ابعاد شکست رژیم بعث در عملیات بیت‌المقدس
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ با اشغال خرمشهر توسط رژیم بعث عراق، صدام که تسلط خود بر خرمشهر را همیشگی و بازپس‌گیری آن توسط رزمندگان ایرانی را غیر ممکن می‌دانست، مغرورانه اظهار داشت: «اگر ایرانی‌ها خرمشهر را بگیرند کلید بصره را به آنها خواهم داد.» متعاقب تحرکات رزمندگان اسلام برای بازپس‌گیری خرمشهر، صدام شخصاً دستوراتي به اين مضمون صادر كرد: «دفاع از خرمشهر همانند دفاع از بغداد و بصره بوده و خرمشهر تكيه‌گاه بصره به شمار مي‌رود. بنابراين بايد پيروزي در نبرد آينده را با هر قيمتي به دست آورد و نيروهاي ايراني را منهدم كرد.» اما چندی نگذشت که برخلاف ادعاهای مطرح شده، رزمندگان اسلام توانستند طی عملیات موفق‌آمیز بیت‌المقدس معادلات را بر هم زده و خرمشهر را از دست اشغال‌گران رژیم بعث آزاد کنند.
بی‌شک، باز پس گیری خرمشهر از قوای بعثی، پیامدهایی برای عراق و حامیانش در پی داشت و علاوه بر آنکه باعث تحقیر جهانی صدام شد، خسارت‌های تسلیحاتی و انسانی را به رژیم بعث تحمیل کرد و مهم‌تر از آن، باعث نگرانی و ترس حامیان بین‌المللی صدام شد.
این نوشتار به بررسی ابعاد و پیامدهای شکست در خرمشهر برای رژیم بعث می‌پردازد.
تحقیر صدام و رژیم بعث
یکی از مهم‌ترین پیامد عملیات آزادسازی خرمشهر که گریبان صدام را گرفت، تحقیر ملی و بین‌المللی او و رژیم بعث عراق بود به طوری که حسین کامل، یکی از نزدیکان صدام درباره اثرات این شکست در صدام اظهار می‌دارد: «در ۲۴ ساعت اول یک پزشک همواره بالای سر صدام بود.»
رسانه‌ها و تحلیل‌گران غرب و شرق نیز همواره با تأکید بر این عملیات، تحقیر صدام را یادآور می‌شدند. بعد از فتح خرمشهر رادیو بی.بی.سی در گزارشی اذعان داشت: «سقوط سریع خرمشهر به خصوص باعث سرافکندگی عراق شده است». روزنامه انگلیسی گاردین نیز نوشت: «بازپس گرفتن خرمشهر توسط ایران پس از بیست ماه، تحقیر ارتش عراق را به بالاترین حد خود رساند». روزنامه تایمز آو ایندیا نیز در سرمقاله خود تحت عنوان «ایران در جنگ پیروز می‌شود» نوشت: «آبروی صدام در صحنه بین‌المللی با شکست در جنگ از بین رفته است». مجله نيوزويك نیز «بى اعتبار شدن صدام» و سرنگونى وى را به عنوان نتايج شكست در خرمشهر ذكر كرد. آسوشيتدپرس هم بازپس گرفتن خرمشهر توسط نیروهای ایرانی را حقارتی برای رژیم بعث ذکر کرد و اظهار داشت: «آزادی خرمشهر به معناي شكست حقارت‌آميز برای رژيم صدام است [زیرا] خرمشهر آخرين دژ تحت كنترل عراقي‌ها در خوزستان بود». روزنامه‌نگار گاردين نیز در تحلیلی نوشت: «سقوط خرمشهر يعني سقوط آخرين و مهمترين افتخار جنگي عراق كه ايراني‌ها با بازپس گرفتن آن، اين برگ برنده را كه به وسيله آن عراق مي‌كوشيد ايران را به پاي ميز مذاكره بكشاند، از دست بغداد ربودند».
