وحدت حوزه و دانشگاه در مبارزه با رژیم پهلوی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ تجربه تلخ شکست نهضت ملی و ظهور همه جانبه امریکا در صحنه سیاسی ایران و حوادث بعد از آن، سرخوردگی و ناامیدی بسیاری در مبارزه علیه رژیم استبدادی را در پی داشت. در فاصله بین شکست نهضت ملی تا آغاز نهضت اسلامی هرچند تلاشهایی به منظور مقابله با استبداد صورت گرفت، اما موفقیتی کسب نکرد. تا اینکه با آغاز نهضت امام خمینی فضای مبارزاتی دچار تحول اساسی شد. در این میان یک پیوند تاثیرگذار بین قشر تحصیلکرده و دانشگاهی و طلاب علوم دینی در حوزه، نقش موثری در ادامه راه مبارزه با رژیم پهلوی داشت.
وحدت حوزه و دانشگاه در آغاز نهضت اسلامی
در دوران نهضت اسلامی، دانشجویان با میدانداری روحانیون، جذب نهضت میشدند. مبارزان روحانی سعی میكردند با بهرهگیری از ظرفیتهای دانشگاهی و مدیریت احساسات و اقدامات انقلابی جوانان دانشجو، مبارزه با رژیم پهلوی را سازماندهی کرده و از هدر رفتن انرژی جوانان جلوگیری كنند.
این ارتباط از همان نخستین روزهای نهضت اسلامی شکل گرفت. ساواک در گزارشی در دی 1341 مینویسد: «آقای ناصر مکارم از روحانیون قم بنابه دعوت دانشجویان دانشگاه تبریز بهآن منطقه سفر نموده و در مساجد میرزایوسف و جامع، بیاناتی علیه مقامات دولتی ایراد سخنرانی و ضمن سخنان خود اضافه نموده... منتظر دستور حوزه علمیه قم باشند و صفوف خود را درمقابل دشمنان محکمتر سازند».[1] براساس خاطرات الهی طباطبایی یکی از دانشجویان دانشگاه تبریز در دوران نهضت اسلامی، دانشجویان ارتباط موثری با آیتالله قاضی طباطبایی داشتند و همواره به جلسات سخنرانی او میرفتند.
نمونهای از پیوند حوزه و دانشگاه در سالهای 48 و 49
پیوند بین حوزه و دانشگاه در طول نهضت اسلامی یکی از مهمترین دلایل تسریع جریان انقلاب بود و در مقاطع مختلف این پیوند نمود پیدا میکرد. در مهر ماه 1348 هنگامی که رئیس دانشگاه شیراز طی بخشنامهای ورود دختران با پوشش چادر را به دانشگاه ممنوع اعلام کرد، دانشجویان دست به اعتراض زده و اعلامیهای در این زمینه منتشر کردند. بلافاصله روحانیون نیز به حمایت از دانشجویان وارد میدان شدند و با خودداری از اقامه نماز جماعت دست به اعتصاب زدند. وحدت طلاب و دانشجویان در این زمان باعث عقبنشینی مسئولین دانشگاه و شکست سیاست آنها شد.
در آذر ماه 1349 هم زمانی که دانشجویان دانشگاه تهران تظاهراتی در اعتراض به مشکلات صنفی و عدم آزادی در کشور به راه انداختند و با سر دادن شعارهایی علیه انقلاب سفید دست به اعتراض علیه رژیم زدند، روحانیون در حمایت از آنها وارد میدان شدند و با تعطیلی دروس، همراهی و پیوند خود با دانشگاهیان را اعلام کردند.
وحدت حوزه و دانشگاه برای مبارزه با رژیم پهلوی در سال 56
در سالهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی و در اوج مبارزات انقلابی علیه سلطنت خودکامه پهلوی، شخصیتهایی نظیر شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر، آیتالله خامنهای، آیتالله طالقانی و ... در سازماندهی كنشهای سیاسی دانشگاهیان بسیار تاثیرگذار بودند و با سخنرانیها، كتابها، مدیریت اعتراضات سیاسی، ایجاد بینش سیاسی، همراهی با اقشار دانشگاهی در تحصنهای سیاسی و ... نقش مهمی در هدایت دانشگاه در فرایند انقلاب اسلامی بر عهده داشتند و با فعالیت آنان بود كه پیوند حوزه و دانشگاه ریشهدار شد.
