جنایت رژیم پهلوی در 13 آبان 1357/ خشم مردم از پخش فیلم کشتار دانشآموزان در 13 آبان
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ رژیم پهلوی در ادامه جنایت خود، این‌بار در 13 آبان 1357 با آتش گشودن بر روی دانشآموزان جنایتی دیگر را در تاریخ به ثبت رساند و محمدرضا پهلوی نشان داد که برای تثبیت دیکتاتوری خود از هیچ جنایتی دریغ نخواهد کرد.
در کتاب "یك‌سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه (بهمن 1356 تا بهمن 1357)" که به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان نگاشته شده و توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده درباره خیزش دانشآموزان در سال تحصیلی 1357 آمده است: امام خميني با مستقر شدن در پاريس در 16 مهرماه در اوّلين پيام خود به مناسبت آغاز سال تحصيلي، دانشآموزان، دانشجویان و جوانان را مخاطب قرار دادند.
پیام امام به دانشآموزان در آغاز سال تحصیلی
امام خمینی فرمودند: «در آغاز سال تحصيلي به محصلين علوم دينيه و دانشجويان دانشگاه‌ها و دانشآموزان كه براي برقراري حكومت عدل اسلامي به‌پا خاسته‌اند درود مي‌فرستم... من با تأييد خداوند متعال و تمسك به مكتب پرافتخار قرآن به شما فرزندان عزيز اسلام مژده پيروزي نهايي مي‌دهم به شرط اينكه نهضت بزرگ اسلامي و ملي ادامه يابد و پيوند بين شما جوانان برومند اسلام ناگسستني باشد و به شرط آگاهي از حمله‌هاي استعمارگران راست و چپ و جنود ابليسي آنان و مهره‌هايي به اسم شاه و دولت و وزير و وكيل».
امام خميني خطاب به جوانان فرمودند: «هان اي عزيزان من! در محيط مدارس و دانشگاه‌ها و دانشسراها آگاهانه و متعهد به‌پاخيزيد و به هم بپيونديد و براي نجات اسلام و كشور كوشش كنيد». امام با برشمردن حمايت‌هاي قدرت‌هاي راست و چپ از رژيم، خصوصاً سفر رئيس‌جمهور چين به ايران خطاب به دانشجويان و دانشآموزان فرمودند: «پيوندتان را با ملّت بزرگمان كه تنها مي‌خواهد روي پاي خود بايستد و هيچ گونه گرايشي به شرق و غرب نداشته باشد... مستحكم‌تر كنيد و با شعار واحد توحيدي دست جباران و غارتگران بين‌المللي را از مخازن خود كوتاه كنيد». براي رسيدن به حكومت اسلامي «سدهايي بايد از سر راه برداشته شود» كه عبارتند از: «1ـ برچيده شدن نظام شاهنشاهي... 2ـ بيرون راندن تمام عناصري كه در زمان سلطنت پهلوي متصدي امور مهمه كشور بوده‌اند... 3ـ قطع ايادي اجانب راست و چپ از سر كشور».
امام وظايف ويژه دانشجويان و دانشآموزان و طلاب علوم دينيه را چنين برشمردند:
1ـ اعتراض به استادان و دبيران و سران قوم كه از مقاصد ملي و ديني و سرنگوني رژيم پوسيده انحراف پيدا كرده‌اند؛
2ـ برقراري روابط دوستانه و فعالانه بين طلاب علوم ديني و دانشجويان؛
3ـ دعوت از ارتش براي گسستن زنجير تسلط اجانب و پيوستن به ملت؛
4ـ هوشمندانه به مسائل روز نظر كردن؛
5ـ حمايت از قيام حقّ‌طلبانه و مردانه قشرهاي كارگر و كارمندان محروم و مسلمان ايران كه به اعتصاب كشيده‌اند.
پيام امام خميني بر انگيزه دانشآموزان و دانشجويان افزود. نيمه دوم مهرماه تقريباً رهبري تظاهرات در سرتاسر كشور به دست دانشآموزان افتاد. نيمه اوّل آبان دانشجويان بر تكاپوي خويش افزودند و خصوصاً دانشگاه تهران مأواي دانشآموزان و مركز تظاهرات مشترك آنان قرار گرفت.
