آیت‌الله محمد مهدی ربانی‌املشی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ محمدمهدی ربانی املشی در نیمه شعبان سال 1313 ش در خانواده‌ای متدین و اهل علم در شهر قم دیده به جهان گشود.
محمد مهدی ربانی بعد از اتمام پایه ابتدایی بنا به تدبیر و اصرار پدرش كه از آثار منفی مدارس و محافل متجددین تازه به دوران رسیده آن زمان، بیمناك بود، به تحصیل علوم قدیمه پرداخت. او در ایام تحصیل، محضر تنی چند از اساتید و اربابان معرفت را درك كرد؛ از جمله در دوران نوجوانی از محضر آیت‌الله خوانساری بهره برد و همواره ارادتمند معظمله بود. مكاسب و منظومه سبزواری و مقداری از كفایه را نزد آقای منتظری خواند. حدوداً دو سه سال، درس خارج اصول را در خدمت مرحوم آیت‌الله بروجردی و سپس ـ همچون اغلب طلاب آن زمان ـ یك دوره درس اصول را در خدمت امام خمینی تلمذ كرد و مزید بر آن در درس فقه ایشان نیز شركت می‌كرد. بعد از تبعید امام خمینی به تركیه و عراق، املشی نیز همچون سایر شاگردان معظمله، سرگردان در انتخاب استاد بود و در نهایت به كلاس درس آیت‌الله محقق داماد مشرف شد و سپس محضر گرم آیت‌الله حائری را درك كرد، و بیش از 25 سال از عمر شریفش را به طور مستمر در حوزه علمیه قم به تحصیل و تدریس اشتغال داشت.
آیت‌الله ربانی‌املشی در هفده یا هجده سالگی مبارزات و فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز كرد. در جریان نهضت ملی شدن نفت به رهبری آیت‌الله کاشانی شور و اشتیاق وافری از خود نشان داد. او ارادت خاصی نسبت به آیت‌الله كاشانی داشت و مبارزات فدائیان اسلام به رهبری نواب صفوی علیه رژیم پهلوی را با جدیت تعقیب می‌كرد.
آیت‌الله ربانی در فاصله سال‌های 1333-1340 ش به جز تحصیل و تدریس به حمایت‌های معنوی از گروه‌ها و تفكرات ضد رژیم می‌پرداخت. پس از فوت آیت‌الله بروجردی (1340 ش) و مسئله تعیین مرجعیت، همچون سایر شاگردان امام خمینی، ایشان را از نظر منزلت علمی و تقوا ممتازتر از بقیه روحانیون تشخیص داد و مرجعیت مذهب شیعه را به ایشان پیشنهاد كرد، ولی امام نمی‌پذیرفت؛ اما در نهایت با اصرار زیاد وی و دوستانش، به تألیف رساله‌ای تحت عنوان «نجاة‌العباد» مبادرت ورزید كه این رساله توسط عده‌ای از شاگردان معظمله و ازجمله شخص ربانی املشی به رشته تحریر در آمد. بدین ترتیب اجتهاد امام خمینی بر مردم و پیروان تشیع مسلم گشت.
در جریان لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال‌های (1341-1343) كه طرحی آمریكایی بود، آیت‌الله ربانی كه از شاگردان پرشور امام خمینی بود، به مخالفت با اقدام رژیم پهلوی برخاست. پس از دستگیری امام در سال 1342 ش مرحوم ربانی سخنرانی شدیداللحنی ایراد كرد. ساواك قصد دستگیری او را داشت، ولی توسط عده‌ای جوان مؤمن و متدین از قم به تهران متواری شد. بعد از تبعید حضرت امام به تركیه و سپس عراق، پای اعلامیه‌های روحانیون، مبنی بر بازگرداندن ایشان به ایران (29 بهمن 1343) را امضا كرد. در تاریخ 12 فروردین 1344 دوباره عین نامه قبلی به هویدا، نخست‌وزیر وقت، ارسال شد كه این نامه ساواك را به هراس انداخت؛ از این رو اقدامات امنیتی رژیم را جهت شناسایی محركین اصلی تنظیم این نامه برانگیخت. ربانی املشی پس از تأسیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، یكی از اعضای فعال این جامعه بود و به مبارزه علیه رژیم پرداخت. در نتیجه فعالیت‌ها، تبلیغات ضدسلطنتی و ضد استبدادی ملت ایران، در جلسه (22مرداد1354 ش) كمیسیون امنیت اجتماعی رژیم پهلوی، ربانی املشی همراه 25 نفر از طلاب و روحانیون به سه سال تبعید محكوم شد كه در نتیجه این حكم، ایشان مدت یازده ماه در شوشتر و دو سال و یك ماه در فردوس،در تبعید به سر برد.
آیت‌الله ربانی در جریان اوج‌گیری انقلاب اسلامی از زندان آزاد شد (1356-1357ش) پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برای حفظ دستاوردهای انقلاب و تحقق اهداف و استمرار آن، متصدی برخی از پست‌های حساس سیاسی شد. در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از طرف مردم استان گیلان به نمایندگی برگزیده شد.
در سال 1358 به ریاست شعبه اول دادگاه عالی انقلاب منصوب شد و در همان زمان به عضویت ستاد انقلاب فرهنگی درآمد. در 1360 به عضویت در شورای عالی قضایی انتخاب و سپس از طرف امام به عنوان دادستان كل كشور منصوب شد. در اولین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از طرف مردم استان خراسان به نمایندگی برگزیده و در آن مجلس به عضویت هیئت رئیسه برگزیده شد.
در سال 1358 از طرف امام خمینی به عضویت شورای نگهبان درآمد و تا 1364 در این سمت بود. در دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، از طرف مردم تهران به نمایندگی مجلس انتخاب و در دومین سال مجلس، به نیابت مجلس شورای اسلامی انتخاب شد. از دیگر فعالیت‌های وی می‌توان به عضویت در شورای داوری و شورای مركزی و شورای فقهای حزب جمهوری اسلامی اشاره كرد. وی در 17 تیر 1364 به روش مشکوکی به شهادت رسید و در شهر قم به خاك سپرده شد.
مهدی هاشمی[معدوم] در اعترافات خود در سال 65 ترور آیت‌الله ربانی املشی را به عهده گرفت.