یكی از شخصیتهای روحانی تاثیرگذار در پیوند حوزه و دانشگاه برای سازماندهی كنشهای انقلابی، شهید مفتح بود. وی در دانشکده الهیات نقش مستقیمی در پیوند حوزه و دانشگاه داشت.
یکی از نمودهای پیوند بین روحانیت و دانشگاه در نهضت اسلامی، برگزاری مجلس ترحیم آیتالله مصطفی خمینی در تاریخ آبان 1356 بود. ساواک این پیوند را اینگونه گزارش داد: «افراد شرکت کننده حدود 3000 نفر بوده که در صحن مسجد حتی جایی برای سایر شرکتکنندگان نبوده و حدود 1500 نفر از طلاب مدرسه علمیه قم و همچنین تعدادی از دانشجویان مراکز عالی آموزشی در این مراسم شرکت نمودهاند.»[2]
در مراسم چهلم شهادت آقا مصطفی خمینی که در مسجد اعظم برگزار شد هم طلاب و دانشجویان ضمن انجام راهپیمایی متحد، شعارهایی مبنی بر حفظ پیوند حوزه و دانشگاه سردادند. به گزارش ساواک: «در این مجلس که حدود 20 هزار نفر از طبقات مختلف مردم از جمله روحانیون وطلاب علوم دینی، دانشجویان مراکز عالی آموزشی تهران و اصفهان شرکتداشتند... در پایان مجلس مذکور، عده کثیری از جمعیت حاضر در مسجد در خیابانهایارم، محمدرضا شاه، آذر و آستانه قم، مبادرت به انجام تظاهرات خیابانی نموده وشعارهایی به مضمون "درود بر خمینی"، "مرگ بر حکومت یزیدی"، "پیوند دانشجو وروحانی ناگسستنی است" دادند.»[3]
قیام 29 بهمن سال 1356 نیز یکی دیگر نمونههای وحدت دانشگاه و حوزه در مبارزه با رژیم پهلوی بود. پیش از فرا رسیدن چهلم شهدای 19 دیماه قم، دانشجویان مسلمان نزد آیتالله قاضی طباطبایی رفتند تا طرح خود را برای برپایی مراسمی بدین مناسبت به استحضار رسانند و از وی درخواست همراهی و همکاری کنند.
الهی طباطبایی درباره وحدت روحانیون و دانشجویان در قیام 29 بهمن تبریز میگوید: «حرکتی با تلاش دانشجویان مسلمان آغاز شد و مکان آن مسجد بود و حامی آن روحانیت انقلابی و مردم...» با همکاری روحانیون و دانشجویان در قیام 29 بهمن تبریز، مبارزات انقلابی مردم وارد مرحله تازهای شد.
وحدت حوزه و دانشگاه در مبارزات سال 1357
با آغاز سال 57، همگامی حوزه و دانشگاه در مبارزه با رژیم پهلوی بیش از پیش نمود پیدا کرد. تظاهرات تاسوعا و عاشورای آن سال، شاهد این پیوند بود.
براساس گزارشهای موجود، در روز تاسوعا، دانشجویان با لبیک به اطلاعیه روحانیون تهران که به امضاء 219 نفر از روحانیون رسیده بود[4] با تعطیلی درس و دانشگاه و به حمایت از روحانیت به صفوف تظاهرکنندگان پیوستند و با شعار "دانشجو، روحانی پیوندتان مبارک" گام دیگری در براندازی رژیم پهلوی برداشتند.
