اقدامات عملی جمهوری اسلامی در زمینه وحدت اسلامی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ از مهم‌ترین مؤلفه‌های مبارزاتی نهضت امام خمینی توجه به وحدت میان مسلمانان برای ایجاد حکومتی مبتنی بر احکام اسلام بود. به طوری که امام در اولین سند مبارزاتی خود در سال 1323 نیز امت اسلامی را به وحدت دعوت کردند. با شروع نهضت اسلامی، وحدت مسلمانان به طور جدی‌تری توسط امام پیگیری شد و ایشان به مناسبت‌های مختلف بحث وحدت مسلمانان را مطرح کردند. اسناد و منابع تاریخی و بالاخص اسناد ساواک گزارش‌های فراوانی از وحدت شیعه و سنی در مبارزه علیه رژیم پهلوی ارائه می‌دهند. با پیروزی انقلاب اسلامی وحدت به یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های نظام اسلامی تبدیل شد. به طوری که برای این مهم اقدامات عملی فراوانی صورت گرفت. این مقاله مولفه‌های عملی جمهوری اسلامی برای تثبیت وحدت بین شیعه و سنی را بررسی می‌کند.
توجه به حقوق و عقاید فرقههای اهل سنت
یکی از مسائل بسیار مهمی که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی چندان مورد توجه قرار نمی‌گرفت، توجه به مذاهب چهارگانه اهل سنت بود. با پیروزی انقلاب اسلامی و در زمان تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی، این مسئله به جد مورد توجه فقیهان و حقوقدانان قرار گرفت و مذاهب چهارگانه اهل تسنن به رسمیت شناخته شدند. بنابر این، مذهب رسمی کشور در قانون اساسی شیعه اثنا عشری اعلام شد؛ اما سایر مذاهب اهل سنت نیز از آزادی رأی عقیده و انجام فرایض دینی خود بهرهمند شدند. از امور دیگری که برادران اهل سنت در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از آن بهرهمند هستند، حق انتخاب نماینده در مجلس شورای اسلامی است. احترام به حقوق و عقاید اهل سنت در مورد اجرای حدود و قوانین شرعی طبق عقاید و اصول مذهب آنها است که جمهوری اسلامی در ایجاد تفاهم و تقریب مذاهب اسلامی به کار برد.
بنابر اصل 12 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: «دين رسمي ايران، اسلام و مذهب جعفري اثني عشري است و اين اصل الي الابد غيرقابل تغيير است و مذاهب ديگر اسلامي اعم از حنفي، شافعي، مالكي، حنبلي و زيدي داراي احترام كامل مي‌باشند و پيروان اين مذاهب در انجام مراسم مذهبي، طبق فقه خودشان آزادند و در تعليم و تربيت ديني و احوال شخصيه )ازدواج، طلاق، ارث و وصيت) و دعاوي مربوط به آن در دادگاه‌ها رسميت دارند و در هر منطقه‌اي كه پيروان هر يك از اين مذاهب اكثريت داشته باشند، مقررات محلي در حدود اختيارات شوراها برطبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پيروان ساير مذاهب».
از امور دیگری که مناطق سنی نشین ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از آن بهرهمند شدند، امکان برگزاری آزادانه نماز جمعه به امامت امامان اهل سنت است. همچنین داشتن مساجد، آزادی تشکیل احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی، تساوی با همه ملت ایران، در همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلامی و... به عنوان حقوق قانونی و رسمی آنان شناخته شد.
نامگذاری هفته وحدت
یکی از ابتکارات جمهوری اسلامی جهت گسترش تفکر وحدت مسلمانان، برگزاری مراسم هفته وحدت است. این مراسم که با متصل کردن دو تاریخ 12 و 17 ربیع الاول به یکدیگر صورت پذیرفت با برگزاری مجالس و محافل متعدد جشن و حضور جماعت شیعه و سنی در این مراسمات همراه است.