سرآغاز مبارزات دانشآموزان و دانشجویان با رژیم پهلوی در آبان 57
روز دوم آبان دانشآموزان از مدارس مختلف با تظاهرات به دانشگاه تهران رفتند و تظاهرات بزرگي را مشتركاً با صلوات شروع كردند. به گزارش كيهان تعداد تظاهركنندگان بيش از ده هزار نفر بودند كه در ساعت 11:30 از دانشگاه خارج و در خيابان‌ها به تظاهرات ادامه دادند.[1] به گزارش اطلاعات در اين روز هزاران دختر و پسر مسلمان نماز ظهر خود را در زمين چمن و ديگر نقاط محوطه دانشگاه گزاردند. دانشگاه تهران تاكنون چنين صحنه‌اي نديده بود.[2]
روز سوم آبان نيز دانشآموزان، مدارسِ خود را در تهران تعطيل و به طرف دانشگاه تهران حركت كردند. گرچه نيروهاي نظامي در بعضي از نقاط با آنان درگير شدند؛ ولي دانشآموزان از راه‌هاي فرعي خود را به دانشگاه رساندند. «دانشآموزان با دادن شعارهاي ضد دولتي و ضد آمريكايي و شعارهايي مانند درود بر خميني، نصرمن‌الله و فتح‌‌قريب و شعارهايي در حمايت از زندانيان سياسي در خيابان‌هاي دانشگاه تهران دست به راهپيمايي زدند».[3] اين تظاهرات تا ساعت 10:10 شب ادامه داشت. اين تظاهرات به دانشگاه صنعتي آريامهر نيز كشيده شد. گروهي از دانشآموزان نيز با شعارهاي مذهبي به دانشگاه آريامهر رفتند كه به حدود 8000 نفر رسيدند و بعد از خواندن نماز جماعت مغرب و عشا متفرق شدند.
روز پنجشنبه 4 آبان، دانشگاه تهران توسط نيروهاي حكومت نظامي بسته شد و از ورود دانشجويان جلوگيري به عمل آمد. در نتيجه در اطراف دانشگاه تهران زدوخورد شد.
روز شنبه 6 آبان نيز اكثر مدارس تهران تعطيل شد و دانشآموزان در خيابان‌ها دست به تظاهرات زدند. پليس به تظاهركنندگان حمله كرد و چندين دانش‌آموز را مجروح كرد.
رژيم براي جلوگيري از تجمع دانشآموزان اعلام كرد: دانشگاه تهران در روزهاي ششم و هفتم تعطيل است. رئيس دانشگاه تهران، دكتر عبدالله شيباني كه چند روز پيش اعلام كرده بود دانشگاه بايد براي اعتراض دانشجويان آزاد باشد در مصاحبه‌اي گفت: «تجربه پنج روز آزادي عبور و مرور دانشگاه تهران نشان داد كه كنترل بايد انجام شود. شنيده‌ام گروه‌هاي بسياري قصد داشتند به دانشگاه بيايند و تحصن اختيار كنند. اينها نشانگر اين مي‌تواند باشد كه ممكن است از آزادي‌ها سوءاستفاده شود». به دنبال اين اعلام تعطيلي 2100 نفر از اعضاي هيئت علمي دانشگاه تهران به مدت يك هفته اعلام تحصن كردند.[4]
هفتم آبان نيروهاي ارتش در اطراف دانشگاه تهران مستقر شدند و از رفتن مردم به دانشگاه جلوگيري كردند. دانشآموزان در اطراف دانشگاه تهران تجمع كردند و سرانجام عده‌اي توانستند به داخل دانشگاه راه يابند. آنها با شكستن قفل‌ها درهاي دانشگاه را بر روي دانشجويان بيروني گشودند و حدود پنج هزار نفر در دانشگاه تجمع كردند و نيروهاي نظامي نيز فقط نظارت مي‌كردند.[5] دانشجويان در زمين چمن اجتماع كردند و بعد از ساعت 12 نماز جماعت برپا داشتند. بعد از نماز جماعت شروع به راهپيمايي كردند و به شعار «حكومت اسلامي ايجاد بايد گردد، زنداني سياسي آزاد بايد گردد» و «درود بر طالقاني مجاهد نستوه» و «ايران كربلا شده هر روز عاشورا شده» پرداختند.[6]
هشتم آبان نيز دانشگاه تهران شاهد تظاهرات وسيع دانشجويان بود. در اين روز نيروهاي نظامي از اطراف دانشگاه تخليه شده بودند و دو كاميون نظامي فقط جلوي در اصلي دانشگاه مستقر شده بودند.[7] در اين روز عده‌اي از دانشجويان و مردم در محوطه دانشگاه دست به تظاهرات زدند و با انداختن زنجير به دور مجسمه شاه تصميم بر انداختن آن را داشتند كه به دليل استحكام آن موفق نشدند. تظاهرات روز نهم در دانشگاه نيز بدون هيچ اتّفاقي پايان يافت.[8]
روز دهم آبان نيز مدارس تعطيل شد و دانشآموزان به دانشگاه تهران آمدند. ساعت 9 صبح اجتماع بزرگ دانشگاه تهران به مناسبت هفته همبستگي با پيام آيت‌الله طالقاني آغاز شد و چند نفر به سخنراني پرداختند. [9] سپس ده‌ها هزار نفر دانشجو و دانش‌آموز در محوطه دانشگاه دست به تظاهرات زدند.[10] روز يازدهم نيز تظاهرات بدون درگيري خاتمه يافت.
