نتایج تحریم‌های غرب علیه ایران
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ تحریم واژه نام‌آشنایی است که در ادبیات و عملیات سیاسی غربی‌ها در این چهل سال به کار رفته است. جمهوری اسلامی ایران نیز با سازوکارهای مختلفی در مقابل روند و فرآیند ظالمانه تحریم ایستادگی کرده است. تحریم‌های غرب به ویژه امریکا علیه مردم ایران ابعاد گسترده و متنوعی را در بر گرفته است؛ از تحریم‌های اقتصادی، نظامی، نفتی و انرژی تا تحریم در حوزه صنعتی،دریایی، بیمه و حتی پزشکی و دارویی. هرچند این تحریم‌ها در طول تاریخ بی‌سابقه بود، اما پایداری و راهکارهای ایران برای دور زدن تحریم‌ها نیز بی‌سابقه بود.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تسلط مردم بر منابع خود، منافع امریکا به خطر افتاد و بدین ترتیب ایالات متحده در واکنش به این شکست بزرگ خود دست به اعمال تحریم‌ها زد. نظریه‌پردازان سیاسی تقسیم‌بندی‌های مختلفی را در این‌باره صورت داده‌اند. برخی تحریم‌ها را بر اساس بازه‌های زمانی به 6 دوره تقسیم کرده‌اند. دوره گروگانگیری(1979-1981)، دوره جنگ ایران- عراق (1981-1988) ، دوره بازسازی (1989 – 1992)، دوره کلینتون، مهار دوجانبه (1993 – 2001)، پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 و قطعنامه‌های شورای امنیت. برخی هم تحریم‌ها را به لحاظ فنی و مرجع تحریم‌کننده به چهار بخش تقسیم می‌کنند. تحریم‌های کنگره امریکا، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اروپا و تحریم‌های یکجانبه دولت‌ها.
اولین تحریم اقتصادی آمریکا علیه ایران در سال 1980 در واکنش به گروگانگیری سفارت آمریکا انجام گرفت. این تحریم قرارداد فروش صدها میلیون دلار تجهیزات نظامی را که در زمان محمدرضا پهلوی به امضا رسیده بود، لغو و فروش تجهیزات نظامی به ایران را غیر قانونی نمود، 12 بیلیون دلار دارایی‌های دولت ایران در آمریکا را مصادره نمود و کلیه مبادلات تجاری بین ایران و آمریکا را ممنوع کرد.
علاوه بر این تحریم‌های نظامی و تجهیزاتی جهان علیه ایران در دوران جنگ هم در نوع خود قابل توجه بود. در زمان جنگ 8 ساله تحمیلی عراق علیه ایران (1367- 1359)، آمریکا با حمایت آشکار از صدام و تجهیز نظامی و اقتصادی عراق در کنار رژیم بعث قرار گرفت. در 7 آبان 1366 (29 اکتبر 1987) طبق تصمیم کنگره آمریکا، ورود کالاها و فرآورده‌های آمریکایی به ایران تحریم شد. این تحریم دامنه وسیعی از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اقتصادی، فن‌آوری علمی، نظامی و راهبردی را در بر می‌گرفت.
پس از پایان جنگ ایران - عراق و آغاز دوره بازسازی، مناسبات اقتصادی و سیاسی بین ایران و اتحادیه اروپا به میزان قابل توجهی بهبود یافت. اما به رغم این که در نوامبر 1991 دادگاه هیگ، آمریکا را موظف کرد تا بابت پیش‌پرداخت‌های ایران برای قرارداهای نظامی ملغی شده مبلغ 278 میلیون دلار به ایران غرامت بپردازد، آمریکا نه تنها چیزی از تحریم‌ها را لغو نکرد، بلکه دور جدیدی از تحریم‌ها را برای تحقق نظم جدید بین‌المللی خود در منطقه خاورمیانه و سیاست مهار ایران در سال 1372 (1993میلادی) به اجرا درآورد. همچنین دولت کلینتون تحت عنوان «مهار دوجانبه» دور جدیدی از تحریم‌های گسترده علیه ایران را آغاز کرد.
با ناکارآمدی همه این تحریم‌ها، سازوکار تحریمی جدیدی تحت عنوان قانون داماتو به تصویب کنگره امریکا رسید. قانون داماتو با هدف مجازات ایران در 14 مرداد 1375 (5 اوت 1996) در کنگره آمریکا تصویب و سپس به امضای کلینتون رسید. این قانون دولت آمریکا را موظف می‌کرد تا هر شرکت خارجی را که بیشتر از 20 میلیون دلار در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کند، تحریم و مجازات نماید. البته این قانون که برای مدت 5 سال مقرر شده بود در 12 مرداد 1380 بار دیگر با تصویب کنگره و امضای «جرج دبلیو بوش» تمدید شد.