شکست تسلیحاتی
یکی دیگر از ابعاد شکست رژیم بعث عراق در عملیات بیت‌المقدس، شکست تسلیحاتی و تزلزل ارتش این رژیم بود. نشريه آمريكايي نيويورك تايمز در شماره مورخه 29 مه 1982 برابر هشتم خرداد 1361 در مقاله‌ای تحت عنوان «ارتش عراق در حال گيج خوردن است» می‌نویسد: «همين چند ماه پيش، عراق داراي ارتشي بود با بيش از 210 هزار نفر، كه به بيش از 2300 دستگاه تانك ،2000 دستگاه خودروي زرهي ،335 فروند هواپيماي جنگنده وانواع مختلف توپخانه مجهز بود. بخش اعظم اين ارتش پيشروی عميقي را در خاک ايران ايجاد كرده بود، اما اكنون تحليل‌گران نظامي اعتقاد دارند.... ارتش عراق 150 هزار نفر نيرو دارد، در حالي كه ژنرال‌هايي از آن يا توسط جوخه‌هاي مرگ اعدام شده و يا در تبعيد به سر مي‌برند. دو لشكر از چهار لشكر زرهي به حد تيپ رسيده وتنها 100 فروند هواپيماي جنگنده عراق ظاهراً قابل پرواز مي باشند.» البته بعد از شکست صدام در خرمشهر، بار دیگر حامیان غربی و عربی رژیم بعث به تجهیز او پرداختند اما شکی نیست که شکست در عملیات بیت‌المقدس، خسارت‌های تسلیحاتی فراوانی به بعثیان وارد کرد.
سرهنگ عبدالعزیز قادر السامرایی از افسران ارتش صدام در خاطرات خود درباره تزلزل ارتش بعث بعد از شکست در خرمشهر می‌گوید: «وضعیت ارتش ما به کلی در هم ریخت و بسیاری از نیروها و واحدهای نظامی عراق غربال شدند، حتی افسران عالی‌رتبه و امیران نیز از این قاعده مستثنی نماندند.»
یکی از فرماندهان عراقیدر گزارش خود درباره انهدام برخی از تیپ‌های ارتش این کشور در عملیات بیت‌المقدس می‌نویسد: «در ساعت 30 :13 روز 61/3/1، نیروهای ایرانی تک (حمله) سریع و برق‌آسای خود را بر جبهه تیپ 22 و تیپ 422 انجام دادند و توانستند به آسانی خط را شکسته و به سرعت به جاده خرمشهر - بصره برسند. همچنین، پیشتازان این نیروها به نزدیک «پل نو» و قرارگاه تیپ 33 که گردان 9 و گردان 10 را اعزام کرده بود، رسیدند و توانستند تمامی نیروهای تأخیری و تعویقی را منهدم کنند به طوری که قرارگاه تیپ 33 به عقب‌نشینی به سمت شط العرب وادار شد».
بنابر شواهد موجود در عملیات بیت‌المقدس بسیاری از تجهیزات دشمن شامل 285 دستگاه تانک و نفربر، ده‌ها انبار مهمات،40 فروند هواپیما، 2 فروند هلیکوپتر، چندین دستگاه لودر و ماشین‌های مهندسی – رزمی، 500 دستگاه خودرو، ده‌ها قبضه توپ سنگین و سبک، مقدار قابل توجهی از تیربارهای گوناگون و سلاح های سبک و سنگین، منهدم شد.
علاوه بر این در این عملیات لشکرهای 3 زرهی ، 11 و 15 پیاده دشمن در محور خرمشهر، به میزان 80 درصد منهدم شدند، لشکرهای 5 مکانیزه و 6 زرهی در محور شمالی عملیات با فرار و عقب‌نشینی به میزان 20 درصد آسیب دیدند، لشکرهای 9 و 10 زرهی که در عملیات فتح‌المبین آسیب دیده بودند هر یک به میزان 20 درصد، لشکر 7 پیاده 40 درصد، و یک لشکر زرهی که در آخرین روزهای سقوط خرمشهر ظاهر شد به میزان 20 درصد منهدم شدند و تیپ‌های 31، 32 و 33 نیروی مخصوص که به هنگام تجاوز به خرمشهر نقش اساسی را داشتند، ضربات سنگینی متحمل شدند، تیپ‌های 9، 10، 20 و 113 گارد مرزی و تیپ‌های 238 و 501 پیاده 50 درصد منهدم شدند و نیروهای آنها به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند، همچنین تیپ‌های 416 ، 417 ، 601 ، 602 و 603 به میزان 50 درصد و تیپ 109 پیاده به میزان 60 درصد منهدم شدند. علاوه بر این گردان‌های شناسایی حنین و حطین نیز آسیب دیدند.
در این عملیات غنایم فراوانی شامل 105 دستگاه تانک و نفربر، ده‌ها انبار مهمات، 95000 عدد انواع مین، صد‌ها دستگاه خودرو سبک و سنگین، تعداد قابل توجهی لودر، بولدزر و ماشین‌های مهندسی – رزمی ، 18 قبضه توپ 130 میلیمتری، هزاران قبضه سلاح انفرادی به دست رزمندگان اسلام افتاد.