کشتار دانشآموزان در 13 آبان
روز شنبه 13 آبان گروه‌هاي دانش‌آموزي با تعطيل مدارس به سوي دانشگاه تهران حركت كردند. هر لحظه بر تعداد تجمع‌كنندگان افزوده مي‌شد. نيروهاي نظامي از ساعت 11 صبح محاصره دانشگاه را آغاز كردند. حدود ساعت 12 ظهر نيروهاي ارتش جلوي در جنوبي دانشگاه مستقر شدند و شليك نارنجك گاز اشك‌آور را به داخل دانشگاه آغاز كردند. تظاهركنندگان با برافروختن آتش به خنثي‌سازي گازها پرداختند كه ناگهان نيروهاي نظامي نوك اسلحه‌هاي خودكار خود را از ميله‌ها به سوي تجمع‌كنندگان گرفتند و بر روي آنها آتش گشودند. تعداد زيادي از دانشآموزان در خاك و خون غلطيدند، صدها نفر مجروح شدند كه از در شمالي آنان را به بيمارستان منتقل كردند.[11]
اين تظاهرات خونين 6 ساعت ادامه داشت. خبرگزاري‌ها تعداد كشته‌شدگان را 10 نفر و دانشجويان 65 نفر اعلام كردند. كم‌كم تظاهرات به بيرون از دانشگاه كشيده شد و سرتاسر تهران به ميدان جنگ تبديل شد. در اين تظاهرات خياباني 30 نقطه تهران به آتش كشيده شد.[12]
خشم مردم از پخش فیلم کشتار 13 آبان
تلويزيون ملي ايران بدون هيچ سانسوري براي اولين بار در شب، فيلم تظاهرات و كشتار دانشآموزان و دانشجويان را به نمايش گذاشت. مديرعامل تلويزيون ناصرالدين شاه‌حسيني مجبور به استعفا شد؛ ولي انتشار تصاوير خونين از تلويزيون موجي از خشم و نفرت را در سرتاسر ايران به وجود آورد. بسياري از خانواده‌هاي طبقه مرفه كه صاحب تلويزيون بودند، نسبت به رژيم به خشم آمدند و از حالت ترديد خارج و به مردم پيوستند.
پیام امام در پی جنایت رژیم پهلوی در 13 آبان
امام خميني به مناسبت فاجعه 13 آبان در پيامي خطاب به ملّت ايران نوشتند: «من نمي‌دانم كه از كدام مصيبت‌هاي ملت و از كدام جنايت‌هاي شاه بنويسم، قلم من عاجز است. آيا جناياتي را كه در دانشگاه تهران به دست دژخيمان شاه واقع شد متذكر شوم يا از كشتارهايي كه در سراسر ايران به امر اين جنايتكار حرفه‌اي صورت گرفت؟» امام خميني از ملت خواستند تا «رسيدن به هدف، نهضت را هر چه شورانگيزتر ادامه دهد». امام هدف نهضت را سرنگوني شاه، نابودي رژيم شاهنشاهي و برقراري حكومت اسلامي اعلام كردند و تصريح نمودند: «هر كس يا هر گروه كه با اين پيشنهادهاي سه‌گانه موافق نيست، راه او غير از راه ما و راه ملت ايران است.»
امام لازمه رسيدن به اين اهداف را «ادامه اعتصاب در تمام دستگاه‌هاي دولتي» و «پشتيباني از اعتصاب كارمندان» و «كمك مالي به كساني كه در اثر اعتصاب ضرر ديده‌اند» اعلام كردند. امام در پايان از «سران نيروهاي هوايي و زميني و دريايي» خواستند «با افراد خود به ملّت بپيوندند كه اطاعت شاه اطاعت از طاغوت است» و از «سربازان و ساير قواي انتظامي» خواستند كه از «اوامري كه برخلاف مسير ملت است سرپيچي كنند» و از خانواده نظاميان خواستند تا آنها را از «مخالفت با ملت و از ظلم و ستم به خواهران و برادران اسلامي خود باز دارند.»[13]
گرچه عوامل سقوط دولت شريف‌امامي از قبل مهيا شده بود؛ ولي تظاهرات خونين 13 آبان نقطه پايان حكومت آشتي ملي بود؛ به همين جهت شريف‌امامي با همه ادّعاي استقامت و ماندن در فرداي آن روز مجبور به استعفا شد.
دانشآموزان پايتخت در 15 بهمن 1357 با صدور بيانيه‌اي روز 13 آبان را روز دانش‌آموز ناميدند[14] و اين گونه 13 آبان در تاريخ ايران جاودانه و الهام‌بخش گرديد.
پی‌نوشت‌ها:
1- روزنامه كيهان، 2 آبان 1357 ص 2
2- روزنامه اطلاعات، 3 آبان 1357، ص 1
3- روزنامه كيهان، 3 آبان 1357، ص 2
4- همان،6 آبان 1357، صص 2، 21و 22
5- همان،7 آبان 1357، ص 1
6- همان، 8 آبان 1357، ص 19
7- همان، ص 2
8- روزنامه كيهان، 9 آبان 1357، ص 17
9- همان، 10 آبان 1357، ص 1
10- همان، 11 آبان 1357، ص 1
11- همان، 13 آبان 11357، ص 1
12- همان،14 آبان 1357، ص 1
13- صحيفه امام، ج 4، صص 308ـ 310
14- روزنامه اطلاعات، 16/11/1357، ص 7