پس از آن تحریم‌های امریکایی با اتهامات مختلف تروریستی، حقوق بشری، هسته‌ای و... علیه جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گرفت. با جریان یافتن پرونده هسته‌ای ایران از دهه هشتاد به بعد، امریکا پای شورای امنیت را هم به تحریم‌ها علیه ایران باز کرد. علاوه بر این تحریم‌ها به حوزه علمی و نخبگانی و انواع و اقسام خدمات نیز رسید.برای مثال در سال 2006 آمریکا ده نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف که به دعوت دانشمندان ایالات متحده جهت شرکت در یک گردهمایی به کالیفرنیا دعوت شده بودند را بازداشت و زندانی کرد. در سال 2007 میلادی نیز شرکت‌های آمریکایی «مایکروسافت» و «یاهو»، ایران را از لیست کشورهایی که خدمات وب دریافت می‌کنند، خارج ساختند.
پس از اجرای توافقنامه هسته‌ای ایران و 5+1، باور برخی به لغو شدن تحریم‌ها علیه مردم ایران بود که این امر اتفاق نیفتاد. به علاوه پس از خروج امریکا از برجام تحریم‌ها با شدت و قوت بیشتری ادامه یافت. وزارت خزانه‌داری آمریکا در پی خروج این کشور از برجام با انتشار بیانیه‌ای در 18 اردیبهشت سال 97 تحریم‌های واشگتن را طبق زمانبندی اعلام کرد:
ـ تحریم‌های مربوط به خرید یا اکتساب اسکناس‌های دلار آمریکا توسط حکومت ایران؛
ـ تحریم‌های مربوط به تجارت ایران با طلا یا فلزات گرانبها؛
ـ تحریم‌های مربوط به فروش، عرضه، تأمین یا نقل و انتقال گرافیت، فلزات خام و نیمه ساخته مانند آلومینیوم و فولاد و صادرات یا نرم‌افزار برای یکپارچه‌سازی فرآیندهای صنعتی به ایران؛
ـ تحریم‌های مربوط به معاملات خرید یا فروش ریال ایران یا نگهداری حساب‌ها و وجوه عمده‌ای که در خارج از خاک ایران بر پایه ریال ایران نگهداری می‌شوند؛
ـ تحریم‌های مربوط به خرید، پذیره‌نویسی یا تسهیل معاملات دیون حاکمیتی ایران؛ و تحریم‌های بخش خودروسازی ایران؛
علاوه بر این، دولت آمریکا مجوزهای برجامی صادر شده برای رفع تحریم‌های اولیه زیر را لغو کرد:
ـ مجوز واردات فرش و مواد غذایی از مبدأ ایران به آمریکا و برخی مبادلات مالی مرتبط با آن‌ها ذیل مجوزهای مربوط به «قانون تحریم‌ها و مبادلات ایران»
ـ فعالیت‌های انجام‌شده وفق مجوزهای صادره برای صادرات و بازصادرات هواپیماهای تجاری مسافربری و قطعات و خدمات مربوطه به ایران؛
ـ تحریم‌های مرتبط با اپراتورهای بندری، ناوگان دریایی و بخش های کشتی سازی شامل خطوط ناوگان دریایی جمهوری اسلامی ایران و خط ناوگان جنوبی ایران و وابسته‌های آن‌ها
ـ تحریم‌های مرتبط با معاملات نفتی با شرکت ملی نفت ایران (NIOC)، شرکت بین‌المللی نفت ایران (NICO) و شرکت ملی نفتکش ایران (NITC) شامل خرید نفت، محصولات نفتی یا محصولات پتروشیمی از ایران.
ـ تحریم‌های مرتبط با معاملات اقتصادی مؤسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران و مؤسسات مشخص مالی ایرانی تحت ماده 1245 لایحه اختیارات دفاع ملی برای سال مالی 2012 (NDAA).
ـ تحریم‌های مرتبط با خدمات تهیه پیام‌های مالی خاص برای بانک مرکزی ایران و موسسات مالی ایرانی لیس شده در ماده 104 تحریم جامع ایران و اقدام محروم سازی 2010 (CISADA)
-تحریم‌های مرتبط با تهیه خدمات بیمه‌نامه، بیمه یا بیمه اتکایی
-تحریم‌های مرتبط با بخش انرژی ایران
به علاوه، آمریکا اختیارات نهادهای وابسته یا تحت کنترل امریکا را لغو می‌کند تا فعالیت‌های خاص با دولت ایران یا اشخاص مورد صلاحیت قضایی دولت ایران را محدود کند.