ابعاد این شکست تسلیحاتی رژیم بعث بعد از عملیات بیت‌المقدس چنان عظیم بود که روزنامه تایمز آو ایندیا نوشت: «آنچه که برای صدام باقی مانده؛ ارتش شکست‌خورده، سربازان بی‌روحیه و اوضاع داخلی ناامن و متشنج است».
افزایش تعداد اسرای عراقی بعد از عملیات بیت‌المقدس
صحنه به صف ایستادن نیروهای رژیم بعث عراق برای اسارت با شعار«الموت لصدام» و «دخيل الخمينی»، یکی از مهم‌ترین رخ‌دادهای تاریخ جنگ تحمیلی است که به عنوان شکستی بزرگ و غیرقابل جبران برای رژیم بعث عراق به ثبت رسیده است. خلبان هلیکوپتر هوا نیروز از فراز شهراين صحنه تاریخی را این‌گونه توصیف می‌کند: «تا چشم کار می‌کند توی خیابان‌ها و کوچه‌های خرمشهر، عراقی‌ها صف بسته‌اند و دست‌ها بر سر منتظر اسارتند». شهید صیاد شیرازی نیز در همان زمان طی تماسی تلفنی با آیت‌الله خامنه‌ای، از صف طولانی عراقی‌ها برای اسارت خبر می‌دهد.
رسانه‌های گروهی آلمان درباره این وضعیت نیروهای ارتش بعث در تحلیلی اعلام کرد: «35 هزار نظامی عراقی که صدام برای محافظت خرمشهر در این بندر نگه‌داری می‌کرد کافی نبوده و در نتیجه حمله ایران، هزار تن از آنان خود را به نیروهای این کشور تسلیم کردند». رويتر نیز گزارش داد: «سی‌هزار تن از نيروهاي عراقي كه از خرمشهر دفاع می‌كردند، پس از كشته شدن فرماندهان‌شان در برابر نيروهاي ايران تسليم شدند». روزنامه انگلیسی فایننشال‌تایمز چاپ لندن تسلیم نیروهای رژیم بعث عراق در مقابل رزمندگان اسلام را شکستی فاجعه‌آمیز برای رژیم بعث ارزیابی می‌کند و می‌نویسد: «اسارت هزاران سرباز عراقی را فقط می‌توان یک شکست فاجعه‌آمیز دانست که ارتش عراق، تحقیر ناشی از آن را فراموش نخواهد کرد».
این شکست بدون شک تاثیر عمیقی نیز در روحیه سربازان عراقی بر جای گذاشت و تا پایان جنگ آنان را زجر می‌داد. همانند صدام که به گفته نزدیکانش، پس از شکست در خرمشهر چنان روحیه خود را باخته بود که نیازمند پرستاری پزشکان بود.
ترس حامیان صدام بعد از فتح خرمشهر
شکست رژیم بعث در خرمشهر، حامیان غربی و عربی صدام و در راس آنها آمریکا را به شدت ترساند. متعاقب آزادسازی خرمشهر توسط رزمندگان اسلام، وزیر امور خارجه آمریکا، الکساندر هیگ رسما در شورای امور خاورمیانه وزارت خارجه اذعان کرد: «پیروزی‌های اخیر ایران در جنگ با عراق برای آمریکا نگران‌کننده است و منافع غرب خصوصا آمریکا را در منطقه به خطر انداخته است». روزنامه نیویورک تایمز نیز فاش ساخت: «مقامات امریکایی از شکست‌های پی در پی ارتش عراق و پیروز‌های نیروهای پرتوان جمهوری اسلامی ایرانی به شدت نگران شده‌اند».
روزنامه واشنگتن پست نیز ترس امریکا از پیروزی رزمندگان اسلام را به تصویر کشید و به نقل از مقام‌های آمریکایی نوشت: «نگرانی آمریکا و کشورهای منطقه این است که ایران پس از پیروزی تشویق شده و می‌خواهد جنگ را به داخل خاک عراق بکشاند». آسوشیدترپرس این نگرانی را به صورتی دیگر به تصویر کشید و اعلام کرد: «سقوط این شهر [خرمشهر] به دست ایرانی‌ها سبب به هم ریختن رژیم صدام حسین و بروز مشکلاتی در سایر نقاط خلیج فارس خواهد شد».
بدین ترتیب، رزمندگان اسلام با فتح خرمشهر نه تنها ضربه سهمگینی به حیثیت جهانی رژیم بعث وارد کردند، بلکه توان تسلیحاتی و انسانی عراق را نیز به چالش کشیدند و علاوه بر آن واهمه و ترس حامیان صدام را نیز برانگیختند.