رهبر معظم انقلاب در خاطرات خود از دوران تبعیدشان به سیستان و بلوچستاندر مورد ایده‌های اولیه شکل‌گیری هفته وحدت می‌فرمایند: «من خودم در بلوچستان تبعید بودم... دستگاه‌ها[ی رژیم پهلوی] نمی‌خواستند بگذارند تلاشی از سوی ما انجام بگیرد؛ اما در عین حال ما گفتیم بیائید کاری کنیم که یک نشانه‌ای از اتحاد شیعه و سنی را در این شهر نشان بدهیم؛ که این مسئله هفته وحدت آن روز به ذهن ما رسید و در ایرانشهر آن را عمل کردیم؛ یعنی از دوازدهم تا هفدهم [ربیع الاول] جشن گرفتیم». هرچند ایده هفته وحدت قبل از پیروزی انقلاب توسط انقلابیون بروز و ظهور یافته بود، اما با پیروزی انقلاب اسلامی و اهمیت این مسئله نزد رهبران انقلاب، هفته وحدت به عنوان یکی از برنامه‌های مهم جمهوری اسلامی مورد پیگیری قرار گرفت و رسمیت یافت.
شيخ سعيد شعبان، رهبر جنبش توحيد اسلامي لبنان در خصوص اهمیت هفته وحدت نزد رهبران انقلاب و لزوم حمایت از آن می‌گوید: «امام ، دولت اسلامي را در پايگاهي به وسعت يك ميليارد مسلمان بنا نهاد و نداي وحدت شيعه و سني را تحقق بخشيد و اكنون بر همه علماء و پيروان اسلام است تا اين گنجينه بزرگ را حفظ نموده و سني و شيعه در كنار هم امتي را تشكيل دهد كه استكبار جرأت نفوذ در ميان آنان را نداشته باشد».
تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
از دیگر اقدام‌های مهم جمهوری اسلامی در راستای ایجاد وحدت و همگرائی میان فرق اسلامی می‌توان به تاسیس مجمع تقریب مذاهب اسلامی اشاره کرد. رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به ضرورت استمرار و تقریب اندیشه نزدیکی و اتحاد بین مسلمانان بر اساس یک طرح و برنامه مدون و تشکیلات منسجم، دستور ایجاد مرکزی به نام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در سال 1369 را صادر فرمودند.
طرح مسألة تقريب مذاهب در جهان اسلام، به معناي «نزديک شدن پيروان مذاهب اسلامي با هدف شناخت يکديگر و دستيابي به اخوت ديني بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامي»، در پي تفرقه‌هاي موجود ميان جوامع مختلف اسلامي آغاز شد. بر این اساس هدف از تقریب مذاهب اسلامی عبارت از نزدیک شدن پیروان مذاهب اسلامی با هدف تعارف و شناخت یکدیگر بهمنظور دست‌یابی به اخوت دینی بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامی میباشد. و رسالت آن ارتقاء سطح آشنایی و آگاهی و تعمیق تفاهم بین پیروان مذاهب اسلامی و تقویت احترام متقابل و تحکیم رشته‌های اخوت اسلامی در بین مسلمانان بدون هیچگونه تمایزی از لحاظ تعلقات فرقهای، قومی یا ملی آنان بهمنظور رسیدن به امت واحده اسلام است.
تاسیس دانشگاه مذاهب اسلامی نیز از دیگر اقدامات عملی جمهوری اسلامی در راستای وحدت‌گرایی است. آیت‌الله محمد واعظ زاده خراسانی از اعضای شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب درباره اهمیت این مرکز می‌گوید: «بعدها به فكر افتادیم كه یك دانشگاه تقریب درست كنیم در هیچ جا چنین چیزی نبود حتی در الازهر هم كه گفته می‌شد كه همین كسانی كه طرفدار تقریب بودند می‌خواستند یك رشته تقریبی در آنجا تأسیس كنند ولی نشد؛ فقط استادانشان فكر تقریبی داشتند یعنی وقتی درس فقه می‌گفتند آراء فقهی شیعه را هم در درسشان می‌گفتند اما یك رشته‌ای به نام فقه شیعه در آنجا نبود...»