همه این تحریم‌ها در طول چهل سال انقلاب اسلامی بی‌سابقه‌ترین تحریم‌های علیه یک ملت و دولت بوده است. اما جمهوری اسلامی ایران با تمام توان نه تنها در برابر آن مقاومت کرده بلکه با استفاده از توان داخلی بسیاری از این تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در همین رابطه می‌فرمایند: «تحریم‌ها و اخم و تخم‌هایی كه [دنیای صنعتی و دنیای غربی ] از اول انقلاب تا الان با ما داشته‌اند[در پیشرفت ما کمک کرده است]. بعضی‌ها از تصور این تحریم‌ها دلشان آب می‌شود؛ من می‌خواهم بگویم نه، این به ما كمك كرد.... قهر و ناهمدلی و كج‌تابیِ دنیای غرب با ما، به ضرر ما تمام نشد.»
بر همین مبنا می‌توان گفت علی‌رغم همه این تحریم‌ها، رشد و شکوفایی ملت ایران تا جایی پیشرفت داشته است که کارشناسان و تحلیلگران خارجی نیز نمی‌توانند از آن چشم‌پوشی کنند. در گزارش «فریمن» یکی از کارشناسان اروپایی که به صورت میدانی وضعیت ایران را بررسی کرده، واقعیت‌های قابل تأملی با نگاهی موشکافانه و دقیق از اقتصاد ایران به چشم می‌خورد.
فریمن در مقدمه گزارش خود با عنوان «جنگ روانی علیه ایران و ریال» با توجه به جنگ روانی غرب علیه جمهوری اسلامی می‌نویسد: «برخی گزارش‌های افراطی و حتی کاملاً اشتباه در زمینه رویدادها و درباره کاهش ارزش ریال، پول ملی ایران مطرح شده که من در اینجا می‌خواهم آن‌ها را تصحیح کنم. به هر حال من اخیراً در ایران بودم و با چشمان خودم شاهد بودم که واقعیت‌ها در آنجا چگونه است.»
این کارشناس دلایل افزایش قیمت ارز در ایران را عواملی چون بازار سیاه، قاچاق ارز و عملیات روانی دانسته است. «فریمن» با استناد به آمارهایی از بانک جهانی، به یکسری از شاخص‌های اسامی وضعیت ایران اشاره کرده تا توانمندی اقتصادی ایران و آینده ایران را بتواند برای مخاطب خود به خوبی ترسیم نماید. او در پایان گزارش خود می‌نویسد: «در زیر مقایسه ایران با ۱۹۳ کشور دیگر را می‌توانید مشاهده کنید:
۱- مقام سیزدهم در تولیدات کشاورزی
۲- رتبه یازدهم در زمینه کاربری‌های اینترنتی
۳- رتبه نهم در زمینه تعداد IPS اینترنت
۴- رتبه دوازدهم در زمینه ارتباطات تلفن
۵- چهاردهم در زمینه تعداد روزنامه‌ها و نشریات روزانه
۶- هشتم در زمینه روزنامه‌ها و نشریات فصلی
۷- چهارم در زمینه مازاد تجارت خارجی
۸- دوم در زمینه بهترین عملکرد بازار بورس
۹- پنجم در زمینه اشتغال زنان
۱۰- ششم در زمینه پس‌اندازها در مقایسه با تولید ناخالص ملی
۱۱- اول در زمینه رشد علمی و تحقیقاتی
۱۲- ششم در زمینه تولید انرژی
۱۳- دوم در زمینه ذخایر گاز
۱۴- سوم در زمینه ذخایر نفت
۱۵- دوم در زمینه قیمت گازوئیل ارزان
۱۶- سوم در زمینه قیمت بنزین ارزان
۱۷- اول در زمینه ارزان‌ترین پایتخت جهان
۱۸- اول در زمینه قدیمی‌ترین دولت در جهان
۱۹- اول در زمینه امپراتوری کهن در جهان
۲۰- دوم در زمینه شرکت نفتی در جهان (MIOC)
۲1- دوازدهم در زمینه تولید اتومبیل
۲2- شانزدهم در زمینه تولید آهن و ....
این همه تنها بخش محدودی از گزارشی است که یک کارشناس خارجی ارائه می‌کند. همانطور که تحریم‌ها روند رو به رشد و ابعادی همه‌جانبه داشته، جمهوری اسلامی ایران نیز در پیشرفت و خودکفایی و نوآوری به توفیقات روزافزون و چشم‌گیری دست یافته است.