وحدت حوزه و دانشگاه در این قطع، موضوعی بود که توجه گزارشگر ساواک را نیز جلب کرد. بنابر گزارش ساواک: «[در روز تاسوعا] راهپیمایی از یک نظم خاص، کنترل شده از سوی خود افراد به عنوان انتظامات برخوردار بود. شعارهای داده شده از یک مرکز در جلوی هر دسته، که معمولاً چند نفر روحانی بودند عنوان میگردید... از قبیل "الله اکبر، خمینی رهبر"... در جلوی دانشگاه تهران شدت تظاهرات به اوج خود رسید و همه درود به شهدای دانشجو میدادند. این شعار نیز گفته میشد: "دانشجو، روحانی پیوندتان مبارک"...»[5]
یکی دیگر از نمودهای وحدت حوزه و دانشگاه در مبارزه با رژیم پهلوی، در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی رقم خورد؛ جایی که روحانیون مبارز در اعتراض به بسته شدن فرودگاهها و ممانعت از ورود امام خمینی به خاک کشور، دانشگاه تهران را به عنوان محلی برای اعتصاب خود تعیین کردند.
به گفته حجتالاسلام سیدحسن طاهری خرمآبادی: «وقتی وارد دانشگاه تهران شدیم دانشجویان که از تحصن ما آگاه شده بودند در آنجا حاضر شدند.» روحانیون مبارزِ متحصن در مسجد دانشگاه تهران بلافاصله با صدور اطلاعیهای اعلام کردند: «به عنوان اعتراض به اعمال ضدانسانی دولت غیرقانونی بختیار... در مسجد دانشگاه تهران تحصن اختیار میکنیم و از این محل مقدس در کنار برادران دانشجوی خود، ندای حقطلبانه خود را به گوش جهانیان خواهیم رساند.»[6]
در روز۱۰بهمنتحصن روحانیون در مسجد دانشگاه ابعاد وسیع تری پیدا کرد و با پیوستن عده بیشتری به این تحصن، بیش از۲۰۰۰نفر در مسجد دانشگاه تهران گرد آمدند. در همین زمان سازمان ملی دانشگاهیان ایران با صدور بیانیهای پشتیبانی خود را از اقدام روحانیون متحصن اعلام کرد. در بیانیه این سازمان دانشگاهی با تأکید بر وحدت بین حوزه و دانشگاه آمده است: «سازمان ملی دانشگاهیان ایران (دانشگاه تهران) پشتیبانی کامل خود را از خواست روحانیون متحصن ابراز میکند و انتخاب دانشگاه تهران را به عنوان محل این تحصن نشانه دیگری از همبستگی همه قشرهای مردم ایران در تحقق هدفهای انقلاب بزرگ ملت ایران میداند.»
جامعه اسلامی دانشگاهیان ایران هم در بیانیهای با اشاره به تحصن «روحانیون متعهد و مبارز تهران» در مسجد دانشگاه «پشتیبانی کامل خود را از تحصن روحانیون مبارز ـ که همچون اسلاف خود پرچمدار قیامهای ملت مسلمان ایران علیه ظلم و استبداد و استعمار میباشند ـ ابراز داشت.»[7]
این وحدت حوزه و دانشگاه، بار دیگر به شکست و عقبنشینی رژیم پهلوی منجر شد و با ورود امام خمینی به کشور در 12 بهمنماه، مبارزات پیگیر ملت ایران به ثمر نشست.
پینوشتها:
2- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده آیتالله سید مصطفی خمینی، شماره بازیابی393، ص ص83.
3- مرکز
اسناد انقلاب اسلامی؛ آرشیو، پرونده آیت الله سید مصطفی خمینی؛ شماره بازیابی 394،
ص 107ـ 108 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 1 / 106.
4- اسناد انقلاب اسلامی، ج 3،صص 467-470
5- یاران امام به روایت اسناد ساواک: شهید آیتالله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، ص 353
6- مرکز اسناد انقلاب اسلامی ـ اسناد انقلاب اسلامی ـ جلد 4 ـ تهران ـ مرکز اسناد انقلاب اسلامی ـ 1374ـ ص 714
7- اطلاعات ـ ش 15771 ـ9 بهمن 1357ـ ص 8.