برگزاری کنفرانسهای بین‌المللی وحدت اسلامی
به دنبال اعلام هفته وحدت از سوی جمهوری اسلامی ایران، جهت گستراندن تفکر اتحاد مسلمین، تصمیم به برگزاری کنفرانس وحدت گرفته شد. تا سال 1369 متولی برگزاری این کنفرانس سازمان تبلیغات اسلامی بود و کنفرانس اول تا چهارم را این سازمان برگزار کرد. از سال 1369، همزمان با سال تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، این امر بر عهده مجمع گذاشته شد.
هدف از برگزاری کنفرانس وحدت، ایجاد زمینههای اتحاد و همبستگی جهان اسلام و همفکری علما و دانشمندان جهت نزدیکسازی دیدگاههای علمی و فرهنگی آنان در زمینههای فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری و... همچنین بررسی مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه حلهای مناسب و موضعگیری مشترک در برابر آن است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص برگزاری کنفرانس‌ها و گردهماییهای بزرگ علما و متفکران اسلامی می‌فرمایند: «مهم‌ترین مسؤولیت این کنفرانس‌ها امثال آن شناسایی مبانی وحدت و رفع آن موانع میباشد.»
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در آستانه سی و سومین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی در آبان ماه 1398 اذعان داشت: «در هشت سال گذشته بیش از ۵۰۰ کنفرانس محلی و بین‌المللی در کشورهای مختلفی از جمله تونس، مالزی، پاکستان، لبنان و... برگزار کردیم. همچنین در کشور مصر مرکز وحدت اسلامی را راه‌اندازی کردیم. در بسیاری از کشورها هم نهادهای تقریبی راه‌اندازی کردیم یا اگر نهاد تقریبی داشتند که فعال نبود، فعالشان کردیم».
تأسیس جامعه المصطفی(ص) العالمیه
به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و استقبال گسترده جهان اسلام به تحصیل در حوزه‌های علمیه در ایران، مسؤولان و بزرگان حوزه بهمنظور پاسخگویی به این استقبال و ساماندهی وضعیت تحصیلی و معیشتی آنان «شورای سرپرستی طلاب غیر ایرانی» را بنیاد نهادند. این شورا در شهریور ماه سال 1358 کار خود را آغاز کرد. تشکیل این شورا نخستین گام در توجه سازمانیافته به بخش غیر ایرانی حوزه‌های علمیه به شمار میرود که فعالیت آن تا سال 1365 تداوم یافت. در این سال با هدایت امام خمینی شورای سرپرستی با تحول در ساختار و گسترش حوزه مأموریت به «مرکز جهانی علوم اسلامی» تغییر نام داد و به ثبت رسید. مرکز جهانی علوم اسلامی تا سال 1372 بهصورت غیر متمرکز و به شیوههای سنتی رایج در حوزه‌های علمیه اداره می‌شد و از آن تاریخ به بعد با انتصاب مدیر از سوی رهبر انقلاب، از حالت شورایی و غیر متمرکز خارج و فعالیت آن تحت نظارت دفتر ایشان قرار گرفت.
در ابتدای سال 87 دو سازمان بزرگ و بین‌المللی مرکز جهانی علوم اسلامی و سازمان حوزهها و مدارس علمیه خارج از کشور با هم ادغام شده و جامعه المصطفی(ص) العالمیه تأسیس گردید. بنابراین جمهوری اسلامی ایران در راستای اتحاد و همگرایی جهان اسلام این مرکز را تأسیس کرده تا بتواند باتربیت و آموزش نیروهای متخصص و متعهد اسلامی غیر ایرانی از آنها در راستای اهداف اسلامی استفاده کند.
علاوه بر این تاسیس دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، موسسات و پژوهشگاه‌های تقریبی در سراسر کشور ازجمله دارالاعلام الاسلامیه، پژوهشگاه تقریب، کنگره جهانی مقابله با تکفیر. شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت، برگزاری گردهمایی دانشجویان جهان اسلام، برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی در سنوات مختلف، کنفرانس جهانی محبین اهل بیت (ع)، برگزاری مسابقات بین المللی قرائت کلام الله مجید از جمله این اقدامات در نظام اسلامی است.
