مروری بر فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شهید سعیدی

پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی – سید محمدجواد قربی؛ در روند پیروزی انقلاب اسلامی، روحانیون به عنوان نخ تسبیح مبارزه، نقشی اساسی داشتند. آنها با اقدامات برنامه‌ریزی شده، مبارزات را سامان‌دهی می‌کردند. آیت الله سیدمحمدرضا سعیدی یکی از فعالان انقلابی و پیشتازان جریان مبارزه است که در حوره‌های عقیدتی، سیاسی و حتی نظامی به کنشگری انقلابی پرداخت و ضمن اقدامات مختلف در راستای حمایت از امام خمینی(ره)، نیروهای انقلابی فراوانی را پرورش داد که در به ثمر نشستن انقلاب اسلامی تاثیر فراوان داشت.

نوشتار حاضر، برخی از فعالیت‌های شهید سعیدی در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را بازخوانی می‌کند.

تکاپو در ایران و خارج از کشور

آیت‌الله سعیدی از جمله روحانیون مبارزی بود که در راستای نشر اصول مبارزه، به نقاط مختلف –داخلی و خارجی- سفر می‌کرد. سفر او به کویت در اوایل دهه 40 از آن جمله است. احمد صادقی اردستانی به عملکرد آیت الله سعیدی در ترویج و تبلیغ اسلام اشاره می‌کنند و می‌گوید: «شهید سعیدی، در قم ضمن ادامه تحصیل و تدریس طلاب، به مسافرت‌های تبلیغی نیز می‌رفت... پس از آن ماجرا، گروهی از ایرانیان مقیم کویت، برای تبلیغات اسلامی خواستار عالم صالح و مبلغ توانائی شدند، که این مأموریت و رسالت به آیت‌الله سعیدی واگذار شد.»[1]

این قبیل سفرهای تبلیغی آیت‌الله سعیدی، تاثیر فراوانی در رسوایی بین‌المللی رژیم پهلوی داشت به طوری که او در این سفرها به افشاگری علیه جنایت‌های رژیم اقدام می‌کرد.

بینش سیاسی و آگاهی مناسب در امر مبارزه

آیت‌الله سعیدی از جمله روحانیونی بود که درک درستی از مبارزه داشت. چنانکه سید حسین موسوی تبریزی در خاطرات خود اشاره می‌کند «مرحوم شهید سعیدی شخصیتی بود که به جهت درک‏‎ ‎‏بالایش و شناختی که از اوضاع کشور و اعمال رژیم داشت به طور خودجوش وارد‏‎ ‎‏صحنه انقلاب و مبارزه علیه حکومت پهلوی شده بود و در این مورد نیاز به ارشاد و‏‎ ‎‏هدایت نداشت در حالی که خیلی از انقلابیون اینچنین نبودند.»[2] وی ادامه می‌دهد: «مرحوم سعیدی را می‌توان جزو انقلابیون عمیق و یک سیاستمدار به تمام معنا دانست‏ ... عمیقاً با مسائل سیاسی آشنایی داشت و این نوع مسائل را دقیقاً مورد تجزیه و تحلیل‏‎ ‎‏قرار می‌داد.»[3]

مبارزه با خرافات

یکی دیگر از ویژگی‌های آیت‌الله سعیدی، مبارزه با خرافات و اعمال و اخلاق عوامانه بود. آیت الله سعیدی، برای رفع این نقیصه بزرگ، در مسجد و منزل خویش و نیز در منازل افراد، جلسات مختلف درس و بحث اعتقادی و اخلاقی، به ویژه برای بانوان ترتیب داد، که بر اثر آن، تحول و تشکل عظیمی به وجود می‌آمد.[4] شهید سعیدی خرافه‌پرستی را مهم‌ترین عامل در انحراف افراد می‌دانست و از این رو در هوشیار ساختن مردم و دوری آنها از خرافات می‌کوشید.

تاکید بر تشکیلات در مبارزات انقلابی

شهید سعیدی بر سامان‌دهی مبارزه از طریق تشکیلات منسجم تاکید ویژه داشت. آیت‌الله محمدرضا رحمت اشاره می‌کند که شهید آیت‌الله سعیدی یکی از سربازان پرشور امام خمینی در خط مقدم جهاد و مبارزه بود[5] که در این میان، یکی از وجوه مبارزاتی وی تاکید بر بعد تشکیلاتی و اقدامات سازماندهی شده در فعالیت‌های انقلابی بود. او همواره در سخنرانی‌ها و مواضع خود در مبارزات انقلابی، بر وجوب تشکیلات در سازماندهی نیروهای انقلابی تاکید داشت و می‌گفت: «ما بايد براي مبارزه كردن تشكيلات داشته باشيم تا بتوانيم در مقابل دشمن مقاومت كنيم و با دولتي كه علماء را زنداني و تبعيد مي‌كند مبارزه نماييم. من راهي را مي‌روم كه امام حسين(ع) و رهبر عاليقدر دين ما آيت‌الله خميني رفت و تا پاي جان ايستادگي كرد. من حرف خود را مي‌گويم و مبارزه را ناتمام نمي‌گذارم.»[6]

