات، مقاله‌ای به امضای «احمد رشیدی مطلق» نوشته و نسبت به شخص امام توهین كردند.

تحلیل من از نگارش مقاله این است كه آن‌ها می‌خواستند عقده خود را كه از تجلیل مردم از شخصیت امام داشتند، خالی كنند و مجدداً خفقان را به نحو شدیدی ادامه دهند.

*** عكس‌العمل مدرسین حوزه علمیه قم ***

روزنامه اطلاعات وقتی در قم توزیع شد و همه از توهین به شخص امام مطلع شدند، همان شب مدرسین حوزه تشكیل جلسه دادند و تصمیم گرفته شد به عنوان اعتراض به این كار، فردایش یعنی یكشنبه ۱۸ دی كلیه دروس حوزه تعطیل شود. منتهی این تصمیم‌گیری در سطح اعضای مدرسین بود. برای این كه دروس حوزه بطور یكپارچه تعطیل باشد، نیاز بود كه مراجع هم تصمیم قطعی بگیرند.

قرار شد تماسی با مراجع برقرار شود مسئولیت این تماس به عهده آقای طاهری خرم‌آبادی و بنده گذاشته شد. ما هم صبح یكشنبه 18 دی به اتفاق، رفتیم خدمت حاج آقامرتضی حائری. به خاطر این كه دسترسی ما به ایشان آسان‌تر بود و ایشان وجهه پذیرفته‌شده‌ای نزد مراجع داشتند. گفتیم كه خلاصه آقایان مدرسین چنین تصمیم گرفتند كه درس امروز (یكشنبه) تعطیل باشد و شما هم با آقایان مراجع تماس بگیرید. ایشان با كمال میل استقبال نمودند. بلافاصله تلفنی با منزل آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی تماس گرفتند. گوشی را پسر ایشان آقا مهدی برداشتند. آقای حائری مسائل را گفتند، آقا مهدی هم گفتند كه ما حاضریم و بیشتر از این هم حاضریم. آقا مهدی با آیت‌الله صحبت كردند و ایشان هم موافقت نمودند و فرمودند به شرطی كه آقای شریعتمداری هم حاضر باشد. آقای حائری وقتی تلفن را قطع كردند همانجا با آقای شریعتمداری هم صحبت كردند و ایشان هم تلفنی موافقت نمودند ولی گفتند به شرطی كه فقط امروز تعطیل باشد. ما هم خوشحال شدیم و مسائل تمام شد. حوزه در روز یكشنبه 18 دی بطور كلی تعطیل گردید. 

آنگاه برادران روحانی به حالت اجتماع به منزل مراجع رفتند. نكته‌ای كه می‌خواهم بگویم، این است كه آن روز با بازار قم هماهنگی نشده بود و بازار باز بود. برادران بازاری اكثراً علاقمند به حضرت امام بودند و وقتی از جریان مطلع می‌شدند، اعلام كردند، ما هم فردا دوشنبه 19 دی ماه بازار را تعطیل می‌كنیم. وقتی این خبر اعلام شد، بنا شد درس حوزه هم روز دوشنبه تعطیل گردد.

در این روز كه بیشتر حالت مردمی داشت، مردم به منزل بزرگان قم رفتند؛ از جمله حاج آقا حسین نوری، و ظاهراً آقای حاج میرزا هاشم آملی، طبعاً این رفت و آمدها با شعار و تظاهرات با شكوهی همراه بود و این دیگر برای طاغوت قابل تحمل نبود. لذا موقعی كه مردم از منزل آقای نوری برمی‌گشتند، در چهارراه بیمارستان (شهدای فعلی) مورد هجوم دژخیمان و ایادی طاغوت قرار گرفتند كه در این میان ده‌ها نفر به شهادت رسیدند. و قضیه 19 دی، بدین صورت بوجود آمد.

بنابراین باید گفت: منشأ همه این مسائل شهادت حاج آقا مصطفی بود و همتی كه حوزه و مردم به خرج دادند. اگر شهادت حاج آقا مصطفی نبود، این زمینه اصلا به وجود نمی‌آمد و حالا ما معنای این كلام بزرگ امام را متوجه می‌شویم كه فرمودند: « شهادت حاج آقا مصطفی از الطاف خفیه الهی است».

بعد از این كه این جریان به وجود آمد، به دنبال آن چهلم‌هائی به وسیله مردم در شهرهای مختلف برگزار گردید و نتیجه آن پیروزی انقلاب اسلامی شد.

*** نقش علما ، روحانیت و مردم مبارز در قیام 19 دی***

منشأ پیدایش این حركت، علما و روحانیت بود اگر سخنرانی علما در جلسات یادبود حاج آقا مصطفی (رض) نبود، دولت طاغوتی آن تصمیم خام را كه به نفع اسلام بود، نمی‌گرفت و علماء اجتماع نمی‌كردند و مدرسین حوزه كه واقعاً ارائه‌دهنده راه امام و تكمیل‌كننده نقش ایشان بودند، تصمیم مقتضی را نمی‌گرفتند و به دنبالش حوزه و در پی آن بازار تعطیل نمی‌شد و 19 دی به وجود نمی‌آمد. بنابراین به یك معنی باید گفت كه نقش اساسی را در به وجود آوردن قضیه 19 دی، علماء بر عهده داشتند.

راهنمائی علما بود كه 19 دی (جرقه انقلاب) را بوجود آورد و می‌توان گفت اگر حضور مردم نبود، باز این واقعه بوجود نمی‌آمد. این‌ها همه عوامل الهی است كه بالاخره دست به دست هم دادند تا این روز به وجود آید كه خدا مسبب الاسباب است.

*** ارتباط قیام 19 دی با سالروز كشف حجاب ***

بعید نیست دستگاه طاغوتی كه عامل آمریكا و درصدد تضعیف مظاهر اسلام بود، در ۱۷ دی كه روز كشف حجاب و یادآور دهن‌كجی طاغوت اول (رضاخان ملعون) به اسلام بود، خواست كه دهن‌كجی دیگری به اسلام بكند و به مرجع تقلید مردم توهین نماید. اما به نظر من دلیل عمده قیام مردم توهین نسبت به شخص امام بود. این طور نبود كه در قم مسأله كشف حجاب، اصلا بروز و ظهوری داشته باشد.

*** بازتاب قیام 19 دی ***

بازتاب این حركت در آن روز در خاطرم نیست و اطلاعات كافی هم راجع به بازتاب جهانی، مسئله ندارم ولی معلوم است كه انقلاب ما مرهون 19 دی است و این روز بود كه به دنبالش در29 بهمن 56 قیام مردم تبریز اتفاق افتاد و شهدای دیگری تقدیم انقلاب شد. در پی آن حمله به مردم یزد در سال ۵۷ روی داد و وقتی كه چهلم شهدای یزد در قم برگزار شد، مجدداً شهدای بسیاری را قم و بعضی از شهرستانهای دیگر تقدیم این انقلاب كردند تا بالاخره علاقه مردم و تظاهرات و بپاخاستن مردم گسترده‌تر شد به جریان 17 شهریور تهران، منتهی گشت و بعد از آن هم مجدداً ادامه پیدا كرد تا منتهی شد به پیروزی انقلاب و مسائلی كه همه میدانند. بنابراین اگر بازتاب واقعی حادثه نوزده دی را بخواهیم ارزیابی كنیم، باید بگوییم استمرار همین انقلاب بود و منتهی شدنش به پیروزی 22 بهمن 57.»