در همین رابطه، ساواک طی گزارشی از فعالیت‌های وی عنوان کرد: «به قرار اطلاع سید محمد رضا سعیدی امام جماعت مسجد موسی بن جعفر(ع) پس از بازگشت از عراق به طور غیر مستقیم فعالیتی در مورد متشکل نمودن جوانان متعصب مذهبی در یک هدف معین از خود نشان می‌دهد و سعی دارد برای این منظور از افرادی استفاده نماید که سابقه فعالیت سیاسی به نفع روحانیون افراطی و زندانی داشته باشد.... نامبردگان تصمیم دارند پس از تهیه مقدمات و تشکیل جلسات آزمایشی و سنجش روحیه افراد شرکت کننده در جلسات دامنه فعالیت خود را گسترش دهند...»[7]

استفاده از پایگاه مساجد برای پی ریزی جریان مبارزه

حضور آیت‌الله سعیدی در مساجد باعث شده بود محل حضور وی به پايگاه انقلابيون مذهبي تبدیل شود كه اعلاميه‌ها و نوارهاي سخنان امام و از جمله كتاب حكومت اسلامي يا ولايت فقيه ایشان را كه مخفيانه وارد كشور شده بود تكثير و توزيع مي‌كردند و خود شهید سعیدی نيز به تدريس كتاب ولايت فقيه براي طلاب مسجد می‌پرداخت. [8] علاوه بر این، مرضیه حدیدچی (دباغ) در خاطرات خود اشاره می‌کند که از جمله ماموریت‌هایی که آیت‌الله سعیدی به نیروهای انقلابی در مساجد محول می‌کرد، توزیع فتواهای‏‎ ‎‏امام(ره) که از نجف می‌رسید، رونویسی کتاب ‏‏ولایت فقیه‏‏ حضرت امام، برگزاری‏‎ ‎‏اردوهای مختلف برای زنان و دختران متعهد و... بود.[9]

بهره‌گیری از ظرفیت‌های مساجد برای بسیج انقلابی، یکی از مهم‌ترین ترفندهای آیت‌الله سعیدی در مبارزات سیاسی بود. او از هر فرصتی در مساجد بهره می‌گرفت تا آگاهی و بینش سیاسی مردم را ارتقاء دهد و از ظرفیت مسجد برای رشد اسلام بهره می‌گرفت.[10]

بهره‌گیری از «صلوات سیاسی» در جهت ایجاد شور در بین مردم

با بررسي اسناد و گزارش‌هاي ساواك از سخنراني‌هاي آیت‌الله سعيدي چنين برمي‌آيد كه جهت و مقصد اصلي تمام گفتارهاي او بر حول محور زنده نگه‌داشتن نهضت اسلامی است. حال آنكه متقابلاً فعاليت‌هاي ساواك بر كم‌رنگ كردن رهبري امام و سركوب جنبش متمركز بود. از اين رو نسبت به اين‌گونه تكاپوهاي وعاظ سياسي حساسيت به خرج داده و با تعيين يك و بعضاً چند مامور، گزارش‌هاي مستمري از اين جلسات تهيه مي‌كرد.

بازكاوي اين اسناد نشان مي‌دهد شهید سعيدي از راه‌هاي مختلف درصدد بود، ياد و نام امام را زنده نگه دارد و براي اين منظور، از سازوكارهاي ويژه‌اي سود مي‌جست. «صلوات سياسي» يكي از اين راهكارها بود كه وي ضمن وعظ و خطابه به مناسبت‌هاي مرتبط با موضوع بحث، نام امام‌خميني را بر زبان مي‌راند و حاضران در جلسه نيز با حرارت و شور بسيار صلوات مي‌فرستادند. به جرأت مي‌توان ادعا كرد كه در ميان روحانيان مبارز، هيچ يك به اندازه آیت‌الله سعيدي از اين ترفند سود نجسته است. اين روش نه تنها براي فراموش نكردن ياد و نام امام به عنوان رهبري نهضت به كار گرفته مي‌شد، بلكه راهكاري براي تداوم نهضت و اعلام خروش و مبارزه نيز محسوب مي‌شد.[11]

مقابله با استکبار آمریکا

آیت‌الله سعیدی نقش ویژه‌ای در افشای خیانت‌های رژیم و جنایت‌های آمریکا داشت. وی یکی از روحانیون آمریکا ستیز در دهه 40 به شمار می‌آمد که در این مسیر، به انتشار بیانیه و اعلامیه نیز مبادرت کرده بود. وی که از جمله طلایه‌داران عرصه مبارزه بود، در نخستین موضع‌گیری‌های خود علیه آمریکا، به مخالفت با کاپیتولاسیون پرداخت. موضع‌گیری علیه سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در ایران نیز یکی دیگر از فعالیت‌های او در دهه 40 بود که نشان داد خط مبارزه را به درستی شناخته است.

پی‌نوشت‌ها: 

 1- احمد صادقی اردستانی، یادنامه مجاهد شهید آیت الله سید محمدرضا سعیدی، تهران، حزب جمهوری اسلامی ایران،1359.